Robert Fulton

Robert Fulton (engl. Robert Fulton; Litl Britn, 14. novembar 1765 — Njujork, 24. februar 1815) je bio američki inženjer i inovator, koji je u velikoj meri zaslužan za razvoj prvog komercijalno uspešnog parobroda na svetu, parobroda Nort River (poznatog i kao Klermont). Godine 1807, taj parobrod je putovao rekom Hadson sa putnicima od Njujorka do Olbani i nazad, povratno putovanje od 300 nautical miles (560 kilometers), za 62 sata. Uspeh njegovog parobroda promenio je rečni saobraćaj i trgovinu na glavnim američkim rekama.

Robert Fulton
Robert Fulton
Datum rođenja	(1765-11-14)14. novembar 1765.
Mesto rođenja	Litl Britn, Okrug Lankaster, Provincija Pensilvanija, Britanska Amerika
Datum smrti	24. februar 1815.(1815-02-24) (49 god.)
Mesto smrti	Njujork, SAD
Zanimanje	Inženjer, pronalazač, biznismen

Godine 1800, Napoleon Bonaparta, vođa Francuske, naručio je od Fultona da pokuša da dizajnira podmornicu. On je proizveo je Nautilus, prvu praktičnu podmornicu u istoriji. Fulton je takođe zaslužan za pronalazak nekih od najranijih pomorskih torpeda na svetu za upotrebu od strane Kraljevske mornarice.

Mladost

Crtež Fultonovog izuma Nautilus

Robert Fulton je rođen na farmi u Maloj Britaniji, Pensilvanija, 14. novembra 1765. Njegov otac, Robert Fulton, oženio se Meri Smit, ćerkom kapetana Džozefa Smita i sestrom pukovnika Lestera Smita, iz relativno dobrostojeće porodice. Robert je imao je tri sestre – Izabelu, Jelisavetu i Mariju, i mlađeg brata Avrama.

Šest godina je živeo u Filadelfiji, gde je slikao portrete i pejzaže, crtao kuće i mašine i mogao je da šalje novac kući da bi pomogao svojoj majci. Godine 1785, Fulton je kupio farmu u gradu Hopevel u okrugu Vašington blizu Pitsburga za 80 funti (što je ekvivalentno $12708 2018. godine), i preselio svoju majku i porodicu tamo.

Radovi

Fulton je postao zainteresovan za parobrode 1777. godine, kada je posjetio Vilijama Henrija od Lankastera, u Pensilvaniji, koji je od ranije bio upoznat sa radovima Džejmsa Vata na izgradnji parobroda, kad je bio u posjeti Engleskoj. Vilijam Henri je zatim uspio izgraditi sopstvenu mašinu, te je 1767. godine pokušao da ga ugradi u brod. Eksperiment je bio neuspješan, jer je brod potonuo, ali nije izgubio interes za dalji rad.

Godine 1786, Fulton je otišao na studije u Parizu i tamo upoznao Džejmsa Ramzija, koji je pozirao za portret u studiju Bendžamina Vesta, gdje je Fulton imao studentsku praksu. Ramzi je bio pronalazač iz Virdžinije koji je od 1786. godine imao sopstveni parobrod u Šepardstaunu (danas Zapadna Virdžinija). Docnije, 1793. godine, Fulton je i američkoj i britanskoj vladi predstavio svoje planove broda na paru, a u Engleskoj je upoznao Vojvodu od Bridžvotera, čiji kanal je ranije bio korišćen za probne vožnje i koji je kasnije naručivao opremu od Vilijama Simingtona. Simington je još 1788. uspio izgraditi brod na paru, a postoje nagovještaji da je Fulton znao za njegove radove.

Godine 1803, je sagradio parobrod (brzine 6 km/h), te parobrod „Klermont“, a 1807. godine je uspostavio redovnu liniju između Njujorka i Olbanija na rijeci Hadson. Sagradio je i „Demologos“, prvi ratni brod na parni pogon. Pored radova na parobrodu, Fulton se bavio i drugim pronalazaštvom: patentirao je mašine za pređu kudelje, izradu konopca i testerisanje i poliranje mermera.

Lični život

Hariet Livingston, portret Roberta Fultona

Dana 8. januara 1808, Fulton se oženio Harijet Livingston (1786–1824), ćerkom Voltera Livingstona i nećakinjom Roberta Livingstona, istaknutih ljudi u oblasti reke Hadson, čija porodica datira iz kolonijalne ere. Harijet, koja je bila devetnaest godina mlađa od njega, bila je dobro obrazovana i uspešan slikar amater i muzičar. Oni su imali četvoro dece:

• Robert Barlou Fulton (1808–1841), koji je umro neoženjen.
• Džulija Fulton (1810–1848), koja se udala za advokata Čarlsa Blajta iz Filadelfije.
• Kornelija Livingston Fulton (1812–1893), koja se udala za advokata Edvarda Čarlsa Krerija (1806–1848) 1831.
• Meri Livingston Fulton (1813–1861), koja se udala za Roberta Morisa Ladloa (1812–1894), roditelja Roberta Fultona Ladlou.

Fulton je umro 1815. u Njujorku od tuberkuloze (tada poznate kao „konzumacija“). Išao je kući zaleđenom rekom Hadson kada je jedan od njegovih prijatelja, Tomas Adis Emet, propao kroz led. Spašavajući svog prijatelja, Fulton se natopio ledenom vodom. Veruje se da je oboleo od upale pluća. Kada je došao kući, bolest mu se pogoršala. Dijagnostikovana mu je konzumacija i preminuo je sa 49 godina. Posle njegove smrti, njegova udovica se ponovo udala za Čarlsa Avgusta Dejla 26. novembra 1816. godine.

Sahranjen je na groblju episkopske crkve Triniti na Volstritu u Njujorku, u blizini drugih značajnih Amerikanaca kao što su bivši američki sekretari za trezor Aleksandar Hamilton i Albert Galatin. Jedan od njegovih potomaka je Kori Lidl, bivši bacač Glavne lige bejzbola.

Ostavština

Vlada Gvatemale je 1910. godine podigla bistu Fultona u jednom od parkova Gvatemala Sitija.

Godine 2006, Fulton je uvršten u „Nacionalnu kuću slavnih pronalazača“ u Aleksandriji, Virdžinija.

Galerija

• 
  Fulton predstavlja svoj parobrod Bonaparti 1803.
• 
  Dizajn podmornice u preseku Roberta Fultona, 1806
• 
  Nadgrobni spomenik Roberta Fultona u crkvi Triniti (episkopskoj) u Njujorku
• 
  Fultonova skulptura Kaspara Buberla u Bruklinskom muzeju, 1872.
• 
  Mermerna statua Hauarda Robertsa u Dvorani statua Kapitola Sjedinjenih Država, 1878–1883
• 
  Komemorativna marka za proslavu Hadson-Fultona, izdanje 1909
• 
  Komemorativna marka povodom 200. godišnjice, izdanje 1965, zasnovana na Hudonovoj bisti
• 
  Robert Fulton (sa Semjuelom F. B. Morsom) prikazan na poleđini srebrnog sertifikata od 2 dolara iz 1896. iz Trezora Sjedinjenih Država

Publikacije

• Torpedo war, and submarine explosions published 1810.
• A Treatise on the Improvement of Canal Navigation Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. decembar 2004), 1796. From the University of Georgia Libraries in DjVu & layered PDF Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. avgust 2006) formats.
• A Treatise on the Improvement of Canal Navigation 1796. From Rare Book Room.

Literatura

• This article contains content first published in 1909 as Old Steamboat Days on The Hudson River.
• Sutcliffe, Alice Crary (1909). Robert Fulton and the "Clermont". New York : The Century Co.=. 
• Thurston, Robert H. „Chapter V: The Modern Steam Engine”. A history of the growth of the steam-engine. Arhivirano iz originala 2012-02-21. g.  Archived from the original.
• Iles, George (1912), Leading American Inventors, New York: Henry Holt and Company, str. 40—75 
• Buckman, David Lear (1907). Old Steamboat Days on The Hudson River. The Grafton Press. Arhivirano iz originala 26. 8. 2010. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

Spoljašnje veze

• Sajt posvećen Robertu Fultonu i njegovim radovima
• Chisholm, Hugh, ur. (1911). „Fulton, Robert”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). Cambridge University Press. 
• Robert Fulton Birthplace
• Photos of Fulton's Birthplace
• Phair, Montgomery. „Robert Fulton and the Secret War of 1812”. Casebook: The War of 1812. Arhivirano iz originala 2. 10. 2006. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• CHAPTER XIII: ROBERT FULTON in Great Fortunes, and How They Were Made (1871), by James D. McCabe, Jr., Illustrated by G. F. and E. B. Bensell, a Project Gutenberg eBook.
• Harvey, W.S.; Downs-Rose, G. (1980). „William Symington”. Arhivirano iz originala 16. 2. 2002. g. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Examples of art by Robert Fulton at the Art Renewal Center
• Booknotes interview with Kirkpatrick Sale on The Fire of His Genius: Robert Fulton and the American Dream, November 25, 2001.
• Collection of Robert Fulton manuscripts Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. januar 2016) – digital facsimile from the Linda Hall Library