Stadion u Delfima
Stadion u Delfima danas arheološki lokalitet, u antičkoj Grčkoj bio je sportski objekat u početku namenjen samo za atletska a kasnije i za muzička takmičenja. Spada u jedan od najbolje sačuvanih spomenika te vrste u svetu. Jedinstven je među drevnim grčkim stadionima po slavoluku kojim je ukrašen njegov ulaz.
Istorijski gledano postojanje i rad stadiona odvijao se kroz dva perioda: antičkog i rimskog.[1] Izgrađen je u 5. veku p. n. e. a remodelovan je nekoliko puta tokom vekova. Sadašnji oblik stekao je u 2. veku p. n. e. kada je Herod Atika finansirao izgradnju kamenih sedišta i lučnih ulaza.[2]
Položaj uredi
Stadion u Delfima nalazi se na najvišoje tački delfijskih građevina. Smešten je zapadno od Apolonovog svetišta, ali na višoj nadmorskoj visini, na padini i zaravni planine Parnas, u okviru polukružne izbočine poznate kao Ferdijade, oko 15 km jugozapadno od grada-luka Kira u Korintskom zalivu i 180 km od Atine.
Stadion u Delfima moglo se prići iz dva pravca: morem preko luke Itea i kopnom preko Beotije, nakon prolaska kroz svetilište Atine pronije (Pronaia) u Marmariji.
Od pozorišta u Delfima stadion je udaljen nekoliko minuta bržeg hoda po dosta strmoj stazi.
Prva arheološka iskopavanja uredi
Nakon zlanog doba u antičkom i rimskom periodu, Delfi su opljačkane, dok je njegovo blago odneseno, kako bi ukrašavalo gradove njegovih osvajača, međutim, konačni poraz je doživeo 385 godine nove ere, kada je vizantijiski car Teodosije, naredio njegovo ukidanje (zamiranje). Nakon toga niz vekova Delfi su bili potpuno zaboravljeni, kao i mnogi antički gradovi.
Tek u 19. veku javilo se veliko zanimanje francuskih arheologa za Delfe. Prva iskopavanja u Delfima započela je Laurent 1838. godine, dok su obimnija istraživanja i iskopavanja nastavljena u 1892. godini i sa prekidima su trajala sve do 1939. godine.
Među istraživačima posebno su se istakli „đaci” francuske arheološke škole u Atini: J. Bousquet, P. Amandry i drugi.[3]
U Delfima ne postoji nikakav trag o urbanističkim izmenama ili rušenjima od prvih arheoloških otkrića. U ovom, kao i u drugim svetilištima dodavani su novi arheološki lokaliteti ali se, ili nije nikad diralo u njihovu autentičnost, ili se popravljalo i verno rekontruisalo ono što bi vreme, nemarnost ili prirodne nepogode oštetile.[4]
Kraća istorija Delfa uredi
Delfi se kao selo javljaju već u rano bronzano doba, uporedo sa naseljima kao što su Tirint, Mikena, Orhomenos (Beotija) i druga. Vrlo rano postali su mesto kulta. Bilo je to u kasnomikenskom periodu, koje je pripadalo božanstvima Geji i Posejdonu.[5]
Grci su Delfe smatrali ne samo središtem Helade nego i sveta. Kao svetilište i središte Apolonovog kulta u antici, prihvata se od 8. veka p. n . e. Ovo svetilište je pronelo slavu Delfa po čitavom antičkom svetu, jer se sa njim nije moglo meriti ni jedno drugo proročište, pa ni ono Zevsovo u Dodoni u Epiru, niti ono u Didimi u Maloj Aziji.
Namena uredi
U početku stadion je služio samo za atletska, a posle i za muzička takmičenja. Na njemu su održavane takmičenja pod nazivom Pitijske igre - panhelenske svečanosti (druge po važnosti) koje su se održavale u čast boga Apolona, na stadionu u Delfima, u podnožju Parnasa.
U početku na stdionu u Delfima Pitijske igre su se održavale svakih 8 godina da bi se od 582. godine p. n. e. održavale na svake četiri godine i trajale su od 1 do 7 dana. Na programu Pitijskih igara bio je samo jedan muzički agon (borba, megdan, takmičenje u viteškim igrama kod starih Grka), a zatim su na programu bili gimnastički, pesnički i logografski agoni.[6]
Arhitektura uredi
Prvi stadion, iz 5. veka p. n. e., nije imao kamena sedišta, nego nasutu zemlju sa strane, koja je služila kao neka vrsta tribine. Sedišta od kamena sagrađena su uz pomoć Heroda Atike (bogatog mecene) iz Hardijanovog doba (2. vek p. n. e.).[7]
Stadion je oblika potkovice, dužine 187 m, sa dva paralelna niza sedišta koja se polukružno spajaju na zapadnom kraju. Sedišta su izdignuta 1,30 m od tla. Na severnoj strani je bila pravougaoni tribina u kojoj su sedele sudije na klupama. Na severnoj strani stradion je imao dvanaest nivoe sedišta, sa 13 stepeništa, dok je južna strana imala samo šest nivoa, zbog velikog nagiba padine. Oba dela tribina podeljena su sa; 13 stepeništa na severnoj strani stradion i tri na južnoj.
Arena stadiona bila je dug 177,55 m, a širok 25,50 m; na jugozapadnoj strani završavala se polukružno. Stepeničasta sedišta na severnoj strani do danas su dobro sačuvana, dok su na južnoj mestimično potpuno porušena.[8]
Oko sredine severnog gledališta, uz zadnji red, bila su mesta za sudije i druge službene osobe. Na istočnoj ulaznoj strani stadiona, na početku piste, vide se velika četiri stuba nosača slavoluka koji su podigli Rimljani. Od slavoluka je počinjao mimohod povorke takmičara i sudija na dan otvaranja Pitijiskih igara.
Stadion je mogao da primi oko 6.500 (7.000) gledalaca. Pre gradnje stadiona takmičenja su se održavala na hipodromu, za koji se pretpostavlja da se nalazio u dolini naselja.
Izvori uredi
- ^ Skupina autora, Povijest 3 - Helenizam i Rimska Republika, Europapress holding, Zagreb, 2007.
- ^ Aupert, P.,(1979) Le Stade, Fouilles de Delphes II. 10, 1979
- ^ A. Juric, Grčka od mitova do antičkih spomenika, str. 325.
- ^ Furio Durando, Drevna Grčka, Mozaik knjiga, Zagreb, 1999, str. 207.
- ^ Pinsent, John, Grčka mitologija, Otokar Keršovani, Opatija, 1990.
- ^ Enciklopedija fizičke kulture. JLZ, Zagreb, 1977.
- ^ Mueller,Werner, Vogel, Gunther, Atlas arhitekture – Opći dio (1), Golden marketing, Zagreb, 1999
- ^ Redžić, Husref, Istorija arhitekture stari vijek, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, 1969.
Literatura uredi
- Aupert, P.,(1977) Un édifice dorique archaïque à l’emplacement du stade, BCH Supplément 4,pp. 229–245
- Bommelaer, J.-F., Laroche, D.,(1991) Guide de Delphes. Le site, Sites et Monuments 7, Paris, pp. 213–216.
- Homolle, Th.,(1899) Le stade de Delphes', BCH 23, 601-615
- Pouilloux, J., (1977) Travaux à Delphes à l’occasion des Pythia, BCH Supplément 4, 103-123.
Spoljašnje veze uredi
- Stadion - Jesse Nevins, Coastal Carolina University (jezik: engleski)