Prva varoška bolnica u Beogradu
Prva varoška bolnica sagrađena u Beogradu 1868. godine, na inicijativu kneza Mihaila Obrenovića. Nalazi se u ulici Džordža Vašingtona, nekadašnjoj Vidinskoj. Zgrada ima status spomenika kulture od velikog značaja i danas je sedište Srpskog lekarskog društva.[1] [2]
| Prva varoška bolnica | |
|---|---|
 Prva varoška bolnica | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1868. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Istorijat bolnice uredi
Inicijativa o izgradnji uredi
Prva građanska bolnica osnovana je u Beogradu 1841. godine i više od dve decenije nije imala svoju zgradu, već je bila smeštena po iznajmljenim kućama, na više mesta u gradu.
Inicijativu za gradnju bolničke zgrade pokrenuo je knez Mihailo 1861. godine, poklonivši u tu svrhu opštini plac koji je otkupio od Đorđa Cenića, tadašnjeg ministra pravde, ustavopisca i zakonorevnitelja, koji je ukinuo kaznu batinanjem. Deo placa je poklonio i Ilija Milosavljević Kolarac. Plac se tada nalazio na periferiji grada, na tadašnjoj Paliluli. Knez Mihailo je poklonio i deo građevinskog materijala koji je bio namenjen zidanju njegovog letnjikovca u Smederevu.
Skupljanje sredstava uredi
Sredstva za izgradnju bolnice se skupljala najvećim delom dobrovoljnim prilozima, ali i organizovanjem dobrovoljnih balova sa lutrijom, koje je organizovala opština. Posebno je bio uspešan bal koji je organizovala kneginja Julija, supruga kneza Mihaila u hotelu "Srpska kruna", 1865. godine, kada je skupljeno više od 1.667 dukata, kao i vredni pokloni, što je omogućilo početak gradnje.
Projekat uredi
Projektant zgrade, Jovan Frencl, uradio je projekat po ugledu na Jevrejsku bolnicu u Berlinu. Frencl je bio gradski arhitekta i projektovao je i dvor kneza Mihaila na mestu novog dvora – zgrada današnjeg Predsedništva. Knez se u taj dvor nikada nije uselio i prepustio ga je raznim ministartstvima, a ni Frencl nije video zgradu bolnice, jer je umro u toku gradnje.[3]
Izgradnja uredi
Kamen temeljac položen je 30. juna 1865. godine u prisustvu kneza, opštinskih odbornika i građana i uglednih ličnosti. Zgrada je zidana opekom u obliku nepravilnog slova "T" i ima četiri nivoa. Uz teško obezbeđivanje sredstava, bolnica je svečano otvorena 1. maja 1868. godine.
U gradnji su učestvovali Nemci, "Švabe", po kojima je nazvana obližnja kafana kod "Sedam Švaba", srušena 1943.[4]
Arhitektura bolnice uredi
Spoljni izgled uredi
Pored Kapetan-Mišinog zdanja ova zgrada predstavlja najznačajniji primerak romantizma sa elementima romanske i gotske arhitekture, u razvoju beogradske arhitekture. Sklad između mogućnosti i želja postignut je škrtim sredstvima, dobrom arhitektonskom kompozicijom i sa puno mere upotrebljenom, jednostavnom dekorativnom plastikom. Središnji deo glavne fasade najistaknutiji je deo zgrade, što je postignuto promenom ritma i veličinom otvora, kao i prelaskom krovnog venca u trouglasti zabat u čijem je temenu lanterna sa satom kao dekorativnim akcentom.
Unutrašnjost bolnice uredi
Prilikom izgradnje primenjena su moderna tehnička rešenja ventilacije, grejanja bolesničkih soba i snabdevanja hladnom i toplom vodom. Reč je o novom sistemu ventilacije, koji je u to vreme bio prava avangarda. U to vreme nije se znalo za postojanje mikroorganizama, ali se naslućivalo da ima nečeg nevidljivog u vazduhu. Vazduh za bolesnike stoga je mora da bude čistiji. Primenjeni su metodi profesora Bema i uvedena je ventilacija cevima koje dovode vazduh u ragastov, kad su prozori zatvoreni. U podrumu su bile smeštene pomoćne prostorije, u prizemlju i na spratu su bila po dva bolnička odeljenja, a na tavanu kazan za vodu. Voda je do bolnice bila sprovedena iz Paliluske česme i pomoću parne mašine od šest konjskih snaga pela se u kazan na tavanu iz kog se onda spuštala po spratovima. Ipak, zbog ograničenih sredstava, originalni sistemi ventilacije i vodovoda nisu zaživeli u svojoj punoj meri.
Po sklopu, građevinskim i drugim arhitektonskim odlikama, zgrada Prve varoške bolnice predstavlja visoko dostignuće srpske arhitekture druge polovine 19. veka, a po sadržaju istorijski spomenik razvoja zdravstvene zaštite.
Početak rada uredi
Prvi upravnik bolnice bio je dr Jovan Valenta, koji je na tom mestu ostao do 1874. godine kada je za upravnika postavljen dr Kazimir Gonsiorovski. Zakonom o uređenju sanitetske struke i čuvanju narodnog zdravlja od 30. marta 1881. godine Bolnica varoši i okruga Beograda pretvorena je u Opštu državnu bolnicu. Dr Laza Lazarević postavljen je 6. maja 1881. godine za vršioca dužnosti upravnika i za šefa Unutrašnjeg odeljenja. Dužnost upravnika obavljao je do 24. avgusta 1881, kada je na to mesto postavljen dr Kazimir Gonsiorovski.
Zakonom je bilo predviđeno da Opšta državna bolnica ima pet odeljenja ali je ona sve do 1889. imala samo dva - Odeljenje za unutrašnje i Odeljenje za spoljašnje bolesti. Te godine osnovano je Odeljenje za kožne bolesti i sifilis pod rukovodstvom dr Jevrema Žujovića. Iste godine za šefa Hirurškog odeljenja postavljen je dr Vojislav Subotić, osnivač moderne hirurgije u Srbiji i jedan od trojice osnivača Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Naredne decenije počela su s radom sledeća odeljenja: 1894 - Očno (honorarni vršilac dužnosti šefa odeljenja dr Pavle Popović); 1896 - Ginekološko (šef dr Jovan J. Jovanović, koji je pri odeljenju 1899. godine osnovao Školu za babice - prvu školu za obrazovanje srednjeg medicinskog kadra u Srbiji); 1897 - Odeljenje za bolesti ušiju i guše (honorarni šef odeljenja dr Sigmund Šraga); 1900 - Odeljenje za dečje bolesti (vršilac dužnosti šefa dr Platon Papakostopulos). Ginekološko odeljenje sa Školom za babice je prvo koje se 1902. godine iselilo iz zgrade radi smeštaja u namenski sazidan paviljon na tzv. Zapadnom Vračaru gde je 1900. godine započeto formiranje novog kruga Opšte državne bolnice.
Tokom prve tri decenije 20. veka u novi bolnički krug preseljena su i druga odeljenja, a u zgradi "stare bolnice" najduže je ostalo Očno odeljenje. Nakon osnivanja Medicinskog fakulteta, mnoge klinike su bile smeštene u zgradama Opšte državne bolnice. Tako je i Očna klinika (1921) radila u prostorijama Očnog odeljenja ODB (osnovano 1932, zgradu u Višegradskoj 22 izgradilo 1940.[5]), a upravnik i Odeljenja i Klinike bio je prof. dr Đorđe Nešić. Nakon ukidanja Opšte državne bolnice 1947. godine (ODB je integrisana sa Kliničkom bolnicom Medicinskog fakulteta) Očna klinika je bila poslednji korisnik zgrade do 1983. godine kada se iselila u novu zgradu na Vračaru. Odlukom Skupštine grada Beograda 1984. godine, veći deo zgrade (levo krilo suterena, levo krilo prizemlja, sprat i tavan) dat je na korišćene Srpskom lekarskom društvu na neograničeno vreme, a preostali deo zgrade (desno krilo - suteren i prizemlje) Domu zdravlja Stari grad na ograničeno vreme.
Posle višegodišnje rekonstrukcije, Srpsko lekarsko društvo se uselilo u zgradu 1990. godine. U prizemlju se nalazi Muzej Srpskog lekarskog društva, koji je kao posebno odeljenje u sastavu Muzeja nauke i tehnike od 2007. godine.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Beogradsko nasleđe/Prva varoška bolnica
- ^ „Muzej nauke i tehnike/ Prva varoška bolnica”. Arhivirano iz originala 03. 12. 2013. g. Pristupljeno 30. 11. 2013.
- ^ Vujović, Branko (2003). Beograd u prošlosti i sadašnjosti. Beograd: Izdavačka kuća Draganić. str. 308—309.
- ^ "Kolo", 24. apr. 1943
- ^ Juče je svečano osvećena nova zgrada Očnog odeljenja Opšte državne bolnice, Vreme, 16. dec. 1940, str. 8. digitalna.nb.rs
