Srebreničke džamije
Srebreničke džamije jedan su od najbitnijih društveno-istorijskih i kulturno-civilizacijskih sadržaja koje su, ne samo sa svojim verskim, kulturnim i vaspitno-obrazovnim sadržajim već i sa ostalim srebreničkim društveno-istorijskim i kulturno-civilizacijskim subjektima više od 500 godina u kontinitetu, učestvovale u izgradnji multilateralnog identiteta društveno-istorijske realnosti Srebrenice.
Prva izgrađena džamija u Srebrenici je „Tvrđavska džamija”, izgrađena, ili u periodu od 1439. do 1444. godine (kada su Osmanlije prvi put neprekidno pet godina vladale Srebrenicom), ili verovatnije 1462. godine, od kada je Srebrenica u stalnoj vlasti Osmanlija. Od druge polovine 15. veka u Srebrnici se grade nove, ruše stare a one ponovo obnavljaju porušene i tako sve do današnjih dana.[1] Među njima su najpoznatije: Prva gradska džamija izgrađena u periodu između 1481. i 1512. godine (najverovatnije na lokacija današnje Đozića džamije u Crvenoj Rijeci ili, na mestu današnje Čaršijske džamije), Bijela džamija izgrađena na ruševinama dubrovačke hrišćanske Crkve Cvetog Nikole, nakon njenog rušenja 1686. godine (za vreme Bečkog rata i odlaska Franjevaca i katoličkog stanovništva iz Srebrenice), Džamiju u Petriču (za koju se ne zna kada je izgrađena) i druge, koje će biti opisane u nanstavku.
Preduslovi uredi
Srebrenica je jedno od najstarijih naselja, ne samo u Bosni i Hercegovini već i na Balkanskom poluotrvu.[2] U viševekovnom društveno-istorijskog razvoju, uslovljenom pre svega rudarstvom,[3] Srebrenica je bila migraciono područje, na kome su autohtoni stanovnici Srebrenice živeli i mešali se sa doseljavanim imigrantima, pre svega Dubrovčanima, Sasima, Osmanlijama, Vlasima, Srbima i drugima.
Kako su doseljeni stanovnici po pravilu bili različitih etničkih ali i religijskih pripadnosti, neminovno pored kulturnog i biološkog mešanja stanovništva Srebrenica je postala ne samo multietnična već i multireligiozna sredina.[4] Prem istorijskim podacima u religijskom smislu svi stanovnici Srebrenice početkom 15. veka bili su pripadnici Crkve bosanske. O tome se u „Ljetopisu despota Stefana Lazarevića” od Konstantina filozofa kaže za stanovnike Srebrenice, „da su svi eresi bogumilske.”[5]
Nakon uspostavljanja Osmanske državne uprave i nasilne smene vlasti srednjovekovne bosanske države, desile su se najznačajnije društvene promene uključujući i proces prihvatanja islama. Prihvat islama na području Srebrenice, kao uostalom i u drugim krajevima Bosne i Hercegovine, nije značio samo promenu religijskih uverenja i religijskih obreda, već i promenu ukupnih društveno-kulturnih sadržaja društvenog života. Rad katoličke i pravoslavne crkve zamire, delom zbog iseljavanja, a delom zbog asimilacije stanovnika ovih veroispovesti, tako da će se nakon nestanka Srebreničke mitropolije dugo osećati u Srebrenici nedostatak arhijerejskog trona kao i nesigurnost preostalog Pravoslavnog življa.
Bitne karakteristike prihvatanja islama kao društveno-religijskog procesa bila je postupnost (i trajala je najmanje jedan vek),[6] a ogledala se kroz izgradnja islamskih religijskih objekata, među kojima su prednjačile džamije, i formiranja društvenog sloja islamski obrazovanih ljudi koji su svojom delatnošću uticali na ukupni dinamizam bosanskog društva u osmanskom periodu.
Da su značajnu ulogu u društveno-religijskom procesu u Srebrenici imale srebreničke džamije i imamska familija Đozić, potvrdili su mnogobrojni istorijski izvori. Imamska familija Đozić starosedelačka je porodica Srebrenice čije je življenje u Srebrenici dugo, više od 300 godina, i čija je karakteristika familije neprekinuta tradicija imamskog poziva duga, takođe, preko 300 godina, što ih svrstava među najznačajnije imamske familije u Bosni i Hercegovini.[7]
Tvrđavska džamija uredi
Kako se proces prihvatanja islama u Srebrenici odvijao sporo,[8] a područje bilo izloženo posleratnim netrpeljivostima stanovništva prema Osmanlijama, radi zaštite prva džamije u Sreberenici izgrađena je oko 1462.godine, u tvrđavi pod vojnom posadom, kojoj je i prvo bila namenjena.
Dokazi o postojanju Tvrđavske džamije u Srebrenici su:
- Prvi popis Zvorničkog sandžaka iz 1519. i 1533. godine, u kome piše:
| „ | Mjesto Srebrenica, rudnik je srebra; tvrđava joj je uređena; čuvana je uz plaću; ima dizdara, ćehaju, hatiba i imama.[9] | ” |
- Postojanje, između ostalih vakufa u Srebrenici, i vakufa Tvrđavske džamije, za koji se može vezati i pstojanje Tvrđavske džamije u Srebrenici.[9]
Prva gradska džamija u Srebrenici uredi
Prva gradska džamija izgrađena je u Srebrenici pre 1512. godine. Ona je nosila naziv i Carska džamija, jer je izgrađena za vreme vladavine Osmanskim carstvom Bajezita II (Bajezita Velije (1481—1512), kako ga naziva Evlija Čelebi u svojim „Putopisima”:
| „ | Glavna je Bajezid Velijina džamija. To je jednostavna bogomolja u starom stilu s jednim minaretom, a pokrivena ćeramitom.[10] | ” |
Prva srebrenička gradska džamija nije uspela da „preživi” brojne nemire i ratna razaranja Srebrenice tokom proteklih vekova. Nije sačuvanana, a ne zna se ni njena tačna lokacija na kojoj je bila izgrađena.
Čaršijska džamija uredi
Čaršijsku džamiju ili Hadži Selmanaginu džamiju izgradio je, ili obnovio, Hadži Selmanaga Selmanagić 1836. godine, po čijem imenu je poznatija. Bila je sa drvenom munarom skromnih dimenzija, kao i ostale srebreničke džamije. Zbog dotrajalostii lošeg materijala od koga je izgrađena, bila je sklona padu, pa je 1988. na njenom placu sagrađena nova džamija, koju je 1995. godine porušila Vojska Republike Srpske u ratu na prostoru Bosne i Hedrcegovine.
Džamija je posle ratnih sukoba, ponoovo izgrađena u izmenjenom obliku, sa visokom munarom i tri šerefeta, i svečano otvorena 16. jula 2011. godine.
Đozića džamija uredi
Đozića džamija, Džamija „Crvena rijeka” ili „Šarena džamija”, kako su je najviše meštani zvali u poslednje vreme, imala je minberu i u njoj su se klanjali i džuma i bajram-namazi. Jedan od dokaza da je lokacija prve gradske džamije u Srebrenici upravo mahala Crvena rijeka je i činjenica da se u popisu vakufa u Srebrenici spominje Vakuf Džamija „Crvena rijek”a ili „Šarena džamije”, koja je tako nazivana jer je bila posebno ukrašena bojama (što ne naki način ukazuje na njenu posebnost u odnosu na druge srebreničke džamije).
Tokom rata u Bosni i Hercegovini džamije je do temelja, kao i sve džamije na području opštine Srebrenice. Ponovo je obnovljena zahvaljujući vakifu Mesudu Đoziću i njegovom bratu Adibu Đoziću, jula 2015. godine.[11]
Begića džamija uredi
U srebreničkom naselju Vidikovac ova džamija izgrađena je 1989. godine. Njen vakif bio je Azem Begić, rodom iz sela Luka.
Džamija je porušena u ratu 1995. godine. U toku je njena obnova, koju obavljaju sinovi Azema Begića.[12]
Bijela džamija uredi
Bijela džamija ili Hadži Skender-begova džamija u Srebrenici izgrađena je s kraja 17. veka na ruševinama dubrovačke crkve Svetog Nikole, nakon odlaska Franjevaca iz Srebrenice sa austrijskom vojskom, 1866 godine. Kako odlaskom katolika Crkvu više nije imao ko obnavljati a u Srebrenici, se muslimansko stanovništvo stalno uvećavalo zbog priliva izbjeglica sa teritorija koje je od Osmanlija zauzimala Austrija, doneta je odluka da se na njenom mestu podigne džamija?[13]
Na prvobitnu franjevačku građevinu osmanlijski graditelji izgradili su okvir ulaza u Belu džamiju, munaru i mihrab koji je okrenut prema Kabi kojoj se vernici okreću u obavljanju molitve. Prema određenim naznakama, osmanlijski graditelji odlučili su se za skraćenje arene tadašnje crkve Svetog Nikole, tako da su prvobitni objekat značajno smanjili.
| „ | U njoj su se nekada videli delovi lađe jedne crkve kojoj je odsečeno svetište i preinačeno zapadno pročelje. Dvorana, kako je bila sačuvana, pravouglog je oblika sa po dva pilastra na dužnim stranama koji prerastaju u oštro zasvedena pojačanja svoda. Sam svod je takođe gotički oštro zasvedene. Okvir ulaza izgrađen je u tursko doba. Parterni deo munare čini se kao da je stara gradnja, iako ne ostavlja utisak da je to građevina istovremena sa crkvom. Mihrab se nalazio u istočnoj polovini jugoistočnog zida koji je naknadno izgrađen, i čija debljina iznosi gotovo polovinu debljine starih zidova. Svakako bismo na spojnim mestima začelnog zida i bočnih zidova mogli očekivati još jedan par pilastara, koji su, verovatno prilikom pregradnje, porušeni.[14] | ” |
U svom Putopisu iz 1660.godine Evlija Čelebija piše da je „Srebrenica tada bila razvijena kasaba od šest mahala sa šest džamija, jednom tekijom, tri mekteba, jednim hanom i jednim javnim kupatilom,[15] te sa sedamdeset esnafskih dućana.”[16] Među te džamije nije ubrojana današnja Bijela džamija.
Na džamiji su 1935. godine izvedeni obimniji radovi na restauraciji i proširenju za još jednu dvoranu. Takođe se i njen spoljni izgled tada znatno promenio, a munara se našla na sredini objekta.
U dvorištu džamije nalazi se staro mezarje-šehitluke na kojem su vekovima sahranjivani Srebreničani islamske veroispovesti.
Vojska i Policija Republike Srpske porušile je Bijelu džamiju do temelja 1995. godine. Obnovljena je donacijom Malezijske vlade i ponovo otvorena 28. septembra 2002. godine.
Džamija u Petriči uredi
Džamija u Petriči izgrađena je u lokalnoj zajednici koja se zvala Petrič–Mahali (mada postoje indicije da se mogla zvati i Misirlije ili Zlativode) i po njoj je najverovatnije nazvana džamija Petrič. Tačan datum izgradnje nije utvrđen, jer ne postoje pisani tragovi.
Džamija je pavougaone osnove, spoljašnjih stranica dimenzija 10 x 7,5 m. Zidana je od lokalnog lomljenog i grubo pritesanog kamena sve do krovne konstrukcije. Zidovi su joj debeli 98 cm a visoki šest metara. Džamija je na četiri vode, a do njenog rušenja bila je pokrivena crepom, kada je posljednji put obnovljena 1983. godine.[8]
Rušena je u ratnim sukobima na postoru bivše Jugoslavije 1995. godine. Obnova džamije još nije počela.
Stanje džamija posle rata na prostoru Bosne i Hercegovine uredi
Pre rata, vođenog na prostoru Bosne i Hercegovine od 1992 do 1995. godine, na području Opštine Srebrenica bilo je 23 džamije, tri mesdžida, jedan Islamski centar i jedan mekteb. Svi ovi objekti islamske duhovnosti i kulture do temelja su srušeni u ratu, kao rezultat međunacionalne i međuverske netrpeljivosti sukobljenih strana. Osim džamija u Luci i Slapovićima, koje su spaljene, ostale su bile do temelja srušene.[17]
Do 2016. godine renovirano je 19 džamija, izgrađen je Islamski centar, a u završnoj fazi su radovi na izgradnji Bošnjačkog kulturnog centra, Od 19 renoviranu džamija jedna (u Podgaju) je novoizgrađena jer nije ranije postojala.[17]
Suprotstavljeni stavovi o broju džamija u Srebrenici uredi
Da li je 23 džamija previše džamija na malom području kakvo je Opština Srebrenica u kojoj živi 13.409 stanovnika po popisu iz 2013. godine?
Odgovor na to pitanje daje, i postojanje ovolikog broja džamija najbolje obrazlaže u jednom od svojih govora efendija Alija Tabaković, Predsednik Medžlisa iz Srebrenice:
| „ | Postoje na neki način i opravdana pitanja ljudi je li to i previše na području jedne opštine? Naš odgovor je da to nije previše, jer to su objekti koji se ne obnavljaju zato što je to neki inat ili kapric, nego je to volja ljudi. Ima ljudi na terenu koji nisu sebi obnovili kuću, ali hoće da obov džamiju. Džamija je jednim delom ljudima sigurnost u našim mestima i mi svakako činimo sve što je u našoj mogućnosti da organizujemo akcije, ali i sredstva koja mi možemo obezbijediti da se sve džamije na području našeg Medžlisa obnove.[17] | ” |
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Mihajlo J. Dinić, Srebrenik kraj Srebrenice , Srpska kraljevska akademija, Glas,CLXI, Beograd, 1934, str. 183-196.
- ^ Desanka Kovačević – Kojić, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države, Veselin Masleša, Sarajevo, 1978. str. 18.
- ^ Mihajlo Dinić, Za istoriju rudarstva u srednjovekovnoj Srbiji i Bosni, knjiga I, SANU, Odeljenje društvenih nauka, Beograd, 1955. str. 48.
- ^ B. Horvat, Nisu svi muslimani Bošnjaci niti su svi Bošnjaci Muslimani, u: Bosna i Bošnjaštvo, Karantanija, Ljubljana, Sarajevo, 1990, str.74
- ^ Đozić Adib, Društveno-historijska situiranost Bošnjaka u Srebrenici, Pogledi, BZK, Tuzla, br. 8, juli 2001.
- ^ Vojislav Skarić, Srpski pravoslavni narod i crkva u Sarajevu u 17. I 18. vijeku, u: V. Skarić, Izabrana đela, Knjiga II, V.Masleša, Sarajevo, 1985, str. 8
- ^ Đozić Adib, Bošnjačka nacija, BKC, Sarajevo, 2003.
- ^ a b H.Suljkić, Spomenici islamske kulture u Srebrenici, Islamska misao, broj 123, mart 1898, Sarajevo, 182
- ^ a b Dva prva popisa zvorničkog sandžaka iz 1519. i 1533. godine , Građa, knjiga XXVI, Odjeljenje društvenihnauka, knjiga 22, Sarajevo, 1986, urednik Milorad Ekmečić
- ^ Evlija Čelebi, Putopis, prijevod, uvod i komentar: Hazim Šabanović, Sarajevo,1967, str. 99.
- ^ „U Srebrenici svečano otvorena Đozića džamija”. Izvor: Fena, BNN.ba, 2015. Arhivirano iz originala 03. 04. 2017. g. Pristupljeno 2. 4. 2017.
- ^ „Obnova džamija u Srebrenici: Nakon rušenja 23 bogomolje, 19 ih je obnovljeno”. http://www.faktor.ba/ 2016. Arhivirano iz originala 03. 04. 2017. g. Pristupljeno 2. 4. 2017. Spoljašnja veza u
|publisher=(pomoć) - ^ Kujundžić Juraj, Srednjovjekovne crkve u Srebrenici, Dobri pastir,god. XVII–XVIII, Sarajevo, 1968.
- ^ „Religijsko bogatstvo: Bijela džamija u Srebrenici”. eSrebrenica.ba, 2016. Arhivirano iz originala 02. 04. 2017. g. Pristupljeno 2. 4. 2017.
- ^ Hamdija Kreševljaković, Banje u Bosni i Hercegovini, u Izabrana djela, knjiga III, V. Masleša, Sarajevo, 1991, str. 77
- ^ Čelebi Evlija, Putopis - prijevod, uvod i komentar: Hazim Šabano-vić, Sarajevo, 1967. str.77
- ^ a b v Sekulić, Marinko. „Džamije u Srebrenici”. RTV Srebrenica, 11. 8. 2016. Pristupljeno 2. 4. 2017.[mrtva veza]