Портал:Istorija/Izabrani 36 2013
Drugi svetski rat je bio svetski rat koji je trajao od 1939. do 1945. U njemu je učestvovala većina tadašnjih država, uključujući i sve velike sile, koje su osnovale dva suprotstavljana vojna saveza: sile Osovine, na čelu sa Nemačkom i Saveznici, na čelu sa SSSR, Ujedinjenim Kraljevstvom i SAD. Po broju država, odnosno ljudi koji su u njemu učestvovali, te broju ljudskih žrtava i stepenu materijalnog razaranja, Drugi svetski rat predstavlja najveći oružani sukob u istoriji čovečanstva. Drugi svetski rat je bio najveći rat u ljudskoj istoriji, sa više od 100 miliona ljudi koji su služili u vojsci 30 različitih država. U vidu totalnog rata, vodeće zemlje učesnice su stavile sve svoje ekonomske, industrijske i naučne mogućnosti u službu ratnih napora, brišući razlike između vojnih i civilnih izvora. Rat su obeležile masovne smrti civila, uključujući i holokaust i jedini primer upotrebe nuklearog oružja u ratu, što je za posledicu imalo smrt od 50 do 75 miliona osoba. Taj broj stavlja Drugi svetski rat u najsmrtonosniji rat u ljudskoj istoriji.
Japanska imperija je dominirala istočnom Azijom i već je bila u ratu sa Kinom od 1937, ali se obično smatra da je Drugi svetski rat počeo 1. septembra 1939. nemačkom invazijom na Poljsku i potonjom britanskom i francuskom objavom rata Nemačkoj. Od kraja 1939. do početka 1941. nizom pohoda i sporazuma, Nemačka je sklopila savez sa Italijom, pokorivši ili potčinivši veliki deo kontinentalne Evrope. Nakon sporazuma Ribentrop-Molotov, Nemačka i Sovjetski Savez su podelile i pripojile sebi teritorije svojih evropskih suseda, uključujući i Poljsku. Ujedinjeno Kraljevstvo i druge članice Komonvelta su bile jedine savezničke zemlje kje su nastavile da se bore protiv sila Osovine, na bojištima severne Afrike i Atlantskog okeana. U junu 1941. evropske članice sila Osovine su pokrenule invaziju na Sovjetski Savez i tako otvorile najveće kopneno bojište u istoriji, koje je vezalo najveći deo osovinskih snaga do kraja rata. U decembru 1941. Japan se pridružio osovinama, napavši SAD i evropske posede u Tihom okeanu i brzo pokorivši zapadni deo Pacifika.
Napredovanja sila Osovine je zaustavljeno 1942. pošto je japan izgubio niz pomorskih bitaka, a evropske članice sila Osovine su poražene u severnoj Africi i, presudno, kod Staljingrada. U 1943. nakon niza nemačkih poraza u istočnoj Evropi, savezničke invazije Italije i američkih pobeda na Pacifiku, sile Osovine su izgubile inicijativu i preduzele strategijska povlačenja na svim frontovima. U 1944. zapadni saveznici su izvršile invaziju na Francusku, dok je SSSR povratio sve svoje teritorije i napao Nemačku i njene saveznice. Tokom 1944. i 1945. SAD su porazile japansku mornaricu u zauzele ključna ostrva u zapadnom Pacifiku.
Rat u Evropi se završio sovjetskim osvajanjem Berlina i bezuslovnom nemačkom predajom 8. maja 1945. Nakon savezničke Potsdamske deklaracije 26. jula 1945. SAD su bacile atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki. Suočen sa neizbežnom invazijom japanskog arhipelaga i sovjetskom invazijom Mandžurije, Japan se predao 15. avgusta 1945. okončavši rat u Aziji i dovevši do totalne pobede Saveznika nad Osovinom.
Drugi svetski rat je izmenio političke saveze i društvene strukture u svetu. Ujedinjene nacije su osnovane da ojačaju međunarodnu saradnju i spreče buduće ratove. Velike sile-pobednice u ratu: SAD, SSSR, Kina, Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska, su postale stalne članice Saveta bezbednosti. SSSR i SAD su postale rivalske supersile i postavile scenu za Hladni rat, koji je trajao narednih 46 godina. U međuvremenu, uticaj velikih evropskih sila je počeo da opada i počele su dekolonijalizacije Azije i Afrike. Većina države čije su privrede bile oštećene su se posvetile ekonomskom oporavku. Politička integracija, posebno u Evropi, se pojavila u pokušaju da se stabilizuju posleratni odnosi i efikasnije bori u Hladnom ratu.
…dalje…