Palimpsest
Reč palimpsest je sastavljena og grčkih reči palin (opet) i psao (strugati), i označava ponovno pisanje na ostruganom pergamentu[1].
Pergament uredi
Pergament je podloga na kojoj je pisano u starom veku, naročito posle zabrane izvoza papirusa iz Egipta, oko 200. p. n. e. U gradu Pergamu je napravljena nova podloga od životinjske kože – pergament.
Stvaranje palimpsesta uredi
Pergament je deblji od papirusa i mogao je da podnese skidanje napisanog teksta pranjem i struganjem. Tome se pribegavalo usled teške i skupe nabavke papira, kao i cene samog pargamenta. Stari tekst se skidao sa pergamenta potapanjem u mleko i struganjem sunđerom. Posle sušenja, završno struganje se obavljalo kamenom sa puno sitnih rupa koji se naziva morska pena ili plovućac. Tako je pegrament pripreman za novo pisanje. Debljina pergamenta je dozvoljavala da se postupak primeni samo još jednom, tako da su se na istoj podlozi mogla naći najviše tri teksta.
Ovaj način pripreme za novo pisanje je uništio mnoge stare spise, što je uočeno još 692. godine na pomesnom saboru u Carigradu, ali ta zabrana nije imala desjtvo usled skupog pergamenta. Najviše su oštećeni noviji pergamenti, jer se novije mastilo teže skidalo i potrebno je bilo detaljnije struganje, dok se staro mastilo uglavnom skidalo pranjem.
Čitanje palimpsesta uredi
Iščitavanje starih tekstova sa palimpsesta otkrio je Anđelo Mai (1782—1854) koji je radio u milanskoj i Vatikanskoj biblioteci. Rekonstruisao je spise Cicerona, Plauta i Kvintusa Aurelija. Najpoznatiji rukopis koji je Mai otkrio je Ciceronov spis „De re publica“. U daljem radu na palimpsestima pronađeni su i rekonstruisani mnogi spisi antičkih filozofa i književnika. Tako ispod sirijskog teksta nađena je komedija „Dojilja“ grčkog komediografa Menadera (342-290. p. n. e.) koja je do tada bila poznata samo po naslovu. Čitanje starijih tekstova je bilo otežano kada su redovi jedni preko drugih, ali se to moglo uz upotrebu hemijskih sredstava. Nažalost, ta sredstva su uništavala i prvi i drugi tekst, tako da ih više nije bilo moguće rekonstruisati. Danas se palimpsesti čitaju specijalnim foto tehnikama i ultraljubičastim zracima koji otkrivaju stariji tekst.
Poznati primeri uredi
Slovenski palimpsesti: Veliki broj crkvenih spisa na Balkanu je nastao kao palimpsest. Najčešće su se ispod crkvenih spisa na grčkom jeziku nalazili stariji slovenski spisi, takođe crkvenog karaktera. Do sada je utvrđeno više slovenskih palimpsesta[2]:
- Vatikanski palimpsest: Pronađen je 1982. godine u vatikanskoj biblioteci. Od 203 stranice dešifrovano je 186. Ispod grčkog teksta nalazi se jevanđelje iz 10. veka pisano na slovenskom jeziku[3].
- Bojanski palimpsest: Pronađen 1845. godine. Prvi sloj je glagoljski tekst (jevanđelje) iz 11. veka, a u 13. veku je stari tekst opran, pa je preko njega ispisan novi tekst, takođe jevanđelja[4].
- Grigorovičev (ili Hilandarski) palimpsest: Nalazi se u Ruskoj državnoj biblioteci (Moskva). Donet iz Hilandara, a datira s kraja 12. veka ili početka 13. veka. Za pisanje su upotrebljeni listovi grčkog jevanđelja iz 9. veka[5].
- Srpski palimpsest sa Sinaja: deo pergamentnog lista, na osnovu paleografske analize pisan je krajem 13. ili početkom 14. veka. Ispod srpskoslovenskog teksta nazire se stariji grčki sloj na osnovu paleografske analize - iz 9. i 10. veka.
- Sinajski palimpsest: Potiče iz 12. ili 13. veka. Nalazi se u Ruskoj nacionalnoj biblioteci (Sankt Peterburg). Pod osnovnim slovenskim tekstom nazire se grčki tekst[6].
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „palimpsest”. Dictionary. Pristupljeno 4. 7. 2017.
- ^ Lunt, Horace Gray (2001). Old Church Slavonic Grammar (21 izd.). Berlin, New York: Mouton de Gruyter. str. 8-13. Pristupljeno 4. 7. 2017.
- ^ „Vatikanski palimpsest (Vat. Gr. 2502)”. Arhivirano iz originala 04. 04. 2015. g. Pristupljeno 4. 7. 2017.
- ^ „starocrkvenoslavenski kanon”. Pristupljeno 4. 7. 2017.
- ^ Grigorovič, V. „„O drevneйših pamяtnikah cerkovno-slavяnskih“”. Izvestiя Otdeleniя russkogo яzыka i slovesnosti Imperatorskoй Akademii nauk. Pristupljeno 4. 7. 2017.
- ^ „What is Codex Sinaiticus?”. Arhivirano iz originala 09. 06. 2017. g. Pristupljeno 4. 7. 2017.
Literatura uredi
- Viktor Novak, Latinska paleografija, Naučna knjiga, Beograd, 1952.
- Jakov Stipišić, Pomoćne povijesne znanosti, Školska knjiga, Zagreb, 1972.