Stratovulkan
Stratovulkan, takođe poznat i kao kompozitni vulkan[1], je visok, konusni vulkan sagrađen od velikog broja „slojeva“ očvrsle lave, piroklastičnog materijala, plovućca i vulkanske prašine. Za razliku od štitastih vulkana, stratovulkane karakteriše strm profil i periodično smenjivanje eksplozivnih i mirnih erupcija. Lava koja izlazi iz stratovulkana obično se ohladi i očvrsne pre nego što krene da se širi, zbog svoje velike viskoznosti. Magma koja formira ovu lavu je obično felzična, sa visokim do srednjim sadržajem silicijuma (kao u riolitu, dacitu ili andezitu), sa manjim količinama mafične magme male viskoznosti. Veliki slivovi felzične lave nisu česti, ali su se dešavale erupcije gde je lava tekla i do 15 km od vulkana[2].
Stratovulkani se nazivaju i kompozitni vulkani zbog svoje kompozitne slojevite strukture, koja je sačinjena od sekvencionih izliva eruptivnog materijala. Oni spadaju među najčešće tipove vulkana, za razliku od manje čestih štitastih vulkana. Dva veoma poznata stratovulkana su Krakatau, koji je najbolje poznat po svojoj katastrofalnoj erupciji iz 1883. godine, i Vezuv, poznat po svojoj erupciji iz 79. godine, tokom koje je uništen grad Pompeja.
Model formiranja uredi
Stratovulkani su česti u zonama subdukcije, gde formiraju lance duž granica tektonskih ploča, na kojima se okeanska kora podvlači ispod kontinentalne kore. Magma koja formira stratovulkane izdiže se kada se voda, koja se nalazi u hidratisanim mineralima i u poroznim bazaltima gornjeg dela okeanske kore, oslobodi u stene mantla (astenosfere) iznad okeanskog domena koji polako tone. Oslobađanje vode iz hidratisanih minerala dešava se na tačno određenom pritisku i temperaturi za svaki mineral, kako ploča tone u veće dubine. Voda koja se oslobađa iz stena snižava tačku topljenja mantla iznad, što dovodi do povoljnih uslova za parcijalno stapanje. Usled toga magma postaje ređa od okolnog materijala mantla i počinje da se kreće najviše. Kada stigne do područja sa nultim kontrastom gustine, zaustavlja se (uglavnom na donjoj granici litosfere). Nakon dodatnog parcijalnog stapanja, magma se kreće naviše kroz koru, i asimilira stene bogate silicijumom, što konačno dovodi to intermedijarnog sastava krajnjeg produkta. Kada magma dođe blizu površine, zaustavi se u magmatskom ognjištu ispod vulkana, ili unutar njega. Uslovi u ovom ognjištu magme su takvi da relativno nizak pritisak omogućava da voda i ostali volatili, koji su rastvoreni u magmi, mogu otići iz rastvora. Kada se jednom dostigne kritična zapremina magme i gasa, može se savladati spoljašnji pritisak i dolazi do erupcije (uglavnom eksplozivnog tipa).
Reference uredi
- ^ „Volcanoes: Principal Types of Volcanoes”. Pristupljeno 28. 2. 2012.
- ^ „Garibaldi volcanic belt: Garibaldi Lake volcanic field”. Catalogue of Canadian volcanoes. Geological Survey of Canada. 1. 4. 2009. Arhivirano iz originala 19. 02. 2006. g. Pristupljeno 27. 6. 2010.