Spomenik palim ratnicima 1912—1918.
Spomenik palim ratnicima 1912—1918 nalazi se u samom srcu Mladenovca, na prostoru nekadašnje Žitne pijace, danas parka. Spomenik je isklesan od belog venčačkog mermera, podignut u slavu palih ratnika Mladenovca u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912—1918. godine. Mladenovac prepoznajemo po „spomeniku vojniku” kako ga mnogi često nazivaju, a kada mladenovčane proveravaju da li su „pravi” propituju ih stihove pesme isklesane na ovom vrednom umetničkom ostvarenju. Inicijativu za podizanje spomenika pokrenuli su preživeli ratnici Mladenovca, što je opštinska vlast prihvatila i početkom 1926. formirala Odbor za podizanje spomenika.[1]
| Spomenik palim ratnicima 1912—1918. | |
|---|---|
 Spomenik palim ratnicima 1912—1918. | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Mladenovac |
| Opština | Mladenovac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1926. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Spomenik predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture, (Službeni list grada Beograda br.16/87).[2]
Figuru ratnika u kamenu izveo je Mihailo Milovanović, ratni slikar, akademski slikar i vajar. Spomenik u Mladenovcu je njegovo najznačajnije delo. Istovremeno predstavlja odraz umetničkih, estetskih i materijalnih dometa naše sredine toga doba.
Autor uredi
Akademskom slikaru i vajaru, kamenorescu po zanatu Mihailu Milovanoviću[3] poverena je izrada spomenika. O podizanju spomenika u knjizi autora Đorđa Pilčevića iz Užica piše: Od prvog dana kada su s Venčaca dovučeni veliki blokovi belog mermera od kojih je Mihailo počeo da oblikuje spomenik po svom nacrtu, pa do njegovog završetka, stalno je bio pod nadzorom znatiželjnih očiju. Svakodnevno su se skupljali građani, opštinski članovi, seljaci koji su dolazili poslom u Opštinu pa na pijacu, preživeli solunci i gledali kako radi vajar, kako napreduju radovi. Vajar je dao sve od sebe da spomenik bude dostojan palih heroja ovog dela Šumadije koji su pronosili slavu srpskog vojnika i srpskog oružja u Prvom svetskom ratu. Spomenik je završen posle petomesečnog svakodnevnog rada umetnika.
Izgled spomenika uredi
Visok je oko šest metara i sastoji se od visokog postamenta i figure koju nosi. Postament sadrži tri segmenta. U prvoj zoni je kružni, geometrijski motiv, koji podseća na šare Šumadijskog ćilima, a na drugom delu između dva dekorativna stupca, uklesani su stihovi čiji je autor Mihailo Milovanović.
U kamenu kameni viteže,
nasred mlada Mladenovca grada,
Gordo hrli nebu u visine,
Gordo hrli, te se s nebom grli
Kao simbol patnje i pobede
I napajaj kroz duga stoleća
Duhom vere, bratstva i jedinstva
I ljubavlju snagom i lepotom
Snagom rase a lepotom duha
Kršnu decu, kršne Šumadije!
Na bočnim stranama spomenika su spomen-ploče sa imenima 73 pala Mladenovčana u Balkanskim ratovima i Prvom svetskom ratu.
U trećem segmentu, na prednjoj strani spomenika, nalazi se grb Kraljevine Srbije – dvoglavi beli orao s krunom, sa uklesanim godinama 1912-1918. oko srpskog grba i natpisom: ZA SLOBODU I UJEDINjENjE NA PONOS I SLAVU. Sa druge strane postamenta, Milovanović je uradio veliki bareljef na kome je, na izvanredan način, prikazao artiljerce u dejstvu.
Na visokom postamentu je figura srpskog vojnika, s punom ratnom spremom, koji ispred sebe drži pušku, kundakom oslonjenu na tlo i ponosito gleda šumadijski predeo ispred sebe. Kao model za lik ratnika, umetniku Milovanoviću je poslužio Petar Kuzmanović, zvani Pera Bukva, pekarski radnik iz Mladenovca, koji se u to vreme zatekao na redovnom odsustvu sa odsluženja kadrovskog roka. Lokalni fotograf snimio je vojnika Petra u više poza, pa je Milovanović odabrao najbolju fotografiju i po njoj klesao njegov lik. I sam Bukva je izvesno vreme pozirao umetniku[4].
Kameni plato oko spomenika, koji čini njegovu celinu i na koji se, s jedne i druge strane, dolazi preko dva stepenika, ima po obodu šest mermernih stubova s krstom i ocilima, na kojima je isklesan srpski šlem. Po tri stuba su spojena lancima povezanih alkama, koji simbolišu broj poginulih Mladenovčana u ratu.
Pred otkrivanje spomenika 1926. građanima Mladenovca izdat je proglas:
Građanima v. Mladenovca
U nedelju 24. oktobra t. godine izvršiće se svečano otkrivanje i osvećenje spomenika, koji je podignut dobrovoljnim prilozima, u slavu palih u ratu Mladenovčana, sugrađana naših, koji živote svoje dadoše za slobodu našu.
Mladenovac će toga dana imati visoke i retke goste, stoga se pozivate da svoje domove i dvorišta do tada pripremite tako, kako bi drage i visoke goste mogli primiti u našu malu, ali lepu varošicu ponosna i svetla obraza. Neka tog dana po ulicama i vašarištima našim blista od čistote, a zastavama i kićeni domovi naši neka kazuju radost domaćina i ostalih ukućana.
Otkrivanje spomenika uredi
U beogradskim listovima „Politika” i „Pravda” najavljeno je otkrivanje spomenika palim junacima iz Mladenovca. U Pravdi se napominje da je Odbor za podizanje spomenika odredio jednu deputaciju, koja će otići u Topolu da pozove Kralja, jer se „celokupno građanstvo nada da će Kralj, po mogućnosti lično posetiti svečanost”. Na veličanstvenu proslavu, 24. oktobra 1926. U Mladenovac se slila skoro cela Šumadija. Pored brojnih zvanica došao je i veliki prijatelj srpskog naroda Švajcarac dr Arčibald Rajs[5], zatim predstavnici narodne odbrane, udruženja invalida, dobrovoljaca i ratnika, Crvenog krsta i drugih udruženja. Svečanost su svojim prisustvom uveličali i srpski patrijarh Njegova Svetost Dimitrije i kralj Aleksandar Karađorđević sa kraljicom Marijom, koji su tog prepodneva došli automobilom iz Topole, a u pratnji maršala Dvora.
Prvi venac na spomenik položio je vrhovni komandant kralj Aleksandar Karađorđević. Na vencu je pisalo: „Svojim ratnim drugovima Aleksandar Prvi.” Dok su predstavnici Opštine i raznih udruženja polagali vence kralj je razgovarao s vajarem Mihailom Milovanovićem, koji je izradio spomenik i izjavio mu svoje dopadanje.
Spomenik palim ratnicima Mladenovca bez sumnje je najuspelije varajsko delo Mihaila Milovanovića i može se s pravom ubrojati među najreprezentativnija spomen obeležja u Srbiji koja su podignuta u slavu palih ratnika u oslobodilačkim ratovima Srbije od 1912. do 1918. godine, obeležje služi na čast i ponos građanima Mladenovca, jer se mnoge varoši i gradovi Srbije ni do danas nisu, na ovakav dostojan način, odužili svojim palim ratnicima za slobodu.
Galerija uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Spomenik palim ratnicima 1912-1918. u Mladenovcu
- ^ Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda - Dosije spomenika kulture 225.
- ^ Miodrag Jovanović, Mihailo Milovanović, Beograd 2001. Godine; pristupljeno 29. 3. 2016. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. avgust 2016)
- ^ vidi više: Mioljub Uzelac, Mladenovačke varošarije- istorija mladenovačke varoši, Mladenovac 2006. 116.
- ^ pristupljeno 29. 3. 2016.I. Vesković, Kuća Arčibalda Rajsa, katalog spomenika kulture, ZZSKGB 2014; A. Dabižić, Spomenik Arčibaldu Rajsu, katalog spomenika kulture, ZZSKGB, 2014.
