Psiholingvistika
Psiholingvistika ili psihologija jezika je studija psiholoških i neurobioloških faktora koji su ključni za sposobnost sticanja, korišćenje i shvatanje jezika. Prvi pokušaji povezivanja ove dvije discipline su bili više filozofskog i spekulativnog karaktera, pošto je bilo vrlo malo podataka vezanih za funkcionisanje mozga. Savremena istraživanja na polju psiholingvistike uključuju širok spektar naučnih disciplina, kao što su biologija, neuronauka, kognitivna nauka i informaciona teorija, u cilju sveobuhvatnijeg i potpunijeg shvatanja moždanih procesa, ključnih za procesovanje jezika.
Pojam psiholingvistika je utemeljen oko 1940. godine i počeo je šire da se koristi u narednoj deceniji, poslije izdavanje knjige Psycholinguistics: A Survey of Theory and Research Problems (1954) američkog psihologa Čarlsa Egertona Osguda i mađarsko-američkog semiologa Tomasa Sebeoka. Granice između lingvistike i psiholingvistike su veoma difuzne, kao i granice psiholingvistike sa psihologijom.
Sticanje jezika kod djece uredi
Jedna od centralnih tema kojom se bavi psiholingvistika tiče se istraživanja sposobnosti svaladavanja jezika kod djece. Sposobnost savladavanja je pojam koji se ovdje koristi, umjesto učenje, pošto je učenje širi pojam koji obuhvata mnogo različitih stvari i koji psiholozi koriste u više tehničkom smislu. Psiholingvisti vjeruju da trenutno ne postoji psihološka teorija učenja, sposobna da da objašnjenje procesa koji omogućavaj djeci da u vrlo kratkom roku razviju sposobnost vladanja govorom i komunikacijom na svom maternjem jeziku. Od početka 1960-ih godina, istraživanja oko sposobnosti savladavanja jezika su bila pod velikim uticajem teorije generativne gramatike, američkog lingviste Noama Čomskog i glavni problem na koji su se usmjerila istraživanja ticao se pitanja: „Kako je moguće da mala djeca podsvjesno shvataju gramatička pravila na osnovu kojih se konstruiše govor i kako je moguće da ih koriste za konstruisanje svog govora u komunikaciji sa drugima“? Čomski vjeruje, zajedno sa određenim brojem psiholingvista, da se djeca rađaju sa znanjem formalnih principa koji određuju strukturu svih jezika i da to urođeno znanje objašnjava brzinu ovladavanja jezikom. Drugi tvrde, da ne postoji takva urođena vještina ili sposobnost, nego da je riječ o opštijim kognitivnim principima i da u primjeni jezičkih izraza na određene situacije leži i sama gramatička vještina. Skorija istraživanja pokazuju da sva djeca prolaze kroz iste faze razvoja govornih i jezičkih sposobnosti, bez obzira na jezik. Takođe, mnogi podaci ukazuju da postoje iste semantičke kategorije i gramatičke funkcije u ranom razvoju govora, na različitim jezicima i u različitim kulturama.
Percepcija govora uredi
Percepcija govora je druga veoma važna oblast psiholingvistike, pod velikim uticajem skorašnjih lingvističkih teorija, a posebno generativne gramatike. 1950-ih godina, percepcija govora je bila pod dominacijom informacione teorije, po kojoj je svaki izraz zvuka u riječi i svaka riječ u izrazu statistički određena preko zvukova i riječi koji im prethode. Informaciona teorija nije više bezrezervno prihvaćena u psiholingvistici, kao što je bila prije par decenija.
Afazija i neurolingvistika uredi
Pojam afazija se odnosi na više tipova poremećaja u govoru, od kojih se jedan dio tiče moždanih oštećenja, a drugi psiholoških teorija skladištenja i procesovanja različitih tipova lingvističkih informacija.
Neurolingvistika se bavi analizom neuroloških mehanizama koji omogućavaju skladištenje i procesovanje jezika i govornih operacija. Može se posmatrati i odvojeno, kao oblast nezavisna od psiholingivstike.