Tajpinški ustanak
Tajpinški ustanak (1850–1864) je jedan od najkrvavijih sukoba u kineskoj istoriji.[1] To je bio masovni sukob između carske Kine pod vlašću dinastije Ćing i pobunjenika koje je predvodio Hong Sjiućuan (kin: 洪秀全), mistik i preobraćenik u hrišćanstvo. Džintijanski ustanak je označio početak pobune koja je kulminirala osnivanjem Nebeskog carstva velikog mira (kin: 太平天囯, Tàipíng Tiānguó). U Tajpinškom ustanku poginulo je oko 20 miliona ljudi, što ovaj građanski rat čini najkrvavijim u ljudskoj istoriji.[2] Sukob je trajao od 1850. do 1864. godine.
Ustankom je komandovao Hong Sjiućuan, etnički Haka (podgrupa Hana) i samoproglašeni brat Isusa Hrista. Ciljevi pobune su bili verske, nacionalističke i političke prirode; Hong je tražio konverziju naroda Han u sinkretičku verziju hrišćanstva Tajpinga, da zbacivanje dinastije Ćing i transformaciju države.[3][4] Umesto da zamene vladajuću klasu, Tajpinzi su nastojali da promene moralni i društveni poredak Kine.[5] Tajpinzi su uspostavili Nebesko kraljevstvo kao opozicionu državu sa sedištem u Tjenđingu i stekli kontrolu nad značajnim delom južne Kine, da bi se na kraju proširili i komandovali bazom stanovništva od skoro 30 miliona ljudi.
Više od jedne decenije, vojske Tajpinga su okupirale i borile se u velikom delu srednje i donje doline Jangcea, da bi se to na kraju pretvorilo u potpuni građanski rat. Bio je to najveći rat u Kini od tranzicije Ming-King, koji je uključivao većinu centralne i južne Kine. Smatra se jednim od najkrvavijih ratova u ljudskoj istoriji, najkrvavijim građanskim ratom i najvećim sukobom 19. veka. Po broju poginulih je uporediv sa Prvim svetskim ratom.[6][7] 30 miliona ljudi je pobeglo je osvojenih regiona u strana naselja ili druge delove Kine.[8] Rat je karakterisala ekstremna brutalnost na obe strane. Tajpinški vojnici su izvršili rasprostranjene masakre nad Mandžurima, etničkom manjinom vladajuće carske kuće Ajsin-Gioro. U međuvremenu, Ćing vlada je takođe učestvovala u masakrima, pre svega protiv civilnog stanovništva glavnog grada Tajpinga, Tjenđinga.
Uzroci uredi
Sredinom 19. veka Kinu su ophrvali mnogi problemi. Niz prirodnih katastrofa pogodio je zemlju. Dinastija Ćing nije bila u stanju da reši probleme velikog rasta stanovništva, ekonomije i stare i nesposobne birokratije. Na to su se nadovezali vojni sukobi sa zapadnim silama (vidi: Opijumski ratovi).[9] Poljoprivrednici su bili preopterećeni porezom, rente su rasle, i seljaci su napuštali svoje zemlje u velikim brojevima.[10] Ove probleme samo je pogoršala trgovinska neravnoteža uzrokovana velikim nezakonitim uvozom opijuma.[11]
Istovremeno, populacija kine je eksplodirala, skoro se udvostručivši između 1766 i 1833, do je količina obradivih površina stagnirala.[12] Vlada, predvođena etničkim Mandžurcima, je postala u sve većoj meri kkorumpirana.[13] Antimandžurski sentimenti su bili najjači u južnoj Kini među Haka zajednicom, podgrupom Hanskih Kineza. Tokom tog perioda je hrišćanstvo počelo da prodire u Kinu.[14]
Banditstvo je postajalo sve češće, kao i tajna društva i jedinice za samoodbranu, što je sve dovelo do povećanja broja malih ratova.[15] U južnim provincijama Guangsi i Guangdung stalno su postojali društveni neredi uzrokovani piraterijom (posebno 1795–1809), aktivnošću trijada i britanskom trgovinom opijumom (1820e, 1830e). Demobilisani vojnici iz Prvog opijumskog rata (1839–1842) postali su banditi, a britanske akcije protiv pirata naterale su ih u unutrašnjost rečnog sistema. Trgovinski razvoj Šangaja bio je na račun opadanja tradicionalnog centra trgovine u Kantonu, što je izazvalo nezaposlenost.
Sam Tajpinški pokret nastao je iz etničkih sukoba. Godina 1836. i 1847. izbila su dva ustanka manjinskog naroda Jao, koje su pomogli uvezeni kult Belog lotosa i trijade. Ustanak iz 1849. (izbio posle pojave gladi) takođe je mobilisao manjine.
Korumpirane i nesposobne vlasti nisu mogle da pruže zaštitu narodu, pa je lokalni narod organizovao sopstvene odbrambene milicije.
Hong Sjiućuan i osnivanje sekte uredi
Hong Sjiućuan (1814–64) je osnovao svoju sektu na jugu Kine 1847. Bio je sin nomada iz naroda Haka iz okoline Kantona. Prvobitno je hteo da postane činovnik. Tri puta je padao na ispitu za činovnika i teško je oboleo. Pri jednoj halucinaciji ukazao mu se bradati starac na tronu i čovek srednjih godina, koje je on kasnije identifikovao kao Jehovu i Isusa. Od tada je sebe smatrao za mlađeg Isusovog brata, izgubio je posao učitelja i okupio oko sebe oko 20000 religijskih sledbenika.
U osnivanju sekte mu je pomogao etnički sukob. Sredinom 1840-ih njegovi spisi su još govorili o sintezi moralnih shvatanja hrišćanstva i konfučijanizma. Povezivanjem svoje religijske vizije sa moralnim težnjama potlačenog naroda Haka, razbacanih imigranata koje je povezivao zajednički jezik, Hongova misija je postala politička.
Džintijanski ustanak i marš na Nanking uredi
Sekta je postala meta progona, što je u uslovima gladi iz 1849/50, dovelo do gerilskog rata između naroda Haka i ostalih frakcija. Vođe pokreta su zaključile da ne mogu opstati u Guangsiju i odlučile su se na otvorenu pobunu. Jula 1850. okupili su se u Džintijanu i krenuli na sever. Carski dvor je reagovao oktobra 1850, ali njegovi vojni izaslanici nisu uspeli da koordiniraju različite jedinice lokalnih vojnika i plaćenika.
Januara 1851. Hong je proglasio Carstvo Tajping, sebe je proglasio „Nebeskim carem“, i primio u svoje jedinice hiljade ložača, brodara, nosača, rudara, gusara i vojnika dezertera. Posebno brojni su bili pripadnici manjina Haka, Mjao i Jao. S početka tu je bilo puno pripadnika trijada, ali oni su se teško uklapali u Hongovu vojsku. I pored stalnog priliva novih ljudi i odlučnosti ustanika u prodoru od Đilina do Hunana, njihove snage su trpele i gubitke. Juna 1852. politički vođa Tajpinškog pokreta Feng Junšan je ubijen na putu za Hunan. Time je Hongov najsposobniji i glavni vojskovođa postao bivši ložač Jang Sjiućing, pod nadimkom „Kralj istoka“. U ovom periodu mali ustanak u unutrašnjosti prerastao je u masovnu invaziju centralne Kine, tako da je u septembru 1852. Jang komandovao vojskom od 120.000 ljudi kod Čangše.
Posle osvajanja Vuhana, sa 500.000 trupa je krenuo ka Nankingu i opseo ga 8. marta 1853. Jedanaest dana kasnije zauzeo je grad i ubio 30.000 carskih vojnika i hiljade civila. Običan narod je poštedio kada su na vratima ispisali simbol pokornosti i napadače poslužili čajem. Nanking je postao prestonica nebeskog carstva i promenio je ime u Tajping (Nebeska prestonica). Guvernerska palata nije Hongu Sjićuanu izgledala dovoljno prostrana, pa ju je srušio i na njenom mestu podigao „Zabranjeni grad“ prečnika od 5 kilometara.
Ideologija uredi
Tajpinški pokret su povezivale antimandžurske, religijske i socijalnorevolucionarne tendencije. Neki od boraca su se identifikovali kao borci protiv mandžurske dinastije Ćing, takozvanih „severnih varvara“ koji su uzurpirali presto i vladali pomoću surove i korumpirane administracije. Drugi su smatrali da je mandžurska dinastija personifikacija sujeverne i đavoljske tvorevine protiv koje se treba boriti pod autoritetom Nebeskog carstva. U ovim stavovima ogledala se njihova sklonost hrišćanskim verovanjima, koja je dovela do zabrane alkohola, opijuma i duvana, kao i do odvajanja muškaraca i žena. Ideologija pokreta crpela je inspiraciju iz hrišćanstva, taoizma, budizma i konfučijanizma (Konfučije u Knjizi obreda pominje „Veliku harmoniju“). Pokret je bio inspirisan idejom bratstva i jednakosti, jer su neki njegovi ekstremniji krugovi već u razlici između bogatih i siromašnih videli dovoljan povod za pobunu. Postojala su i utopistička shvatanja, poput kulta Belog lotosa. Privatno vlasništvo i eksploatacija su osuđivani, a sve materijalne vrednosti su smatrane božjim vlasništom u čije ime upravlja država.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Osterhammel (2015), str. 547–551.
- ^ Cao, Shuji (2001). Zhongguo Renkou Shi [A History of China's Population]. Shanghai: Fudan Daxue Chubanshe. str. 455, 509.
- ^ Jian Youwen (1973), str. 4–7.
- ^ C. A. Curwen, Taiping Rebel: The Deposition of Li Hsiu-ch'eng 1 (1977)
- ^ Michael (1966), str. 7.
- ^ „Global Trends: Facing up to a Changing World”.
- ^ Platt (2012), str. p. xxiii.
- ^ Bickers, Robert; Jackson, Isabella (2016). Treaty Ports in Modern China: Law, Land and Power. Routledge. str. 224. ISBN 978-1-317-26628-0.
- ^ Chesneaux, Jean. PEASANT REVOLTS IN CHINA, 1840–1949. Translated by C. A. Curwen. New York: W. W. Norton, 1973. p. 23-24
- ^ Michael 1966, str. 4, 10.
- ^ Michael 1966, str. 15–16.
- ^ Michael 1966, str. 14–15.
- ^ C. A. Curwen, Taiping Rebel: The Deposition of Li Hsiu-ch'eng 2 (1977)
- ^ Pamela Kyle Crossley, The Wobbling Pivot: China Since 1800 103 (2010)
- ^ Michael 1966, str. 10–12.
Literatura uredi
- Osterhammel, Jürgen (2015). The Transformation of the World: A Global History of the Nineteenth Century. Prevod: Patrick Camiller. Princeton, New Jersey; Oxford: Princeton University Press. ISBN 978-0691169804.
- Lindley, Augustus, Ti-ping Tien-Kwoh: The History of the Ti-Ping Revolution (1866, reprinted 1970) OCLC 3467844 Google books access
- Xiucheng, Li, trans. Lay, W.T., The Autobiography of the Chung-Wang (Confession of the Loyal Prince) (reprinted 1970). Li, Hsui-Ch'eng; Li, Xiucheng (1970). The Autobiography of the Chung-Wang. Praeger Publishers. ISBN 978-0-275-02723-0.
- Thomas Taylor Meadows, The Chinese and Their Rebellions, Viewed in Connection with Their National Philosophy, Ethics, Legislation, and Administration. To Which Is Added, an Essay on Civilization and Its Present State in the East and West. (London: Smith, Elder; Bombay: Smith, Taylor, 1856). American Libraries eBook text
- Brine, Lindesay, The Taeping rebellion in China (London: J. Murray, 1862)
- Ven. Archdeacon Moule, Personal Recollections of the T'ai-p'ing Rebellion 1861-63 (Shanghai: Printed at the "Celestial Empire" Office 1884).
Dokumenti uredi
- Franz H. Michael, ed.The Taiping Rebellion: History and Documents (Seattle,: University of Washington Press, 1966). 3 vols. Volumes two and three select and translate basic documents.
Moderne monografije i pregledi uredi
- Spence, Jonathan D. (1996). God's Chinese Son: The Taiping Heavenly Kingdom of Hong Xiuquan. New York: W.W. Norton. ISBN 978-0-393-03844-6.
- -- The Search for Modern China. New York: Norton (1999). Standard textbook.
- Jack Gray, Rebellions and Revolutions: China from the 1800s to the 1980s . . 1990. ISBN 978-0-19-821576-9. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Ian Heath. The Taiping Rebellion, 1851–1866. London ; Long Island City: Osprey, Osprey Military Men-at-Arms Series. Heath, Ian (1994). The Taiping Rebellion 1851–66. Bloomsbury USA. ISBN 978-1-85532-346-9. (pbk.) Emphasis on the military history.
- Immanuel C. Y. Hsu, The Rise of Modern China . Hsü, Immanuel Chung-Yueh (1999). The Rise of Modern China. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-512504-7.. Standard textbook.
- Jian, Youwen (1973). The Taiping Revolutionary Movement. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-01542-3. Translated and condensed from the author's publications in Chinese; especially strong on the military campaigns, based on the author's wide travels in China in the 1920s and 1930s.
- Kilcourse, Carl S. (2016). Taiping Theology: The Localization of Christianity in China, 1843–64 (na jeziku: engleski). New York: Palgrave Macmillan. ISBN 9781137537287.
- Philip A. Kuhn, Rebellion and Its Enemies in Late Imperial China; Militarization and Social Structure, 1796–1864 (Cambridge, Mass.,: Harvard University Press, 1970). Influential analysis of the rise of rebellion and the organization of its suppression.
- Philip A. Kuhn, "The Taiping Rebellion," in John K. Fairbank, ed., Cambridge History of China Vol Ten Pt One (Cambridge: Cambridge Univ Press, 1970): 264–350.
- Meyer-Fong, Tobie S. (2013). What Remains: Coming to Terms with Civil War in 19th Century China. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 9780804754255. A study of the victims, their experience of the war, and the memorialization of the war.
- Platt, Stephen R. (2012). Autumn in the Heavenly Kingdom: China, the West, and the Epic Story of the Taiping Civil War. New York: Knopf. ISBN 9780307271730. Detailed narrative analysis.
- Reilly, Thomas H. (2004). The Taiping Heavenly Kingdom: Rebellion and the Blasphemy of Empire. Seattle: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-98430-8. Focuses on the religious basis of the rebellion.
- Caleb Carr (1994). The Devil Soldier: The Story of Frederick Townsend Ward. Random House. ISBN 978-0-679-41114-7..
- Rudolf G. Wagner. Reenacting the Heavenly Vision: The Role of Religion in the Taiping Rebellion. (Berkeley: Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley, China Research Monograph 25). . 1982. ISBN 978-0-912966-60-1. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). - Mary Clabaugh Wright. The Last Stand of Chinese Conservatism: The T'ung-Chih Restoration, 1862–1874. Stanford: Stanford University Press, rpr. 1974. . 1957. ISBN 978-0-8047-0476-2. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). Account of the Han Chinese/ Manchu coalition which revived the dynasty and defeated the Taipings.
Fikcija uredi
- Chin, Shunshin (2001). The Taiping Rebellion. Prevod: Joshua A. Fogel. orig. Taihei Tengoku. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-0100-1.
- Hosea Ballou Morse, In the Days of the Taipings, Being the Recollections of Ting Kienchang, Otherwise Meisun, Sometime Scoutmaster and Captain in the Ever-Victorious Army and Interpreter-in-Chief to General Ward and General Gordon (Salem, MA: The Essex institute, 1927; Reprinted: San Francisco: Chinese Materials Center, 1974).
- George MacDonald Fraser. Flashman and the Dragon. Flashman and the Dragon. New York: Knopf. 1986. ISBN 978-0-394-55357-3.. A volume in The Flashman Papers series.
Spoljašnje veze uredi
- Tekst o Tajpinškom ustanku
- Tajpinški ustanak i Nebesko carstvo velikog mira
- Taiping Rebellion Videos Chronological presentation of the Taiping Rebellion, with details and anecdotes.
- Taiping Rebellion.com Narrative history, with many illustrations, a Timeline, and a detailed Map of the Rebellion.
- The Taiping Rebellion [BBC] Discussion with Rana Mitter, University of Oxford; Frances Wood British Library; and Julia Lovell, University of London.