Prva Pecijina buna
Prva Pecijina buna ili Doljanska buna[a] bio je ustanak u Knešpolju pod vođstvom Petra Popovića Pecije protiv Osmanskog carstva, koji je trajao od juna do decembra 1858. godine. Ustanak je nastao kao odgovor na pritisak na lokalne Srbe, sa zvjerstvima iz prošlosti koje su činile Osmanlije.
Pozadina
urediLuka Vukalović je podigao ustanak 1857. godine u Hercegovini. Sljedeće godine[7] je prota Avramović u Gradačkom srezu podigao Protinu bunu, a iste godine Pecija u Bosanskoj Krajini.[8]
Buna
urediSredinom 1858. godine, izbio je ustanak na sjeverozapadu Bosne, zbog osmanskog pritiska na lokalne Srbe. U selu Ivanjska u Krupskoj nahiji, srpsko stanovništvo katolički većinskog sela se pobunilo.[9] Nakon kratke pucnjave oko Ivanjske, druga sela su se latila oružja. Smatra se da je pobuna nastala zbog osmanskog zuluma.[10] U junu 1858, buna se proširila na Knešpolje.[10] Vođe su bile bivši hajduci Petar Popović Pecija, Petar Parača, Simo Ćosić i Risto Jeić.[11] Seosko stanovništvo Knešpolja su pretežno činili pravoslavni Srbi, dok je muslimansko stanovništvo bilo većinsko u gradovima.[10] Ustanici su 20. juna potisnuli muslimane u grad Novi. Oko 600 ustanika okupljenih oko Novog, planirali su napad na grad.[10] Istovremeno, Pecija i Parača su okupili oko 3.000 ustanika,[10] koji su ušli u Ivanjsku kako bi pomogli lokalnim pobunjenicima.U bici kod Doljana u blizini Bihaća 4. jula poginulo je oko 100 Turaka, nakon čega je Jeić prešao u Austriju, pokušavajući da ubjedi Austrijance da tim seljacima sa vilama i kosama nije samo do toga da žive od hljeba.[11] Uporište u Ivanjskoj je palo 15. jula, gdje su bili i Pecija i Parača.[11] Ustanici kod Ivanjske su teško poraženi, dok su preostali predvođeni Pecijom i Paračom prešli u Knešpolje, odakle su pružili svoj posljednji otpor.[10]
U tom trenutku su osmanski vojnici ojačani pomoćnim odredima koji su poslati iz svih dijelova Bosne i 21. jula došlo je do bitke na Taviji u blizini današnje Kostajnice. Oko 1.000 ustanika je branilo svoje rovove, ali nisu uspjeli i većina je odlučila prebjeći u Austriju nakon poraza. Sljedeći dan, bitka je vođena u blizini sela Kuljan. Pecija i Garača, oslabljeni poslije odlaske većeg broja ustanika na teritoriju preko rijeke Une (Austrija), nisu imali dovoljno snage da bi pružili ozbiljan otpor dobro organizovanoj osmanskoj vojsci, stoga su odlučili da prebjegnu u Austriju. Međutim, austrijske vlasti su odbile da ih zaštite, pokušali su da ih razoružaju i predaju osmanski vlastima; Pecija i Garača su odlučili da se ne predaju i sa oko 300 ustanika su razbili osmansku blokadu i pobjegli na planinu Prosaru.[10]
Sljedećih mjeseci, Pecija i Garača su nastavili gerilske borbe po Knešpolju, međutim, velika buna je slomljena. U decembru je Garača ubijen u blizini Kostajnice. Nakon njegove smrti, Pecija je odlučio da se povuče u Austriju, međutim, austrijske vlasti su ga iznenada uhvatile i isporučile osmanskim vlastima za nagradu od 5.000 groša.[10] Pecija je odveden u Carigrad na suđenje. Osuđen je na smrti, jer je prema optužnici, ubijek 98 Turaka.[12] Smrtna kazna je trebalo da se izvrši u Bosanskom pašaluku, u njegovom rodnom gradu. Tokom putovanja, prilikom napuštanja Konstantinopolja, Pecija je uspio da pobjegne u blizini Užica, nakon čega je nastavio živjeti u Kneževini Srbiji.[10]
Vidi još
urediNapomene
urediReference
uredi- ^ Srejović, Gavrilović & Ćirković 1981, str. ?
jednom od vođa Stanku Bojadžiji, prva Pecijina buna 1857-58. u Bosni po Petru Petroviću-Peciji, buna Luke Vukalovića u Hercegovini 1852-62, Dimitraćeva buna oko Vidina 1857. Bune se ređe nazivaju po mestu izbijanja, …
- ^ Gojko M. Solarić (1958). Istorija, 1830-1918 za viii razred osmogodišne škole. Nolit. „Naročito je težak bio život seljaka Bosanske Posa- vine i zato je 1858 god. i tu došlo do ustanka. On je počeo u Knešpolju i odatle se proširio va Krajinu. Nazvan je Prva Pecijina buna jer je ustankom rukovodio Petar Pe- cija Petrović. Turske vlasti i domaći feudalci ugušili su sve ove pobune na vrlo surov način.”
- ^ Bosanska vila. 18. Nikola T. Kašiković. 1903. str. 82. „Godine 1858. bukne u Krajini ustanak za oslobođenje. Duša tome ustanku bio je Pecija, stoga se ta buna oko Kostajnice u Knežpolju i zove Pecijina buna, a oko Bišća Doljanska buna, jer je najveći boj bio na Doljanima. U tome …”
- ^ Danica Milić (1976). Simpozijum Oslobodilački pokreti jugoslovenskih naroda od XVI veka do početka prvog svetskog rata. Istorijski institut. „… ustanak „kapetana" Nikole u Trnovskom kraju iste godine, Pecijina seljačka buna u bosanskoj Krajini 1858. i u Posavini, egze- kucije velikog vezira Mehmed-paše Kibrizli u Nišu, Pirotu, Leskovcu, Vlasotincu 1860. godine …”
- ^ Prilozi proučavanju jezika. Katedra za južnoslovenske jezike Filozofskog fakulteta. 1988. „Posljedice ovako teškog stanja bile su sve češće bune na području Potkozarja: Janičićeva ili prva mašička buna 1809, druga mašička buna, mart 1834, i Pecijina ili kostajnička, 1858, u kojoj pored Srba učestvuju i Hrvati i …”
- ^ Branko Čubrilović (1934). Petar Kočić i njegovo doba. Tisak "Tipografija". „Poznata prva knešpoljska buna, 1858, i Pecijino hajdukovanje stvorilo je najpre pojedinačna, pa masovna odmetništva. To je ta prepričavana eškija. Ona krstari od Zmijanja do Milan Kneževine, pa tamo Ljevču polju sve do …”
- ^ Bosanska vila. 19. Nikola T. Kašiković. 1904. „God. 1858. bukne ustanak za oslobođenje srpske Bosne i Hercegovine. Počeo je oko Bišća pod imenom »Doljanska bunak, oko bosan. Kostajnnce pod imenom — »Pecijina buna a u Posavini, oko Gradačca i Brčkog, pod imenom Posavačka buna. U tom ustanku učestvovali su i djetići iz Milanovića kuće, pa i krv svoju prolili za krst časni i slobodu zlatnu, jer u toj buni poginu Milan Milanović. U pošljednjem ustanku 1875. g. poginu opet jedan Milanović iz te …”
- ^ Fedor Nikić (1982). Radovi: 1919-1929. Štampa Grafosrem. „U Hercegovini, javlja se 1857. prvi ustanak Luke Vukalovića1 u Zupcima; u Bosni 1858. javlja se jedna buna u srezu gradačačkom, zvana Posavačka Buna, pod vodstvom prote Avramovića, a druga, u isto vreme, u Krajini, poznata pod imenom Dolinska Buna. Zbog oskudice oružja, municije, i zbog nedovoljne organizovanosti, sve su ove bune propale. Posle toga, 1875. godine u Herce- govini i Bosanskoj Krajini podižu Srbi ustanak …”
- ^ Ekmečić 2008, str. 280.
- ^ a b v g d đ e ž z Mikić 1995, str. 148–151.
- ^ a b v Srejović, Gavrilović & Ćirković 1981, str. 479
Na čelu ustanika u Krajini bio je neka- dašnji hajduk Petar Petrović-Pecija, a sa njim Petar Garača i Simo Ćosić, dok se Risto Jeić, iskusan u putovanjima u Srbiju, posle komande četom […] U bici kod Doljana 4. jula 1858. kod Bihaća palo je oko 100 Turaka, pa je Jeić tada prebegao na austrijsku stranu, pokušavajući da uveri svet u to kako ovim seljacima sa vilama i kosama nije samo do toga da žive od hleba.
- ^ Vujasinović 1933, str. 69. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFVujasinović1933 (help)
Literatura
uredi- Dušanić, Svetozar S. (1959). Spomenica povodom osamdesetogodišnjice okupacije Bosne i Hercegovine: 1878-1958 : pedesetogodišnjice anekcije, 1908-1958 i četrdesetogodišnjice oslobođenja i ujedinjenja, 1918-1958. Srboštampa.
- Vujasinović, S. (1933). Knešpolje i Vojvoda Petar Pecija Popović (Hajduk Pecija) 1830-1875. Štamp. Braća Jakšić.
- Ivančević, Petar S.; Brdar, Simo (1995). Petar (Pecija) Popović: srpski junak i ratoborac. Glas srpski. ISBN 978-86-7119-057-2.
- Ekmečić, Milorad (2008). Dugo kretanje između klanja i oranja. Belgrade.
- Mikić, Đorđe (1995). Banja Luka na krajini hvala. Banja Luka.
- Vujasinović, Slavko (1933). Manastir Moštanica. Banja Luka.
- Srejović, Dragoslav; Gavrilović, Slavko; Ćirković, Sima M. (1981). Istorija srpskog naroda: knj. Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa, 1804-1878 (2 v.). Srpska književna zadruga.
