Spomen-česma „Crkvenac“ u Mladenovcu
Spomen-česma „Crkvenac” u Mladenovcu se nalazi nedaleko od centra Mladenovca, u dubodolini pored puta koji Mladenovac povezuje sa Smederevskom Palankom u naselju Topovske šupe. Spomen-česma predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
| Spomen-česma „Crkvenac“ u Mladenovcu | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Mladenovac |
| Opština | Mladenovac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1915. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Podignuta je u Prvom svetskom ratu u čast Škotlanđanki koje su u ratu lečile i negovale ranjenike srpske vojske. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture (Odluka o proglašenju SO Mladenovac, "Sl.list grada Beograda" br.14/81).[1][2]
Lekarske misije
urediZa vreme invazije i povlačenja i tokom kasnijih ratnih operacija na teritoriji Srbije delovale su mnoge savezničke medicinske misije. „Lekari i sestre u sastavu sanitetskih misija Velike Britanije, a pre svega članice Škotskih ženskih bolnica delovali su disciplinovano i efikasno u najvećoj mogućoj meri. Od samog početka invazije britanske bolnice u Mladenovcu, Lazarevcu i Valjevu našle su se takoreći na liniji fronta i u teškim uslovima nastavile su da primaju ranjenike čiji je broj iz dana u dan bio sve veći To je tako potrajalo, ali samo nekoliko dana i bilo je naređeno povlačenje. Bolnica iz Mladenovca povukla se u Kragujevac i pridružila se ostalim bolnicama u Kragujevcu. U toku samo desetak dana primila je i lečila oko deset hiljada ranjenika“[3].
Izgradnja česme
uredi.png)
U jesen 1915. godine, na mestu na kojem se nalazila II rezervna mladenovačka bolnica sagrađena je česma u znak zahvalnosti i sećanja na sanitarnu misiju škotskih žena u Srbiji i njenog osnivača dr. Elzi Ingliš, koje su nesebično pružale medicinsku pomoć i negu kako ranjenim srpskim vojnicima tako i obolelom stanovništvu. Česmu su izgradili vojnici Moravske divizije I poziva pod rukovodstvom rezervnog kapetana I klase Borivoja Popovića. Po izvoru na kojem je podignuta dobila je naziv Crkvenac.
Dr. Elsi Inglis
urediElsi Inglis (engl. Elsie Maud Inglis; Nainitak, 16. avgust 1864 — Njukasl, 26. novembar 1917) je bila škotska lekarka i sufražetkinja koja se posebno istakla svojim radom u okviru škotskih vojnih bolnica u Srbiji u toku Prvog svetskog rata. Bila je prva žena koja je dobila najviše srpsko odlikovanje - Orden belog orla.[4]
Arhitektura
urediSpomen-česma je izgrađena od betona, opeke i mermera u formi polukalote koja se prednjom stranom oslanja na dva stuba, dok zadnjom stranom leži na vertikalnoj zidanoj površini. Bela mermerna ploča sa zaobljenim gornjim delom, nalazi se na sredini vertikalne površine. Na mermernoj ploči je uklesan natpis na engleskom i srpskom jeziku sledeće sadržine:
«1915 - Za uspomenu na sanitarne misije škotskih žena u Srbiji i njenog osnivača dr Elze Ingliš – podiže II rez. mladenovačka bolnica. Izgradili vojnici moravske divizije pod rukovođenjem r. kap. kl. Bor. Popovića».
Slova natpisa obojena su zlatno žutom bojom. Levo i desno u odnosu na mermernu ploču nalaze se predstave srpskog ordenja – Medalja za hrabrost Miloša Obilića i Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima u plitkom reljefu. Na zadnjoj strani česme, centralno pozicionirane, u plitkom reljefu su ukrštene sablja i puška sa predstavama ratne trube, leve i desno. Na vrhu polukalote se nalazi stilizovana šajkača. Gradnja u vreme dok bolnica i dezinfekcioni centar funkcionišu i dok su Misija i dr. Elzi Ingliš prisutni govori o ogromnoj zahvalnosti i poštovanju koji ne dozvoljavaju odlaganje ili tren zaborava, pogotovu ne u ratnom vremenu koje ne poznaje kategoriju ljudskog veka. Rustično obrađeni arhitektonski elementi česme naivno transponovani sa srednjovekovnih manastira sa šajkačom na vrhu, ratničkim simbolima i ordenjem nose epsku poetiku. Svoje najveće vrednosti, manastire - svetinje srpskog naroda, oružje -simbol slobode i hrabrosti, srpsko ordenje – ponos srpstva i šajkača - kapa vojnička i seljačka, ratnici i narod podelili su sa ovim velikim ženama i dodelili ih kao priznanje mnogo pre nego što je to zvanično učinila država.
Svake godine 15. septembra kod Spomen – česme „Crkvenac“, održava se svečanost koja je posvećena osvećenju česme, u čast u zahvalnost dr Elsi Inglis koja je bila na čelu najbrojnije ženske sanitetske misije.[5]
Sanacija česme
urediPrema projektu i pod nadzorom Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda tokom osamdesetih godina 20. veka izvedeni su obimni radovi na sanaciji i rekonstrukciji česme i uređenju okolnog prostora, kao i početkom dvehiljaditih kada su, takođe, izvođeni radovi na sanaciji i uređenju.
Nažalost, voda koju su pili i koja je i lečila ranjene i bolesne, sada nije za piće. Takođe, spomen-česma Crkvenac je jedan od naših najpoznatijih memorijala u inostranstvu.[6]
Galerija
uredi
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ www.beogradskonasledje.rs pristupljeno 24. 03. 2016.
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda/Spomen-česma Crkvenac u Mladenovcu
- ^ Vidi više: Savezničke medicinske misije u Srbiji 1914-1918, Politika Beograd 11. avgust 1984. godine, Žarko Vuković,Savezničke medicinske misije u Srbiji 1915, Beograd 2004, Milan Radovanović »Saveznici i Srbi u Velikom ratu-Nemi svedoci 1914-1915, Beseda prof Brane Dimitrijevića, predsednika Sekcije za istoriju medicine Srpskog lekarskog društva, na promociji knjige prof.dr. Milan Radovanović »Saveznici i Srbi u Velikom ratu - Nemi svedoci 1914-1915, [srpskaistorija.wordpress.com]
- ^ List Danas, dodatak "Naše velike Britanke", 15. septembar 2014, Beograd
- ^ „OŠ Sveti Sava Mladenovac/Na svečanosti kod spomen česme Crkvenac”. Arhivirano iz originala 14. 09. 2015. g. Pristupljeno 28. 01. 2016.
- ^ Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, Kalemegdan 14 Gornji Grad.
