Spartansko-persijski rat
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Spartansko-persijski rat vođen je od 400. do 392. godine p. n. e. između Ahemenidskog carstva sa jedne i Sparte sa druge strane. Nakon pobede u Peloponeskom ratu, Sparta je uspostavila svoju hegemoniju. Pomoć u ratu sa Atinjanima pružao im je lidijski satrap Kir Mlađi koji 401. godine p. n. e. pokreće pohod protiv ahemenidskog cara Artakserksa. Učešće Grka u pohodu uzrok je izbijanja rata. Godine 396. spartanski kralj Agesilaj preuzima komandu nad grčkom vojskom i nanosi osetne poraze satrapima Lidije i Frigije. Persijanci podstiču pobunu protiv hegemonije Sparte u Grčkoj izazivajući izbijanje Korintskog rata. Sparta se pokazala nesposobnom za borbu protiv ustanika zbog čega se upustila u diplomatske pregovore u kojima se istakao Antalkida. Persija menja politiku i podržavajući Spartu izaziva slom atinske moći nakon čega je Helenima nametnula Carski mir.
Uvod uredi
Po smrti cara Darija II, na ahemenidski presto dolazi Artakserks. Mlađi Artakserksov brat bio je Kir, satrap Lidije koji je Sparti pružao pomoć u ratu sa Atinom. Početkom 401. godine p. n. e. izbija sukob oko nasleđa. Kir Mlađi je nameravao da podigne ustanak protiv svoga brata te je od spartanskih vlasti zatražio pomoć. Spartanci nisu hteli zvanično objaviti rat Ahemenidima već su pristali na slanje najamničke armije pod vođstvom Klearha, bivšeg harmosta Bizanta. Od 13.000 Helena koji su učestvovali u pohodu, 10.600 bili su hopliti. Jedan od najznačajnijih učesnika pohoda bio je istoričar Ksenofont koji je pohod opisao u svome delu Anabasa ili Uspinjanje (vojske od morske obale u unutrašnjost zemlje).
Pohod Deset hiljada okončan je porazom Kira u bici kod Kunakse. Grci su nekoliko meseci marširali kroz planinske predele Kurdistana i Jermenije u zimskim uslovima pokušavajući da se vrate u Malu Aziju. Početkom 400. godine p. n. e. stigli su u Trapezunt, a odatle posle mesec dana i u Halkedon. Odatle se nisu vratili u Grčku već su se priključili spartanskoj vojci kao najamnici u novom ratu protiv Persije. Pohod Kira Mlađeg uzrok je izbijanja Spartansko-persijskog rata.
Prva faza rata uredi
U početku rata, gradovi na obali Egejskog mora imali su grčke garnizone uspostavljene još u vreme Kirovog pripremanja ustanka. Tisafern je nakon propasti Kirovog pohoda krenuo u osvajanje gradova. Međutim, persijski garnizon formiran je jedino u Miletu. Prvi spartanski zapovednik u Maloj Aziji bio je Tibron koji je, zbog nesposobnosti, ubrzo smenjen Derkilidom. Derkilid je osvojio Eolidu (Troadu) nakon čega je stupio u pregovore sa Tisafernom i Farnabazom (satrapima Lidije i Frigije). Persijanci su mogli da računaju na pomoć atinskog admirala Konona koji je, nakon poraza kod Egospotama, bio jedan od najvećih neprijatelja Spartanaca. Konon je imenovan komandantom persijske flote od 300 brodova.
Agesilajev pohod uredi
Godine 398. p. n. e. Agesilaj postaje kralj Sparte. Nakon gušenja Kinadinovog ustanka, Agesilaj preuzima komandu u Maloj Aziji. Po dolasku u Malu Aziju, Agesilaj je priredio veliku svečanost. Namera mu je bila da sa prestola svrgne samog persijskog cara. Primirje sklopljeno sa Derkilidom narušio je sam Tisafern koji je okupio veliku vojsku za borbu sa Spartancima. Agesilaj se pravio da napada Tisaferna, ali je potom naglo skrenuo na sever i napao Farnabazovu Frigiju. U tom pohodu nije ostvario ništa dugotrajno, ali je stekao ogromne količine plena. U proleće 395. godine p. n. e. Agesilaj je porazio Tisaferna nedaleko od same prestonice – Sarda. Persijski car ga je zbog poraza pogubio i smenio Titraustom. Nakon još jednog Agesilajevog pohoda u Frigiju, zaključeno je primirje između njega i satrapa Lidije i Frigije. Persijanci, na nagovor Konona, šalju Timokrata sa Rodosa da u Grčkoj podmićuje Helene za ustanak protiv Sparte.
Ustanak protiv Sparte uredi
U Grčkoj je neraspoloženje prema Sparti bilo već veliko, tako da Timokratov posao nije bio težak. Novac koji je poneo za podmićivanje uglavnom se trošio za pripreme ustanka. Nakon pobede kod Halijarta, saveznicima se priključiše Korint, Argos, Eubeja, Akarnanija, Lokrida, Halkidiki i deo Epira. Saveznici su svoje snage koncentrisali na Korintskoj prevlaci u blizini Nemeje.
Spartanci su na saveznike pokrenuli vojsku od 23.000 ljudi. Saveznici nisu imali više od 15.000. Agesilaju je naređeno da se smesta povuče iz Male Azije. Saznavši sa ustanak, Agesilaj je neverovatnom brzinom napredovao ka Grčkoj. Ksenofont navodi da je put koji je persijskom kralju 480. p. n. e. trebalo godinu dana da pređe, Agesilaj je prešao za mesec dana. Saveznicima je naneo dva poraza – kod Nemeje i Koroneje, ali nije postigao značajnije uspehe.
Persijska pomoć Atinjanima uredi
U rat se umešala i Persija. Konon, atinski pomorski komandant, u savezu sa Farnabazom, satrapom Frigije, porazi peloponesku flotu u pomorskoj bici kod Knida. Ovom bitkom saveznici su likvidirali sve tekovine Sparte u Maloj Aziji. Konon i Farnabaz krenuli su u ukidanje oligarhije u svim priobalnim gradovima i ostrvima Egejskog mora. Pokrenuli su flotu koja je pustošila obale Peloponeza. Farnabaz je Kononu dao velika finansijska sredstva za obnovu Dugih bedema i utvrđivanje Pireja. Prazna atinska blagajna poče od 392. godine p. n. e. da se puni. Tako je, istovremeno sa slabljenjem Sparte, jačao persijski uticaj u Grčkoj.
Promena persijske politike uredi
Nemajući snage vojno da porazi ustanike, Sparta se upustila u diplomatsku igru. Nauarh Antalkida izdejstvovao je prijem kod cara. Ubedio ga je da sazove mirovni kongres u Sardu (krajem 392. p. n. e.). Kongres je završen bez rezultata, ali je došlo do zbližavanja Antalkide i novog lidijskog satrapa, Tiribaza (od 393. p. n. e.). Antalkida je dobio novac za opremanje flote, a naređeno je da se Konon uhapsi. Konon je uspeo da pobegne iz zatvora, ali je ubrzo umro. Rat je nastavljen još čitavih 5 godina. Trasibul je 389. godine p. n. e. privukao veliki broj tračkih gradova na svoju stranu. Persijanci su se potpuno okrenuli protiv Atinjana koji, uvereni u svoju snagu, stupiše u saveze sa kiparskim i egipatskim vladarima koji su pripremali ustanke protiv Ahemenida.
Carski mir uredi
U Sardu je 386. p. n. e. sazvan mirovni kongres pod predsedavanjem persijskog cara. Mir koji je donet (Carski ili Antalkidin) predstavlja najveće poniženje u istoriji Helade. Antalkidinim mirom likvidirane su sve tekovine Grčko-persijskih ratova. Uslove je diktirao persijski car lično, a diskusija nije bila dozvoljena. Svi azijski gradovi pripali su Ahemenidskom caru. Svi savezi u Grčkoj (sem Peloponeskog) likvidirani su. Atina je zadržala Lemnos, Imbros i Skiros. Svi Grci morali su se zakleti persijskom caru za izvršenje naredbi. Sparta je proglašena kontrolorom izvršenja mirovnih odredbi.
Carski mir predstavlja jedan od prvih pokušaja prevazilaženja političke zatvorenosti i izolovanosti grčkih polisa. Iako su odredbe sprovođene silom, one su dovele do povezivanja dva politička sistema- persijskog na istoku i grčkog na zapadu. Efes je postao glavni centar za razmenu robe istoka i zapada. Iako nije dugo potrajala, autonomija predviđena carskim mirom predstavlja presedan u grčkoj istoriji. Kasnije će se isti rezultati postići na Korintskom svehelenskom kongresu pod hegemonijom Makedonije.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- Istorija Grčke do smrti Aleksandra Velikog - Džon Bagnel Bjuri, Rasel Migs
- Stara Grčka - V. V. Struve i D. P. Kalistov, Book&Marso, 2006