Runski kamen

Runski kamen ili runski spomenik je izdignuti kameni monument ispisan uklesanim runskim pismom, ali se termin može primeniti i na runske natpise na prirodnim stenama i na ravnoj kamenoj podlozi. Tradicija podizanja ovih spomenika počela je u 4. veku i trajala do 12. veka. Najveća većina runskih natpisa datira iz doba Vikinga (9—11. vek) i većina ih se nalazi u Skandinaviji, ali postoje i runske stene rasejane po lokacijama posećenim od Normana tokom njihovih osvajanja (na primer ploveći Dnjeprem ka ostrvu Berzan u današnjoj Rusiji).

Runski monument u Lingsbergu, Švedska, koji nosi naučni naziv U 240

Jedan od ranih runskih kamenova (engl. Möjbro Runestone) iz Hagbija u Uplandu, Švedska. Natpis je ispisan zdesna nalevo, dok je kod kasnijih runa bilo obrnuto

Fenrir napada Odina na steni Ledberg (engl. Ledberg stone), Švedska

Slovenska analogija – Sterženski krst, kao tip staroslovenskog runskog kamena (njegov natpis je dešifrovan tek 1880. godine)

Runske stene su najčešće spomenici umrlima. Smatra se da su u vremenu podizanja bili šaroliki, ispisani jarkim bojama, ali to više nije očigledno jer su boje tokom vekova nestale.

Istorijska pozadina

Po vikinškom verovanju runske spise podario im je Odin, bog tajnih znanja. Sama reč na gotskom jeziku znači "tajna" a na arhaičnom germanskom "mrmljanje, čudovorno delo" ili "natpis". Runske natpise najčešće nalazimo uklesane u mačeve, pehare, dragulje i ukrase, ili – kao u slučaju runskih spomenika – u stenu.

Tradicija podizanja spomenika ispisanih runskim pismom prvi put se javlja u 4. i 5. veku, u Norveškoj i Švedskoj, a zatim i u Danskoj. Rani runski kamenovi su obično postavljani pored grobova i grobnica. Najviše runskih monumaneta ima Švedska, preko 2000, a u Danskoj je poznato 250, dok ih je najmanje u Norveškoj, svega 50.

Germano-skandinavska tradicija podizanja runskih spomenika pokazuje sličnost sa natpisima na stelama drugih naroda, kao i sa slovenskim stećcima. Na primer staroslovenska tradicija u Rusiji takođe ima slične monumente: Borisovo kamenje (ili Dvinsko kamenje; nekoliko metara veliko stenje sa isklesanim krstovima i natpisima na severu današnje Belorusije), Tmutarakanski kamen (mermerna ploča sa uklesanim ćiriličnim staroslovenskim natpisom, sa Tamanskog poluostrva) i Sterženski krst (kameni jednostavni ili grčki krst – prahrišćanski simbol – koga je 1133. g. postavio novgorodski bojar Ivanko Pavlovič kao uspomenu na poboljšanje plovnih puteva – produbljivanje korita reke Volge).

Izvorna tradicija

Slikoviti prikazi

Runski natpis na steni obično se nalazi uklesan unutar iscrtane trake koja najčešće ima oblik zmije, zmaja ili neke četveronožne zveri.

Crtež na natpisu Ramsund, u Švedskoj pokrajini Sodermanland (šved. Södermanland)

Mitovi i legende

Prema prikazima slika na švedskim stenama najraširenija priča je o heroju Sigurdu, ubici zmajeva.

Vidi još

• Rune
• Stela
• Stećak
• Germano-skandinavska mitologija
• Ispisani granit

Spoljašnje veze

• List of runestones - Wikipedia (jezik: engleski)