Srpske sjedinjene države
Srpske sjedinjene države je naziv političkog programa iz 1848. godine koji su zajedno sastavili Konstantin Nikolajević, zet kneza Aleksandra Karađorđevića i Ilija Garašanin, ministar unutrašnjih dela. Plan je predviđao podelu Osmanskog carstva na dva vicekraljevstva, Azijsku Tursku i Srpske sjedinjene države, koje bi ujedinile sve Slovene evropskog dela Carstva.[1]
Predviđeno je da bi svaka država imala svog vladara, nezavisne organe vlasti, samostalnu unutrašnju upravu i sopstvenu teritoriju. Srpske sjedinjene države ne bi uživale potpunu slobodu samo u pogledu spoljne politike. U vreme kada je sastavio plan Konstantin Nikolajević je bio kapućehaja u Carigradu. Nikolajević je bio u stalnoj prepisci sa Ilijom Garašaninom i znao je za njegovo Načertanije. Ovaj predlog bio je i zvanično predat Porti.[1]
Njihov politički program je dalje predviđao da se od južnoslovenskih provincija Austrije stvori drugo vicekraljevstvo pod nazivom Južna Slavonija. Kada okolnosti budu dozvolile (Nikolajević je bio uveren da će se Habzburška monarhija raspasti), Srpske sjedinjene države i Južna Slavonija ujedinile bi se u „jedno celokupno i čisto Jugoslovensko carstvo“.[1] Konstantin Nikolajević je bio prvi čovek, koji je šest decenija ranije zamislio buduću Kraljevinu Jugoslaviju, koja će nastati 1918. godine.
Sadržaj uredi
Tvorac ideje o srpskom vicekraljevstvu bio je srpski kapućehaja u Carigradu, Konstantin Nikolajević. Kao i Jovan Marinović, zastupnik Srbije u Parizu, i Nikolajević je neprestano ubeđivao Garašanina da Srbija u revolucionarnim previranjima ne sme stojati po strani. Nikolajević je marta 1848. godine poslao jedno načertanije ministru unutrašnjih poslova Garašaninu, zaobilazeći ministra spoljnih poslova (Avrama Petronijevića). Garašanin je predlagao Nikolajeviću da uz pomoć prijatelja, Jovana Štekera (lekara carigradskih ministara), uspostavi kontakt sa Portom tako da se nacrt ne shvati kao zvaničan predlog srpske vlade. Prijatelj, međutim, nije imao uspeha, mada je obećao da će projekat stići do Porte. Tako je neuspešno završen ovaj projekat Garašanina i Nikolajevića.
Iz prepiske ova dva političara saznajemo da su postojala čak dva projekta: Nikolajevićev (o vicekraljevstvu) i Marinovićev (o građanskim reformama u evropskom delu Turske). Drugi nacrt zalagao se za popravljanje položaja hrišćana u Osmanskom carstvu i izvesna poboljšanja u crkvenoj organizaciji. Osnove Nikolajevićevog memoara su sledeće: 1) Srbiji se prisajedinjuje Bosna, Hercegovina, Crna Gora i Stara Srbija; 2) sve one čine jednu srpsku državu u Turskoj; 3) ta država ima nezavisnog poglavara i unutrašnju samoupravu; 4) sjedinjene države uživaju ista prava koja sada uživa Kneževina Srbija; 5) ustav i zakone donosi nova država, bez uplitanja Porte; 6) Srpske sjedinjene države imaju u Carigradu diplomatskog predstavnika bez čije saglasnosti Turska ne može sklopiti nikakav sporazum sa nekom stranom državom; 7) sloboda veroispovesti i trgovine; 8) Srpske sjedinjene države imaju prava otvaranja konzulata u Turskoj i drugim državama, sa isključivo trgovačkim nadležnostima. Dakle, Nikolajevićev plan predviđao je neku vrstu preuređenja Turske u dualističku državu, što je, naravno, bilo nerealno za to vreme. Osmansko carstvo bi bilo sastavljeno od Srpskih sjedinjenih država i Azijske Turske. Oba dela imala bi samoupravu, sopstvene vladare, organe vlasti, a spoljne politike bile bi usklađene. Sultan bio bio nominalni vladar oba dela carstva. Turska naravno ne bi prihvatila ovakav projekat ni u najtežoj krizi, a krizu u ovom trenutku nije preživljavala. Plan je predviđao i dezintegraciju Habzburške monarhije (Srbija bi nakon stvaranja Srpskih sjedinjenih država pomogla raspad Austrijskog carstva) iz koje bi se izdvojile Germanska konfederacija (nemačke zemlje), Slovenska (moravske, slovačke i poljske zemlje) i Južnoslovenska. Kao idealno rešenje Nikolajević je prikazivao spajanje Južnoslovenske konfederacije i Srpskih sjedinjenih država. Sličnost Nikolajevićevog plana i Garašaninovog Načertanija upravo je u ovoj slovenskoj državi.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v Ilija Garašanin, Pristupljeno 22.06.09.
Izvori uredi
- Radoš Ljušić; Istorija srpske državnosti, knjiga 2, SANU, Beograd 2001.