Počeci empirijskih ispitivanja kognitivnih procesa

Empirijska istraživanja uma su započela i pre zvaničnog nastanka psihologije kao nauke. Na početku 19. veka, Johanes Miler je otkrio zakon specifične energije nerava. Herman fon Helmholc je ustanovio brzinu prostiranja nervnog impulsa, a Ernst Hajnrih Veber je stvorio Veberov psihofizički zakon. Gustav Fehner je stvorio Fehnerov psihofizički zakon. Nijedan od ovih naučnika nije bio psiholog u današnjem smislu te reči, Miler i Veber su bili fiziolozi, Helmholc je dao značajne doprinose u oblasti fiziologije, a Fehner je bio fizičar. Iako su njihova istraživanja od fundamentalnog značaja za psihologiju, tek će osnivanjem laboratorije u Lajpcigu, od strane Vilhelma Vunta, psihologija započeti sa svojom naučnom istorijom.

Vilhelm Vunt, nemački psiholog koji se danas smatra "ocem psihologije",

Izdvajanje psihologije kao zasebne nauke

Istraživanja Milera, Helmholca, Vebera i Fehnera predstavljauju metodološku i empirijsku osnovz uz koje će se razviti eksperimentalna psihologija.

Rezultati istraživanja Helmholca o brzini nervnog impulsa predstavljaju prve nalaze o ograničenjima čulnog aparata, što će postati jedan od centralnih problema savremene kognitivne psihologije. Od posebnog značaja su nalazi Vebera, koji je ustanovio da priraštaj u intenzitetu draži koji dovodi do prve jedva primetne promene u senzaciji stoji u konstantnom odnosu s intenzitetom prethodne draži. Fehner je kasnije Veberove nalaze uobličio u prirodni zakon, poznat pod nazivom Veber-Fehnerov zakon ili Fehnerov zakon, po kojem fizički i psihički kontinuum stoje u logaritamskom odnosu. Biće to početak psihofizičke i sistematskih ispitivanja pragova čulne osetljivosti.

Strukturalistički i funkcionalistički pristup psihičkim funkcijama

Vihlelm Vunt osniva prvu eksperimentalnu laboratoriju u Lajpcigu 1879. godine, koja se danas uzima kao godina izdvajanja psihologije od filozofije. Prvi pravac psihologije bio je strukturalizam i strukturalisti su ispitivali kognitivne procese. Njihovo stanoviše je bilo da su složeni procesi svesti sastavljeni od elemenata i njihov cilj je bio da otkriju osnovne elemente i načine njihovog kombinovanja. Kao reakciju na strukturalizam i redukcionizam. U neposrednom iskustvu, smatra Vunt, dolazi do "stvaralačke sinteze" elemenata iz koje se generišu složeni procesi svesti. Strukturalisti su ispitivali kognitivne procese putem samoposmatranja, introspekcije, sa strogo kontrolisanim procedurama koji dovodi do nivoa naučnog metoda. Ovaj metod se primenjivao na "nižim" mentalnim procesima, poput senzacije, percepcije i pažnje. Takođe, Vunt smatra jezik ključem za razumevanje načina na koji funkcioniše um. Vuntova laboratorija u Lajpcigu je postala centar empirijskih istraživanja vezanih za probleme svesti, ali i mesto gde su se obučavali mladi istraživači.

Vilijam Džejms je bio predstavnik funkcionalističke psihologije, koja je nastala kao reakcija na strukturalizam i koja je bila pod velikim uticajem rada Čarlsa Darvina, pogotovo njegove teorije o evoluciji. Njihov cilj je bio da otkriju adaptivni smisao mentalnih procesa i njihove funkcije. U Džejmsovoj knjizi iz 1890. godine, Principi psihologije, spominje se po prvi put podela memorija, na primarnu, koja sadrži trenutni sadržaj svesti i sekundarnu, koja sadrži trajno, pohranjeno iskustvo i znanje o svetu.

Herman fon Ebinghaus se danas smatra utemeljivačem psihologije pamćenja. On je u toku svog života sproveo nekoliko istraživanja koja se smatraju prvim empirijskim istraživanjima pamćenja i zaboravljanja, a metod koji je koristio jeste pamćenje besmislenih slogova, koji se i danas koristi. Po njemu je nazvana krivulja zaboravljanja, koja predstavlja količinu zapamćenog u funkciji vremena i koja je i danas aktuelna.

Bihejvioristička revolucija

Džon Votson, predstavnik psihološkog sistema bihejviorizam.

Džon Votson, predstavnik bihejviorizma, objavljuje 1913. svoju knjigu Psihologija kako je vidi bihejviorista, gde je psihologija objektivna i prirodna nauka. On govori kako je introspekcija subjektivna i kako ne može biti metod psihologije i kako fenomeni stare psihologije nisu predmet istraživanja bihejvioralne psihologije. Predmet je isključivo ponašanje, jer se jedino ono može objektivno posmatrati i meriti, a svest i "mentalistički" pojmovi se izbacuju iz psihologije. U bihejviorizmu je osnovni metod eksperiment, a pojmovi su operacionalno (veoma precizno) definisani.

Bihejviorizam se uvek odlikovao izuzetnom metodološkom i konceptualnom strogošću. U eksperimentalnim uslovima se ponašanje uvek izaziva kontrolisanom stimulacijom, a zavisna varijabla je reakcija na takvu stimulaciju. Osnovna shema ranog, klasičnog bihejviorizma jeste S-R (veza između stimulusa i reakcije). Edvard Tolman menja osnovnu S-R shemu u S-O-R shemu, gde O predstavlja organsku varijablu, odnosno unutrašnje stanje organizma.

Uvođenje ove varijable predstavlja značajno odstupanje od ortodoksnih stavova klasičnog bihejviorizma, pošto organska varijabla tada nije bila dostupna spoljašnjem posmatranju. Početkom pedesetih godina, Čarls Ozgud formuliše toeriju meditacije kojom iz bihejviorističke perpsektive pokušava da objasni nastanak pojmova, a sredinom pedesetih godina, B. F. Skiner izlaže bihejvioristički pristup jeziku. Tokom četrdeset godina dominacije u američkoj eksperimentalnoj psihologiji, bihejviorizam je evoluirao od rigidnog pristupa koji je drastično suzio opseg fenomena koje je moguće istraživati, do tačke u kojoj su predmet ispitivanja postali viši kognitivni procesi.

Literatura

• Prof. dr Dobrivoje Mihailović (2010) ,,Psihologija rada i organizacije”. 16-17