Spomenik Dositeju Obradoviću

споменик и непокретно културно добро у градској општини Стари град, Србија

Dositej (Dimitrije) Obradović (Čakovo, 1739, 1742. ili 1744Beograd, 28. mart 1811) je bio srpski književnik, prosvetitelj i reformator revolucionarnog perioda nacionalnog buđenja i preporoda.

Spomenik Dositeju Obradoviću
Spomenik Dositeju Obradoviću
Opšte informacije
MestoBeograd
OpštinaStari grad
Država Srbija
Vreme nastanka1914.
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Dositejevo nasleđe

uredi

U svojim mnogobrojnim spisima izložio je prosvetiteljske ideje 18. veka, a najbitnija filozofska, pedagoška, društveno-politička, kulturna i prosvetna pitanja tadašnjeg vremena prilagođavao je potrebama kulture i prosvete svog naroda. Među najznačajnijim Dositejevim spisima ističu se Pismo Haralampiju, u kojem obrazlaže svoje prosvetiteljske ideje: narodni jezik kao književni, štampanje knjiga građanskim pismom, važnost obrazovanja; zatim prva autobiografija u srpskoj književnosti Život i priključenija, potom Sovjeti zdravago razuma, Basne, Etika, Sobranije raznih naravoučitelnih veščej i druge. Na vest o Prvom srpskom ustanku stupio je u vezu s Karađorđem i došao u Srbiju 1807. godine da svojim znanjem pomogne ustrojstvu nove države. Delovao je kao diplomata, boreći se za srpske ustaničke oslobodilačke interese, osnivač je Velike škole[1] 1808. godine – potonjeg Univerziteta i Bogoslovije 1810. godine, a kao član Praviteljstvujuščeg sovjeta bio je prvi ministar prosvete u Srbiji. Preminuo je u Beogradu 1811. godine i sahranjen u porti Saborne crkve[2][3] .

Spomenik Dositeju Obradoviću danas se nalazi u Akademskom parku[4] , zajedno sa spomenicima istaknutim srpskim naučnicima Josifu Pančiću i Jovanu Cvijiću, u neposrednom okruženju fakultetskih zdanja Beogradskog univerziteta.

Spomenik Dositeju Obradoviću

uredi

Spomenik je podignut zalaganjem Jovana Skerlića, najvećeg poštovaoca Dositeja Obradovića krajem 19. i početkom 20. veka, i Srpske književne zadruge[5] . Ideja o podizanju spomenika javila se sredinom 19. veka, a ponovo je postala aktuelna 1909. godine, kada su pokrenute aktivnosti povodom obeležavanja stogodišnjice Dositejeve smrti 1911. Tim povodom, oformljen je Odbor za proslavu na čelu sa Stojanom Novakovićem i Jovanom Skerlićem, koji je, pored niza svečanosti, planirao da se u Beogradu podigne spomenik ovoj znamenitoj ličnosti. Poduhvat je podržala Beogradska opština, koja je prikupila deo finansijskih sredstava i raspisala konkurs za podizanje spomenika velikom srpskom prosvetitelju na kojem su pravo učešća imali svi jugoslovenski umetnici. Odbor za proslavu odredio je uslove javnog konkursa, prema kojima je spomenik trebalo da predstavlja Dositejevu figuru u punoj veličini. Konkursnu komisiju činili su: Ljuba Davidović, predsednik Beogradske opštine, Bogdan Popović, Andra Stevanović i Bogdan Gavrilović, profesori Univerziteta, Vladimir R. Petković, pomoćnik direktora Narodnog muzeja[6] , i Leger, šef opštinskih građevinara. Na konkurs se odazvalo dvanaest umetnika čiji su prispeli modeli bili izloženi u osnovnoj školi kod Saborne crkve(danas Osnovna škola „Kralj Petar Prvi“). Komisija je za tri prvonagrađena rada izabrala modele Rudolfa Valdeca, Tome Rosandića i Simeona Roksandića[7] , a za najbolji je proglasila rad Rudolfa Valdeca, kome je bila i poverena izrada spomenika. U tekstu povodom izlaganja modela prispelih na konkurs, u časopisu Nova iskra, o Valdecovom projektu se kaže: „Dositej je zamišljen kao putnik, koga neka natprirodna sila, što se probudila u njemu, smelo pokreće napred. Oči su mu upravljene uzvišenoj meti, kojoj trebaju da ga odnesu njegove noge. Knjige pod pazuhom i pero u ruci ukazuju na plemenitu misiju njegovu. Oseća se, da put, koji on pred sobom krči, vodi slavi i večnosti“.

 
natpis na spomeniku

Iako je prvobitno planirano da spomenik bude svečano otkriven 1. septembra 1911. godine, usled odabira lokacije za njegovo postavljanje, ovaj događaj se odigrao tri godine kasnije. Odbor za proslavu je u svom proglasu navodio da će on biti postavljen „na jednom od najlepših mesta u Beogradu“. Jedan predlog je bio da spomenik bude podignut „na preuređenim Terazijama“, drugi na skveru u Makedonskoj ulici, međutim, ove ideje su ubrzo odbačene. Spomenik je svečano otkriven 27. maja (9. juna po novom) 1914. godine[8] na skveru ispred hotela „Srpska kruna“ (danas Biblioteka grada Beograda[9]), kao pandan spomeniku Karađorđu, otkrivenom godinu dana ranije na kraju glavne kalemegdanske aleje, duž koje su bile postavljene biste mnogih znamenitih Srba. Na taj način je Dositej doveden u direktnu vezu sa vođom Prvog srpskog ustanka. Skulptura je postavljena na visokom pravougaonom postamentu, na čijoj je prednjoj strani isklesana posveta „Dositeju Obradoviću zahvalni srpski narod“, a na zadnjoj piščev moto preuzet iz Pisma Haralampiju[10] : „Ja ću pisati za um, za srce i za naravi človečke, za braću Srblje kojega su god oni zakona i vere“. Bronzana figura Dositeja Obradovića prikazuje prvog srpskog prosvetitelja kao „heroja pera, koji putuje svetom u potrazi za znanjem“. Dositej je predstavljen u pokretu, sa šeširom, knjigama i štapom u ruci, dok su na donjem delu postamenta ispisane njegove reči: „Iduć’ uči, u vekove gleda!“.

Sve do kraja treće decenije 20. veka, spomenik se nalazio na prvobitnoj lokaciji, na skveru ispred hotela „Srpska kruna“, kada je, prilikom formiranja Akademskog parka na mestu nekadašnje Velike pijace, premešten u ovaj park kao pandan spomeniku posvećenom velikom srpskom naučniku Josifu Pančiću. Spomenik Dositeju Obradoviću jedno je od najznačajnijih dela izvedeno u punoj plastici i najistaknutiji javni spomenik u okviru stvaralačkog opusa Rudolfa Valdeca. Predstavlja redak primer javnog spomenika u našoj sredini s početka 20. veka posvećen istaknutoj ličnosti iz nacionalne istorije izveden u vidu cele figure. Podizanjem ovog spomenika u prestonici srpski narod se odužio ovom velikom i istaknutom prosvetitelju. Spomenik Dositeju Obradoviću proglašen je za spomenik kulture 1967. godine (Rešenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 1031/1 od 20. 12. 1967).

Rudolf Valdec[11] (Krapina, 8. mart 1872. – Zagreb, 1. februar 1929) značajan je predstavnik hrvatskog vajarstva na prelazu iz 19. u 20. vek. Umetničko obrazovanje je započeo u Obrtnoj školi u Zagrebu, a nastavio u Beču i Minhenu. Zajedno sa Belom Čikošem Sesijom i drugim hrvatskim umetnicima bio je utemeljivač Akademije likovnih umetnosti u Zagrebu, gde je tokom svoje umetničke karijere bio profesor. Najbolja ostvarenja dao je u oblasti portreta i medaljarstva (Štrosmajer, F. Rački, I. Mažuranić i dr.). Izveo je brojne javne i nadgrobne spomenike (F. Račkog i S. Miletića u Zagrebu, S. Kranjčevića u Sarajevu, D. Obradovića u Beogradu, P. Karađorđevića u Zrenjaninu i Bijeljini itd.), a njegovi radovi iz oblasti arhitektonske plastike nalaze se na pojedinim zdanjima u Zagrebu.

Reference

uredi
  1. ^ M.Gordić, Velika škola 1808-1813. godine, Beograd 2004.
  2. ^ Beogradsko nasleđe, publikacije, 9.10.2013. http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2012/06/Saborna_crkva.pdf
  3. ^ B.Vujović, Saborna crkva u Beogradu, GGB, knj.XXX, Beograd 1983, 95.
  4. ^ S.G.Bogunović, Studentski trg, Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, Arhitektura (I), Beograd 2005, 400.
  5. ^ Srpska književna zadruga, 9.10.2013. http://www.srpskaknjizevnazadruga.com/115godina.php?stranica=1 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. novembar 2011)
  6. ^ Beogradsko nasleđe, katalog nepokretnih kulturnih dobara, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda 9.10.2013. http://www.srpskaknjizevnazadruga.com/115godina.php?stranica=1 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. novembar 2011)
  7. ^ M.B.Protić, Umetnost na tlu Jugoslavije, skulptura XX veka, Beograd, Zagreb, Mostar 1982.
  8. ^ "Politika", 28. maj 1914. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. mart 2016), str. 2-3. digitalna.nb.rs (pristupljeno 17.10.2015.)
  9. ^ Biblioteka grada Beograda, http://www.bgb.org.rs/, pristupljeno 10.10.2013. godine
  10. ^ M. Timotijević, Heroj pera kao putnik: tipološka geneza javnih nacionalnih spomenika i Valdecova skulptura Dositeja Obradovića, Nasleđe, III, Beograd, 2001, 46.
  11. ^ Antica Pavlović, Javni spomenici na području grada Beograda, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Beograd 1962

Izvori i literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi