Stano Radonjić

Stano Radonjić sa Njeguša poznat još pod imenom Staniša Popov, bio je Radonjića-Stanišića predak. Staniša Popov pominje se najprije 1682. godine u natpisu na mitri u riznici na Cetinju, gde se kaže: „da je mitra skovana trudom i platom Staniše Popova, od vasi Njeguša“ pomenute godine ili u prevodu: Mitra je sačinjena trudom i novcem Staniše Popova, i od svih Njeguša.^[1]

Zna se pouzdano, da je pop Staniša Popov bio ujedno i vojvoda i da je poslije postao serdar. To je serdarstvo bilo poslije nasledno i u njegovu potomstvu serdar i pop Vuk (kod vladike Vasilija: „Volk“) Radonić, koji se pominje kao savremenik vladike Danila, bio je jedan od njegovih sinova, a „serdar Staniša Radonić“, koji se imenuje u jednom zapisu iz 1748. godine, bio je jedan od unuka Staniše Popova.^[2]

U narodnoj pesmi o događajima iz vremena oko 1719. godine, pominju se Stanišići: „Stanišića kula“ i „Stanišića Vuče“). Ogranak Stanišića su Guvernadurovići,^[3] koji su se prozvali tako po guvernadurima Stanislavu Radonjiću (sinu serdara pop-Vuka Stanišina Radonjića) i sinovima njegovim, najprije Vukajlu Radonjiću, a zatim Jovanu Radonjiću, čiji je sin Vukolaj Radonjić bio takođe guvernadur do 1832. godine.

Pisani tragovi uredi

Vojvodu, serdara Stanišu (Stana) Radonjića je 1718. godine opštastvo (narod) crnogorsko postavilo za vrhovnog serdara. Za njim sina njegova Vukosava, pa onda drugog sina Vukosavljevog Staniše Vukolaja, a poslije Vukolaja njegova sina Stanislava (prvi od Radonjića koji je postavljen za crnogorskog guvernadura). Po serdaru Staniši Radonjiću, članovi porodice Radonjić negda se zovu i Stanišići, kao što na pr. mitropolit Vasilije u jednoj svojoj predstavci od 27. novembra 1757, zove Stanislava Radonjića - Stano Stanišić, koji je bio unuk „vrhovnog Serdara“ Staniše Radonjića.
Serdar Staniša je imao četiri sina: knez serdara Vukosava, knez serdara Vukolaja, knez serdara popa Jovu (Joko Stanišić) i knez Marka. (Serdar pop Joko se pominje u jednom izvještaju glavnog dalmatinskog providura Dolfija iz 1739. godine „... Drugi od tih serdara (t.j. Joko Stanišić) čovjek je oštrouman i vrijedan, i potčinio je svom uticaju najveći dio glavara tako, da upravo on vlada Crnogorcima, i to despotski“.)
Sin Stanov, Vukosav (Vuk Stanišić) pominje se i u pjesmi "Vuk Stanišić i Beg Ljubović", o kojoj se drži da peva događaje iz vremena 1719. godine, Ružica ćerka kneza Nikole, od Grahova, koja je bila primila prsten od Stanišića Vuka, vraća vereniku prsten i prima drugi od bega Ljubovića:

O, Ružice, kneževa đevojko! „O li, curo, mene poslušati: „Tako tebe dobra sreća bila, „Nemo uzet od Njeguša Vuka, „E ti dajem tursku vjeru tvrdu: „Ako uzmeš Stanišića Vuka, „Odvešće te u pleme Njeguše... To se čulo lomnoj Gori Crnoj ; Na Njeguše, mjestu gospodskome, Na bijelu Stanišića kulu; To začuo Stanišića Vuče, Kako čuo na noge skočio, A na mlađe viku učinio: „Hitro, sluge, na noge ustajte! I debela konja narediše, Ma ni Vuče ne sjedi zaludu, No se spremi na bijelu kulu, Na se meće gospodsko ođelo;"...

Prepis priložničkog natpisa na (desnoj) prijestolnoj ikoni „Isus Hristos sa apostolima“ u crkvi Sv. Gospođe na Njegušima, 76,5 h 113 cm, rad Maksima Tujkovića iz 1720. godine koji glasi: „Siju ikonu pisaše sinovi Staniše Popova: Vukosav, pop Vuko, Iovo i Marko, da (dušu) počivšima (pokojnima) ocu Staniši i majci Stani... Bog da ih prosti“. Ovde se, dakle radi o sinovima popa Staniše Radonjića, od kojih je pop Vuko otac kasnijega crnogorskoga guvernadura Stanislava ili Stana koji se spominje u priložničkom natpisu slikara Rafaila Dimitrijevića iz 1756. godine u istoj crkvi i na istom ikonostasu. Pop Staniša popov je inače sin popa Vučete Radonjinoga, a brat popa Nikole - Žutoga i Rada. Upravo od ova tri brata - popa Staniše, popa Nikole Žutoga i Rada, Radonjići se dijele na Stanišiće-Guvernaduroviće, Žutkoviće i Radoviće.
Inače ovaj, umjetnički izuzetno vrijedni ikonostas crkve Sv. Gospođa na Njegušima Rajičevići, koja je i tada bila saborna crkva svih Njeguša, sredinom osamdesetih godina prošloga vijeka je zamijenjen novim. Posljednji materijalni trag guvernadura Radonjića (izuzimajući u arhivima sačuvanu prepisku i to ne svu) je uništen.
Ujednom zapisu takođe nalazimo: „Stano je sin popa Vučete, a unuk Radonjin po kome ova porodica nosi prezime Radonjić. Pomenuti Radonja je bio oženjen sa ćerkom ćerke kraljice Jelene “.