Proticaj

Proticaj predstavlja količinu atmosferske vode koja protekne kroz ovlaženi profil reke u jednoj sekundi, pored nekog mesta. Izražava se u m³/s ili l/s.

Određivanje proticaja

Da bismo dobili proticaj potrebno je prvo odrediti površinu ovlaženog profila, koja se množi sa srednjom brzinom celokupne vodene mase.

Određivanje površine ovlaženog profila

Skica ovlaženo profila

Površina ovlaženog profila se dobija tako što se meri dubina reke. Ukoliko su u pitanju pliće reke i sa brzinom vode do 2 m/s, brzina se meri pomoću čamove motke koja je dugačka 5-6 m, debela 4-5 cm, dok se za merenje dubljih i bržih reka, koristi teg vezan za tanku žicu. Na rekama širim od 1000 m, za merenje dubine se koristi ehosonder. To je aparat koji se postavlja na dno broda ili čamca. On je uronjen u vodu oko 10 cm i funkcioniše tako što šalje ka dnu kratak impuls ultrazvuka. Ultrazvuk se odbije od dna i ide ka površini, gde ga prima hvatač zvuka, koji registruje vreme njegovog kretanja kroz vodu. Postoje ehosonderi koji automatski ucrtavaju dubinu reke iznad pravca po kojem brod plovi. Takav grafički prikaz dubine reke naziva se ehogram.

Podaci o dubini reke služe tehničaru koji crta ovlaženi profil, obično uzimajući 10 puta veći vertikalni razmer od horizontalnog. Skica ovlaženog profila se sastoji iz dva trougla koja se nalaze uz obalu i više trapeza. Njihove strane su poznate, pa je lako izračunati njihovu površinu. Njihov zbir daje ukupnu površinu ovlaženog profila za određeni vodostaj.

Merenje brzine vode

Merenja brzine vode se vrše na površini reke, na određenim vertikalama ovlaženog profila i po čitavoj njenoj širini. Na površini reke brzina se meri pomoću plovaka i to je površinska brzina tj. brzina na dubini od 0 m. Plovci su obično pretesterisana brvna određene debljine u vidu drvenih krugova. Za šire reke koriste se plovci u obliku drvenih krstova, u čijem centru se nalazi štapić sa crvenom zastavicom na vrhu, jer se na reci najbolje uočava crvena boja. Plovci se obično na manjim rekama puštaju sa obala, a na većim iz čamaca.

Hidrometrijsko krilo

Hidrometrijsko krilo

Brzina se najtačnije određuje pomoću hidrometrijskog krila. To je instrument koji omogućuje da se preciznije meri brzina, jer je osetljiv na strujanja vode od 2 m/s do 8 m/s.

Hidrometrijsko krilo se sastoji iz tri glavna dela:

1. krilaca ili lopatica
2. tela
3. stabilizatora

Kada se hidrometrijsko krilo uroni u vodu, krilca se pokreću dok ih stabilizator drži u pravcu suprotnom kretanju vode. Pritom je broj obrtaja krilaca proporcionalan brzini kretanja vode. Posle 25, 50 ili 100 obrtaja krilaca, na površini se začuje zvuk elektičnog zvonca, zatim se meri vreme koje je potrebno da se krilca okrenu određeni broj puta. To se radi pomoću štoperice, zatim se u tablicama nalazi koja brzina odgovara tom vremenu.

Kriva proticaja

Kriva proticaja

Proticaj se izračunava za svaku vodomernu stanicu i prave se kriva proticaja ili konsumpcione krive. Proticaj se utvrđuje za određene vodostaje. Ako se na vodomernoj stanici dobiju različiti vodostaji, pomoću dobijenih podataka se konstruiše kriva proticaja. Na grafikonu se na ordinati nanose vodostaji u centimetrima, a na apscisi proticaji u m3/s. Pomoću krive proticaja za određeni profil na reci, određuje se proticaj za svaki vodostaj, koji se osmatraju svakog dana u 7.30 časova na vodomerima. Na krivoj proticaja se pronalazi proticaj koji odgovara tom vodostaju i tako se dobija dnevni proticaj za sve dane u mesecu i godini. Mesečni proticaj se dobija kao prosek tj. aritmetička sredina svih dnevnih proticaja, a godišnji proticaj kao prosek zbira svih mesečnih proticaja.

Realnu sliku promene proticaja daje srednjomesečni i srednjogodišnji proticaji. Oni obično predstavljaju proseke za duži niz godina. Poznavanje ekstremnih proticaja ima važnu praktičnu primenu. Oni mogu biti apsolutno minimalni i apsolutno maksimalni proticaji.

Primer

Kao primer dat je proticaj na Dunavu u periodu od 1950 - 2013 godine na hidrološkoj stanici u Bezdanu, koji se nalazi na 5 km od hrvatske granice, 8 km od mađarske granice i 17 km od Sombora. U sledećoj tabeli mogu se videti minimalni, srednji i maksimalni mesečni proticaji na Dunavu kod Bezdana:

MESEC	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
Minimalni mesečni	895	810	960	960	1170	1320	929	784	791	742	790	854
Srednji mesečni	1980	2100	2430	2860	2850	2950	2760	2340	1910	1670	1720	1890
Maksimalni mesečni	5210	5210	6220	7960	6940	8410	7890	7180	6150	4370	4840	5450

Ekstremne vrednosti u ovoj hidrološkoj stanici su zabeležene:

Apsolutno minimalni tj. najniži proticaj od 742 m³/s zbeležen je 03.10.1992. godine

Apsolutni maksimalni tj. najviši proticaj od 8410 m³/s zabeležen je 14.06.2013. godine [1]

Spoljašnje veze

• Republički hidrometeorološki zavod