Википедија

Teksas

савезна држава САД

Teksas (engl. Texas) druga je po veličini i po broju stanovnika država SAD.[1] Smešten je na jugu centralnog dela SAD; prema jugu se graniči sa Meksikom, prema zapadu sa Novim Meksikom, prema severu sa Oklahomom, prema severoistoku sa Arkanzasom i prema istoku sa Luizijanom. Prostire se na površini od 696.241 km² i u njemu živi preko 25 miliona ljudi.[2]

Teksas
Položaj Teksasa
Država SAD
Glavni gradOstin
Najveći gradHjuston
Proglašenje za
 državu		 — datum: 29. decembar 1845.
 — poredak: 28.
GuvernerGreg Abot
Površina696.241 km2
Stanovništvo2010.
 — broj st.25.145.561
 — gustina st.36,12 st./km2
 — ISO 3166-2US-TX
Zvanični veb-sajt Izmenite ovo na Vikipodacima

Teksas je poznat i kao Država usamljene zvezde (engl. Lone Star State), jer je posle otcepljenja od Meksika 1836, pa sve do 1845. bio nezavisan. Ta „usamljena zvezda“ se nalazi na zastavi i grbu Teksasa.[3]

U Teksasu se mogu sresti sve odlike američkog Juga i Jugozapada. Iako se Teksas uglavnom doživljava kao predeo gde preovlađuje pustinja,[4] što je karakteristika jugozapada SAD, ona zauzima manje od deset posto teritorije. Stanovništvo je skoncentrisano prvenstveno u predelima bivših prerija, pašnjaka, šuma i duž obale Meksičkog mora.[5] Idući sa istoka na zapad sreću se močvare, šume borova, ravnice, brda i na kraju pustinja i planine u oblasti Big Bend.[6]

S obzirom da je Teksas posle Američkog građanskog rada postao centar govedarstva,[7] veoma česta asocijacija za ovu državu SAD su kauboji.[8] Međutim već početkom 20. veka privreda Teksasa se promenila zahvaljujući otkrivenim nalazištima nafte. Dolazi do ekonomskog buma koji je doprineo razvoju obrazovanja a samim tim se i privreda diversifikuje. Danas je Teksas u samom vrhu u oblasti petrohemije, elektronike, poljoprivrede, energetike, avio industrije i biomedicine. Teksas od 2002. godine ostvaruje najveće prihode od izvoza u SAD i na drugom je mestu po veličini bruto domaćeg proizvoda[9] (BDP). Međutim, ako se gleda BDP po stanovniku onda je Teksas tek na 29. mestu u SAD.

Istorija uredi

Period pre dolaska Evropljana uredi

Jugozapadna i oblast Ravnica su dve najznačajnije kulturne sfere pretkolumbovske Severne Amerike između kojih je smešten Teksas. Otkrića arheologa ukazuju na prisustvo tri značajne domorodačke kulture na ovoj teritoriji koje su svoj zenit dostigle pre dolaska Evropljana.[10] To su:

Na području današnjeg Teksasa u to vreme su živela plemena Alabama, Apači, Atakapan, Bidaj, Kado, Koaviltekan, Komanči, Čokto, Kušata, Hasinaj, Humano, Karankava, Kikapu, Kajova, Tonkava i Vičita.[14] Jedna od pretpostavki vezana za ime Teksasa jeste da je ono nastalo od reči táysha koja na jeziku Kado, plemena Hasinaj, znači prijatelj ili saveznik.[15]

Indijanska plemena su se prema belim doseljenicima različito odnosila. Neka su bila prijateljski raspoložena i njihovi pripadnici su pomagali Evropljanima u lovu i u obradi useva. Za razliku od njih neka plemena su bila krajnje neprijateljski nastrojena prema došljacima.[16]

Kolonizacija uredi

 
Zastave šest nacija koje su vladale Teksasom
 
Stiven Ostin je bio prvi američki empresario koji je dobio dozvolu da osnuje koloniju u Meksičkom Teksasu.

Prvi istorijski dokumenat koji se odnosi na Teksas je mapa obale Meksičkog zaliva iz 1519. koju je napravio Alonso Alvarez de Pineda.[17] Evropske sile se nisu interesovale za Teksas sve dok 1685. Rober Kavelije de la Sal nije greškom osnovao koloniju Fort Sen Lui u zalivu Matagorda umesto na reci Misisipi. Kolonija nije uspela da se održi duže od četiri godine zbog teških uslova života i problema sa Indijancima.[18]

Španske vlasti, zabrinute zbog težnji Francuske, šalju 1690. nekoliko misija u istočni Teksas.[19] Zbog sukoba sa Indijancima španski misionari se vraćaju u Meksiko. Pošto je Francuska počela da nastanjuje Luizijanu, uglavnom na jugu, španske vlasti 1716. ponovo upućuju misije u istočni Teksas. Posle dve godine osnovan je San Antonio, prvi španski grad u Teksasu.[19]

Neprijateljstvo indijanskih plemena i udaljenost od drugih španskih kolonija obeshrabrila je koloniste da se nastanjuju u Teksasu.[20] Samim tim je Teksas bio jedna od najslabije nastanjenih provincija Nove Španije.[21]

Godine 1749. sklopljeno je primirje između Španije i plemena Lipan Apača.[22] Taj sporazum je razljutio druga plemena, prvenstveno Komanče, Tonkave i Hasinaje. Komanči su sklopili pakt sa Španijom 1785. a kasnije su im pomogli da poraze plemena Lipan Apača i Karankava. Povećanjem broja misija dolazi i do prevođenja Indijanaca u hrišćanstvo, pa je do kraja 18. veka ostalo samo nekoliko nomadskih plemena koja nisu primila hrišćanstvo.[23]

Prilikom kupovine Luizijane od Francuske 1803. američke vlasti su insistirale da tim sporazumom bude obuhvaćen i Teksas. Granica između Nove Španije i Sjedinjenih Američkih Država je ustanovljena na reci Sabin 1819.[24]

Krajem Meksičkog rata za nezavisnost 1821, konflikt sa Španijom se proširio i na teritoriju Teksasa.[25] Meksiko ga je nakon toga prisvojio i uključio u sastav države Koavila i Tehas.[26]

Radi uspešnije odbrane od napada Komanča, vlasti Meksičkog Teksasa su liberalizovale politiku useljavanja za osobe koje nisu iz Meksika i Španije. Ta politika je omogućavala dodelu velikih površina zemlje preduzetnicima (šp. empresario), koji su za uzvrat dovodili koloniste iz SAD, Evrope i iz unutrašnjosti Meksika. Prva osoba koja je dobila zemlju na taj način bio je Moziz Ostin.[27]

S obzirom da je ubrzo umro, kolonizaciju nastavlja njegov sin Stiven Ostin. On naseljava koloniste pored reke Brazos tokom 1822. Pored njega još 23 preduzetnika dovode koloniste u Teksas, uglavnom iz SAD. To doprinosi ubrzanom povećanju broja stanovnika.[28] Godine 1825. Teksas je imao oko 3.500 stanovnika uglavnom Meksikanaca, da bi 1834. u njemu živelo oko 37.800 stanovnika od kojih je bilo samo 7.800 poreklom iz Meksika. Znatan broj doseljenika nije poštovao meksičke zakone, posebno zabranu robovlasništva.[29]

Zbog namera SAD da kupi Teksas, meksičke vlasti su 1830. odlučile da zabrane doseljavanje iz SAD.[30]

Nemiri u Anahaku tokom 1832. predstavljaju prvo neslaganje sa meksičkom vlašću i poklapaju se sa nezadovoljstvom u samom Meksiku protiv predsednika.[31] Doseljenici zajedno sa protivnicima aktuelne vlasti proteruju sve meksičke vojnike iz istočnog Teksasa. Na Konvenciji iz 1832. doseljenici razmatraju moguću nezavisnost od Meksika. Sledeće godine ponavljaju zahteve na Konvenciji iz 1833.[32][33]

Republika uredi

 
Republika Teksas
 
Predaja meksičkog predsednika Santa Ane posle bitke kod San Hasinta
 
Mirabo B. Lamar, drugi predsednik Republike Teksas
 
Sem Hjuston, prvi predsednik Republike Teksas

Unutar Meksika je nastavljena napetost između federalista i centralista.[34] Početkom 1835. doseljenici osnivaju Komitete za pregovore i bezbednost. Krajem 1835. nemiri prerastaju u oružani sukob u bici kod Gonzaleza. Ona ujedno predstavlja početak Teksaške revolucije, koja će dovesti do nezavisnosti Teksasa.[25] Tokom naredna dva meseca doseljenici su porazili sve meksičke trupe. Nakon toga doseljenici su izabrali delegate za privremenu vladu. Privremena vlada je ubrzo brzo pala zbog unutrašnjih nesuglasica, pa je u Teksasu vladalo bezvlašće tokom prva dva meseca 1836. godine.[35]

Za vreme političkih previranja meksički predsednik Antonio Lopez de Santa Ana je lično predvodio armija u pokušaju da okonča pobunu. U početku su Meksikanci imali uspeha jer je general Hose de Urea porazio doseljenike na svim mestima duž obale Meksičkog zaliva gde su pružali otpor. Santa Anine snage su posle trinaestodnevne opsade porazile doseljenike u bici kod Alama.[36]

Nakon tog događaja delegati na Konvenciji iz 1836. potpisuju, 2. marta, Deklaraciju o nezavisnosti i osnivaju Republiku Teksas. Posle izbora činovnika Konvencija je raspuštena. Novoformirana vlada pridružuje se ostalim kolonistima koji se povlače pred nadolazećom meksičkom vojskom. Posle nekoliko nedelja povlačenja, vojska doseljenika pod zapovedništvom Sema Hjustona je napala i porazila Santa Anine snage u bici kod San Hasinta. Santa Ana je zarobljen i prisiljen da potpiše Sporazum u Velasku kojim je okončan rat.[37]

Po sticanju nezavisnost dolazi od političkog sukobljavanja između dve struje: nacionalističke, koju je predvodio Mirabo B. Lamar, i unionističke, predvođene Semom Hjustonom.[38] Nacionalisti su zagovarali nezavisni Teksas, proterivanje Indijanaca i širenje prema Pacifičkom okeanu. Za razliku od njih struja koju je predvodio Sem Hjuston se zalagala za priključenje Teksasa Sjedinjenim Država i miran suživot sa Indijancima. Doprinos struji koju je predvodio Sem Hjuston dao je Meksiko kada je tokom 1842. u dva navrata zauzeo San Antonio i porazio Teksašane.[39] Nemogućnost Republike Teksas da se samostalno brani je doprinela kasnijem priključenju SAD.

Državnost uredi

Početkom 1837. predstavnici Teksasa su u nekoliko navrata pregovarali o priključenju SAD. Pristupanje Teksasa SAD su usporavali nacionalisti iz teksaške opozicije kao i zagovornici robovlasništva unutar SAD. Teksas je priključen SAD posle izbora Džejmsa K. Polka za predsednika SAD 1844. Kongres SAD je 29. decembra 1845. priznao Teksas za državu SAD.[40]

Nakon priključenja Teksasa, Meksiko je prekinuo diplomatske odnose sa Sjedinjenim Državama. Spor između dve države je nastao oko granice s obzirom da su SAD tvrdile da je granica na reci Rio Grande dok je Meksiko smatrao da je granica na reci Nueses. Ove nesuglasice su dovele do izbijanja Meksičko–američkog rata 1846.[41] Prve bitke su vođene u Teksasu: opsada Fort Teksasa, bitka kod Palo Alta i bitka kod Resaka de la Palma.[42] Posle tri ubedljive pobede Sjedinjene Države napadaju teritoriju Meksika i time okončavaju borbe u Teksasu.

Posle niza američkih pobeda sklopljen je Sporazum u Gvadalup Idalgu i time je okončan dvogodišnji rat.[43] Prema tom sporazumu SAD su Meksiku platile 15,000.000 dolara i za uzvrat dobile neograničenu kontrolu nad Teksasom, kao i ustupanje teritorija koje obuhvataju današnje države Kaliforniju, Nevadu, Jutu, delove Nju Meksika, Arizone i Kolorada. Granica je ustanovljena na reci Rio Grande.[44]

Kompromisom iz 1850. Teksas je dobio granice koje ima i danas. Teksas je ustupio delove svoje teritorije federalnoj vladi u zamenu za otpis duga koji je nastao za vreme postojanja Republike Teksas. Od tih teritorija će kasnije biti formiran dobar deo država Novi Meksiko i Kolorado, kao i manji delovi Kanzasa, Oklahome i Vajominga.[45]

Građanski rat i Rekonstrukcija uredi

 
Spomenik posvećen učesnicima Američkog građanskog rata u Galvestonu.

Nakon izbora Abrahama Linkolna 1860. za predsednika SAD, Južna Karolina proglašava otcepljenje od SAD i ubrzo izbija Američki građanski rat.[46] Tim povodom je 28. januara 1861. u Teksasu počela konvencija na kojoj su delegati razmatrali otcepljenje od SAD.[47] Prvog februara 1861. sa 166 glasova za nasuprot 8 protiv na konvenciji je usvojen Propis za otcepljenje od SAD.[48][49] Teksaški glasači su odobrili ovaj Propis 23. februara 1861. Mesec dana kasnije 23. marta Teksas prihvata ustav Konfederativnih Američkih Država i postaje njihov član. Otcepljenju od SAD se usprotivio guverner Sem Hjuston, pa je zbog odbijanja da prihvati novoformiranu državu smenjen sa mesta guvernera.[50]

Iako su se najvažnije bitke odigrale daleko od Teksasa ova država je veoma doprinela Konfederaciji kako u opremi tako i ljudstvom. Teksas je imao veliku ulogu u trgovini tokom Američkog građanskog rata jer se trgovina Konfederacije, zbog blokade država Unije, odvijala preko granice sa Meksikom. Konfederacija je tokom prve dve godine rata uspešno odbijala sve pokušaje Unije da preseče ovaj pravac, međutim kada je vojska Unije sredinom 1863. zauzela celokupan tok reke Misisipi značaj Teksasa za snabdevanje Konfederacije je minimiziran.[51]

Nakon kapitulacije Konfederacije Teksas je zapao u anarhiju. Ona je trajala dva meseca sve dok general Gordon Grejndžer, poslat od strane Unije, nije zaveo red.[52] Endru Džonson, predsednik SAD, je 1866. proglasio obnovu civilne vlasti u Teksasu.[53] Iako nisu ispunjeni ciljevi Rekonstrukcije, Kongres SAD je 1870. doneo odluku o ponovnom članstvu Teksasa u Uniji.[54] Ovaj period je obeležilo socijalno nezadovoljstvo u Teksasu, s obzirom da su se javili problemi u poljoprivredi i na tržištu rada.[55]

Teksas u XX veku uredi

 
Nalazište nafte Spindltop

Početkom 20. veka otkriveno je prvo značajnije nalazište nafte Spindltop, južno od Bomonta.[56] Pored ovog otkrivena su i druga nalazišta u istočnom i zapadnom delu Teksasa kao i duž obale Meksičkog zaliva. Vrhunac u proizvodnji nafte, od tri miliona barela dnevno,[57] je dostignut 1972.

Naftna industrija je bila domintna ekonomska grana u Teksasu tokom tridesetih godina.[58] Naftni bum koji je omogućio ubrzani razvoj Teksasa nije sprečio probleme nastale tokom Velike depresije i perioda velikih suša tridesetih godina XX veka. Ovaj period karakteriše i velika migracija crnaca ka Kaliforniji i severoistočnim državama SAD.[59]

Tokom Drugog svetskog rata u Teksasu su izgrađene vojne baze, fabrike municije, logori za ratne zarobljenike i vojne bolnice.[60] Oko 750.000 Teksašana je mobilisano za rat. U ovom periodu dolazi do ubrzanog razvoja gradova usled izgradnje industrijskih pogona i migracije seoskog stanovništva u urbane centre.[61]

Šezdesetih godina u Teksasu se povećava broj visoko obrazovnih institucija a njihov razvoj je uglavnom potpomognut naftnim prihodima.

Džon F. Kenedi, predsednik SAD, je ubijen u Dalasu 22. novembra 1963.[62]

XXI vek uredi

Tokom januara 2024. došlo je do sukoba oko načina regulisanja pitanja priliva velikog broja migranata u Teksas, između federalne vlasti i organa vlasti Teksasa. Dvadeset i pet republikanskih guverner podržalo je stav vlasti Teksasa.[63]

Geografija uredi

 
Planine Gvadelup

Granice Teksasa se kao i kod većine američkih država poklapaju sa geografskom širinom i dužinom, međutim na tri mesta reke formiraju prirodnu granicu sa drugim državama. Tako je prema jugu reka Rio Grande prirodna granica sa meksičkim državama Koavila, Čivava, Nuevo Leon i Tamaulipas.[64] Crvena reka Juga je prirodna granica prema severu, odnosno državama Oklahoma i Arkanzas,[65] dok je prema istoku i Luizijani prirodna granica reka Sabin.[66]

Pored 10 klimatskih oblasti, 14 tipova zemljišta i 11 ekoregiona, regionalna klasifikacija je komplikovana zbog razlika u zemljištu, topografiji, geologiji, količini padavina i raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta. Prema jednom sistemu klasifikacije Teksas se može podeliti od jugoistoka ka zapadu na sledeći način: oblast ravnica pored Meksičkog zaliva, unutrašnje niziju, velike ravnice i oblast „Trans-Pekos“. Oblast ravnica pored Meksičkog zaliva obuhvata jugoistočni deo Teksasa i odlikuje se gustim šumama borova. Područje unutrašnjih nizija karakteriše kako peskovito tako i zemljište sa tvrdom i crvenom glinom. Oblast velikih ravnica se proteže od centralnog dela ka severu Teksasa. U ovoj oblasti su dominantne prerije i stepe. Daleki zapad Teksasa ili oblast Trans – Pekos ima najraznovrsniji reljef, tu se mogu sresti planine, pustinjske doline, pašnjaci, šume i najviši vrhovi Teksasa.

Teksas ima 15 važnijih reka od kojih je najveća Rio Grande. Ostale bitnije reke su Pekos, Brazos, Kolorado i Crvena reka Juga. Iako nema ni jedno veće prirodno jezero u Teksasu je napravljeno oko 100 manjih veštačkih jezera.

Klima uredi

Teksas se nalazi na mestu ukrštanja više klimatskih zona. Najseverniji deo države karakterišu hladnije zime u odnosu na delove koji se nalaze južno od reke Red. Duž obale Meksičkog zaliva zime su blage. Nesrazmera u količini padavina je takođe karakteristična za Teksas pa tako u El Pasu, na zapadu države, godišnje padne nešto više od 200 mm kiše po kvadratnom metru, dok u Hjustonu, na jugoistoku Teksasa, padne oko 1400 mm, a u severnim i centralnim delovima padne oko 940 mm padavina po kvadratnom metru.[67]

Sneg pada nekoliko puta tokom zime na krajnjem severu države i u planinskom delu na zapadu Teksasa, jednom ili dva puta godišnje u delu Teksasa južno od reke Red i jednom svakih nekoliko godina u centralnom i istočnom delu Teksasa. Snežne padavine se retko mogu videti južno od San Antonija ili u priobalju Meksičkog zaliva.

Najviše temperature tokom letnjih meseci se kreću od 26 °C u planinskim predelima na zapadu države do 38 °C u dolini reke Rio Grande. Najviša letnja temperatura na najvećem delu Teksasa je oko 32 °C.[68]

Oluje su karakteristične za područje Teksasa, naročito u istočnim i severnim delovima države. Dolina tornada obuhvata severni deo Teksasa. Ovo je ujedno i država SAD sa najvećim brojem naleta tornada, u proseku 130 godišnje.[68] Tornadima su najviše pogođeni severni delovi države a najčešće se javljaju tokom aprila, maja i juna.

Celokupna obala Teksasa je izložena naletima uragana i manjih tropskih oluja tokom leta i jeseni. Najveća opasnost od ovih nepogoda preti tokom avgusta i septembra kada sezona uragana u Meksičkom zalivu dostiže vrhunac. Uragani pogađaju teksašku obalu u proseku na svake tri godine, dok u unutrašnjosti teritorije uzrokuju štetu stvarajući snažne vetrove, uključujući tornada, i plaveći zemljište usled obilnih kiša.

Teksas je država SAD sa najvećom emisijom gasova koji doprinose efektu staklene bašte.[69] U Teksasu se godišnje pošalje u atmosferu oko 680 miliona tona[70] ugljen-dioksida. Razlog tome je veliki broj termoelektrana koje koriste ugalj a pored njih efektu staklene bašte doprinose rafinerije i industrija.

Administrativna podela uredi

Glavni članak: Spisak okruga Teksasa

Teksas je podeljen na 254 okruga:

  1. Okrug Anderson
  2. Okrug Andželina
  3. Okrug Apton
  4. Okrug Apšer
  5. Okrug Aranzas
  6. Okrug Armstrong
  7. Okrug Arčer
  8. Okrug Ataskosa
  9. Okrug Ajrion
  10. Okrug Bandera
  11. Okrug Bastrop
  12. Okrug Bel
  13. Okrug Ber
  14. Okrug Berleson
  15. Okrug Bernet
  16. Okrug Bejli
  17. Okrug Bejlor
  18. Okrug Bi
  19. Okrug Blanko
  20. Okrug Borden
  21. Okrug Boski
  22. Okrug Brazorija
  23. Okrug Brazos
  24. Okrug Braun
  25. Okrug Brisko
  26. Okrug Bruks
  27. Okrug Bruster
  28. Okrug Bui
  29. Okrug Val Verdi
  30. Okrug Van Zant
  31. Okrug Vajz
  32. Okrug Veb
  33. Okrug Viktorija
  34. Okrug Vilasi
  35. Okrug Vilbarger
  36. Okrug Viler
  37. Okrug Vilijamson
  38. Okrug Vilson
  39. Okrug Vinkler
  40. Okrug Vičita
  41. Okrug Voker
  42. Okrug Voler
  43. Okrug Vord
  44. Okrug Vorton
  45. Okrug Vošington
  46. Okrug Vud
  47. Okrug Galveston
  48. Okrug Garza
  49. Okrug Gvadalupi
  50. Okrug Gejns
  51. Okrug Gilespi
  52. Okrug Glaskok
  53. Okrug Golijad
  54. Okrug Gonzales
  55. Okrug Grajms
  56. Okrug Greg
  57. Okrug Grej
  58. Okrug Grejson
  59. Okrug Dalam
  60. Okrug Dalas
  61. Okrug Devit
  62. Okrug Delta
  63. Okrug Denton
  64. Okrug Def Smit
  65. Okrug Dikens
  66. Okrug Dimit
  67. Okrug Donli
  68. Okrug Doson
  69. Okrug Duval
  70. Okrug Edvards
  71. Okrug Ektor
  72. Okrug El Paso
  73. Okrug Elis
  74. Okrug Endruz
  75. Okrug Zavala
  76. Okrug Zapata
  77. Okrug Irat
  78. Okrug Jang
  79. Okrug Joukum
  80. Okrug Juvaldi
  81. Okrug Istland
  82. Okrug Kalahan
  83. Okrug Kalberson
  84. Okrug Kalhun
  85. Okrug Kameron
  86. Okrug Karns
  87. Okrug Karson
  88. Okrug Kas
  89. Okrug Kastro
  90. Okrug Kemp
  91. Okrug Kendal
  92. Okrug Kenedi
  93. Okrug Kent
  94. Okrug Ker
  95. Okrug Kimbl
  96. Okrug King
  97. Okrug Kini
  98. Okrug Klej
  99. Okrug Klejberg
  100. Okrug Kokran
  101. Okrug Koldvel
  102. Okrug Kolin
  103. Okrug Kolingsvort
  104. Okrug Kolman
  105. Okrug Kolorado
  106. Okrug Komal
  107. Okrug Komanči
  108. Okrug Končo
  109. Okrug Korijel
  110. Okrug Kotl
  111. Okrug Kouk
  112. Okrug Kofman
  113. Okrug Krejn
  114. Okrug Krozbi
  115. Okrug Kroket
  116. Okrug Kuk
  117. Okrug Labok
  118. Okrug Lavaka
  119. Okrug Laving
  120. Okrug Lamar
  121. Okrug Lampasas
  122. Okrug Lano
  123. Okrug Lasal
  124. Okrug Lajv Ouk
  125. Okrug Lajmstoun
  126. Okrug Lem
  127. Okrug Li
  128. Okrug Liberti
  129. Okrug Lin
  130. Okrug Lion
  131. Okrug Lipskom
  132. Okrug Maverik
  133. Okrug Makalok
  134. Okrug Maklenan
  135. Okrug Makmalen
  136. Okrug Marion
  137. Okrug Martin
  138. Okrug Matagorda
  139. Okrug Majlam
  140. Okrug Medina
  141. Okrug Medison
  142. Okrug Menard
  143. Okrug Mejson
  144. Okrug Midland
  145. Okrug Mils
  146. Okrug Mičel
  147. Okrug Montejg
  148. Okrug Montgomeri
  149. Okrug Moris
  150. Okrug Motli
  151. Okrug Mur
  152. Okrug Navaro
  153. Okrug Nakodočes
  154. Okrug Noks
  155. Okrug Nolan
  156. Okrug Nueses
  157. Okrug Njuton
  158. Okrug Okiltri
  159. Okrug Oldam
  160. Okrug Orindž
  161. Okrug Ostin
  162. Okrug Palo Pinto
  163. Okrug Panola
  164. Okrug Parker
  165. Okrug Parmer
  166. Okrug Pekos
  167. Okrug Polk
  168. Okrug Poter
  169. Okrug Presidio
  170. Okrug Randal
  171. Okrug Ranels
  172. Okrug Rask
  173. Okrug Red River
  174. Okrug Refjurio
  175. Okrug Rejgan
  176. Okrug Rejns
  177. Okrug Rivs
  178. Okrug Ril
  179. Okrug Roberts
  180. Okrug Robertson
  181. Okrug Rokvol
  182. Okrug Sabin
  183. Okrug Samervel
  184. Okrug San Džasinto
  185. Okrug San Ogastin
  186. Okrug San Patrišio
  187. Okrug San Saba
  188. Okrug Saton
  189. Okrug Svišer
  190. Okrug Skari
  191. Okrug Smit
  192. Okrug Star
  193. Okrug Sterling
  194. Okrug Stivens
  195. Okrug Stounvol
  196. Okrug Tarant
  197. Okrug Tajler
  198. Okrug Tajtus
  199. Okrug Terel
  200. Okrug Teri
  201. Okrug Tejlor
  202. Okrug Tom Grin
  203. Okrug Travis
  204. Okrug Triniti
  205. Okrug Trokmorton
  206. Okrug Fanin
  207. Okrug Fejet
  208. Okrug Fišer
  209. Okrug Flojd
  210. Okrug Fols
  211. Okrug Ford
  212. Okrug Fort Bend
  213. Okrug Frenklin
  214. Okrug Frio
  215. Okrug Fristoun
  216. Okrug Hadspet
  217. Okrug Hamilton
  218. Okrug Hansford
  219. Okrug Hant
  220. Okrug Hardeman
  221. Okrug Hardin
  222. Okrug Haris
  223. Okrug Harison
  224. Okrug Hartli
  225. Okrug Haskel
  226. Okrug Hauard
  227. Okrug Hačinson
  228. Okrug Hemphil
  229. Okrug Henderson
  230. Okrug Hejz
  231. Okrug Hejl
  232. Okrug Hidalgo
  233. Okrug Hil
  234. Okrug Hokli
  235. Okrug Hol
  236. Okrug Hopkins
  237. Okrug Hud
  238. Okrug Hjuston
  239. Okrug Čeroki
  240. Okrug Čejmbers
  241. Okrug Čildres
  242. Okrug Džasper
  243. Okrug Džek
  244. Okrug Džekson
  245. Okrug Džef Dejvis
  246. Okrug Džeferson
  247. Okrug Džim Vels
  248. Okrug Džim Hog
  249. Okrug Džonson
  250. Okrug Džouns
  251. Okrug Šeklford
  252. Okrug Šelbi
  253. Okrug Šerman
  254. Okrug Šlajker

Demografija uredi

 
Gustina naseljenosti Teksasa.

Procena Biroa za popis stanovništva za 2009. godinu je da u Teksasu živi 24.782.406 stanovnika, što predstavlja porast od 1,97% u odnosu na prethodnu godinu i 16,1% u odnosu na 2000.[71] Broj stanovnika se zahvaljujući prirodnom priraštaju povećao za 1.389.275 od poslednjeg popisa stanovništva, imigracijom broj stanovnika je povećan za 801.576 a migracija stanovništva iz ostatka SAD je doprinela porastu stanovništva za 451.910 ljudi.

Tokom 2004. Teksas je imao 3,5 miliona osoba koje su rođene van SAD ili 15,6% stanovništva, procenjuje se da je među njima oko 1,2 miliona ilegalnih imigranata. Teksas je u periodu 2000—2006 imao najbržu stopu rasta ilegalnih imigranata u SAD.

U 2010. ilegalni useljenici su činili otprilike šest posto stanovništva, čime je Teksas svrstan na peto mesto u SAD po udelu ilegalnih imigranata u stanovništvu države[72] iza Nevade, Arizone, Kalifornije i Nju Džerzija.

Gustina naseljenosti u Teksasu je 34,8 stanovnika po kvadratnom kilometru, što je nešto više od američkog proseka koji iznosi 31 stanovnik po kvadratnom kilometru.

Dve trećine Teksašana živi u nekoj konurbaciji kao što je Hjuston. Konurbacija Dalas – Fort Vort je najveća u Teksasu. Iako je Hjuston najveći grad u Teksasu i četvrti po veličini u SAD, konurbacija Dalas – Fort Vort je znatno veća od konurbacije Hjuston.

Godina Broj stanovnika Promena
u procentima
1850. 212.592 -
1860. 604.215 184,2
1870. 818.579 35,5
1880. 1.591.749 94,5
1890. 2.235.527 40,4
1900. 3.048.710 36,4
1910. 3.896.542 27,8
1920. 4.663.228 19,7
1930. 5.824.715 24,9
1940. 6.414.824 10,1
1950. 7.711.194 20,2
1960. 9.579.677 24,2
1970. 11.196.730 16,9
1980. 14.229.191 27,1
1990. 16.986.510 19,4
2000. 20.851.820 22,8
2010. 25.145.561 20,6

Najveći gradovi uredi

Glavni članak: Spisak gradova u Teksasu
 

Izvor: [73]
№ Grad Populacija
 
Hjuston
 
San Antonio 		1. Hjuston 2.099.451  
Dalas
 
Ostin
2. San Antonio 1.327.407
3. Dalas 1.197.816
4. Ostin 790.390
5. Fort Vort 741.206
6. El Paso 649.121
7. Arlington 365.438
8. Korpus Kristi 305.215
9. Plejno 259.841
10. Laredo 236.091

Privreda uredi

Privreda Teksasa je druga po veličini u SAD. Društveni proizvod ove države u 2008. godini je iznosio 1.224 milijarde dolara. Što se tiče društvenog proizvoda po stanovniku u 2009. godini je iznosio 36.484 dolara[74] i svrstao je Teksas na 29. mesto u SAD.[75] Teksas je poznat po malim porezima i maloj administraciji i jedna je od sedam država koje nemaju državnu stopu poreza (engl. state income tax), samim tim je priznat kao veoma pogodno mesto za investiranje. Najveći broj kompanija sa čuvene liste Fortune 500 se nalazi u Teksasu.[76]

Poljoprivreda i rudarstvo uredi

Teksas ima najviše farmi i najveće obradive površine u SAD. Takođe je država sa najvećom proizvodnjom stoke. Uzgoj goveda predstavlja najvažniji deo poljoprivrede, jer Teksas proizvodi 20% govedine u SAD.[77] Pored toga Teksas je vodeći i u uzgoju ovaca i koza u SAD. Proizvodnja žitarica je veoma zastupljena dok je u proizvodnji pamuka na prvom mestu u SAD.[77]

Ribarstvo i prerada ribe je veoma razvijena. Što se mineralnih sirovina tiče Teksas se može pohvaliti da je prvi po proizvodnji cementa, lomljenog kamena, kreča, soli, peska i šljunka u SAD.[77]

Energetika uredi

 
Naftna bušotina
 
Farma vetrenjača u Brazosu, zapadni deo Teksasa

Prema podacima Uprave za informisanje o energiji (engl. Energy Information Administration), Teksašani troše najviše energije po stanovniku, a i ukupno je Teksas država sa najvećom potrošnjom energije u SAD.[78] Teksas ima slobodno tržište električne energije.

U suprotnosti sa svojim imenom, Železnička komisija Teksasa (engl. Railroad Commission of Texas) nadzire proizvodnju nafte i gasa, preduzeća za distribuciju gasa, bezbednost cevovoda, tečnog naftnog gasa, kao i eksploataciju uglja i uranijuma. Komisija je do 1970-ih kontrolisala cenu benzina jer je upravljala naftnim rezervama Teksasa. Ona je poslužila osnivačima OPEK-a kao model kontrolisanja cena nafte.[79]

Procenjene rezerve nafte u Teksasu iznose pet milijardi barela što je otprilike 790.000.000 m³, to čini negde oko jedne četvrtine ukupnih rezervi nafte u SAD.[80] Rafinerije u Teksasu mogu da dnevno prerade oko 4,7 miliona barela (730.000 m³) nafte. Rafinerija Bejtaun u blizini Hjustona je najveća u SAD.[78] Teksas obezbeđuje 30% prirodnog gasa koji se proizvodi u SAD.[78] Poznatije naftne kompanije koje imaju sedište u Teksasu su: Konoko-Filips, Ekson-Mobil, Helibarton, Valero i Maraton Ojl.

Teksas je vodeći i po proizvodnji energije iz obnovljivih izvora, s obzirom da proizvodi najviše energije u vetroelektranama.[78] U mestu Rosko nalazi se najveća farma vetrenjača na svetu sa kapacitetom od 781,5 megavata.[81] Pored energije vetra Teksas ima velike mogućnosti i u iskorišćenju biomase s obzirom na razvijenu poljoprivredu u državi a ima i najveće potencijale za iskorišćenje sunčeve energije.

Visoke tehnologije uredi

 
Sedište kompanije Elektronik Data Sistems u Plejnu

Zahvaljujući saradnji između univerziteta i fondova za podsticaj preduzetništva i nauke, Teksas obiluje preduzećima koja se bave visokom tehnologijom. Oblast oko Ostina se popularno naziva Silicijumska brda a severni deo Dalasa je poznat pod imenom Silicijumska prerija. U Teksasu se nalaze sedišta brojnih visokotehnoloških preduzeća, kao što su Del, Teksas instruments, Pero sistems, Ej-Ti end Ti, Elektronik dejta sistems, kao i bivše sedište Kompaka (koji je sada u sklopu Hjulet-Pakarda).

U jugoistočnom delu Hjustona, smešten je Kosmički centar Lindon B. Džonson, dok je u Fort Vortu, u blizini Dalasa, Lokid Martinov ogranak za proizvodnju vojnih aviona.[traži se izvor]

Reference uredi

  1. ^ „Texas”. 
  2. ^ „Texas”. 
  3. ^ „Why is Texas called the Lone Star State?”. 
  4. ^ „How Texas Became a Desert”. 
  5. ^ „Texas Parking Information”. 
  6. ^ „The Seven Regions of Texas”. 
  7. ^ „The Civil War & Texas Beef”. 
  8. ^ „COWBOYS THROUGH HISTORY”. 
  9. ^ „Comparison of State and Local Government Revenue and Debt in the United States Fiscal Year 2017”. usgovernmentrevenue.com. 23. 02. 2018. Pristupljeno 23. 02. 2018. 
  10. ^ „AMERICAN INDIANS”. 
  11. ^ „EXPLORATIONS - August 28, 2002: Rio Grande, Part 1 - 2002-08-23”. 
  12. ^ „Caddo Mounds: A Regional Center of the Mississippian Culture (800-1300 A.D.)” (PDF).  line feed character u |title= na poziciji 14 (pomoć)
  13. ^ „The Americas”. 
  14. ^ „AMERICAN INDIAN HERITAGE”. 
  15. ^ „Taysha and the Caddo: The Origin of “Texas””. 
  16. ^ „Native Americans and colonization: the 16th and 17th centuries”. 
  17. ^ „Álvarez De Pineda, Alonso”. 
  18. ^ „Giants of Texas History”. 
  19. ^ a b „Spanish Colonial 1689-1821”.  line feed character u |title= na poziciji 17 (pomoć)
  20. ^ „RELATIONS BETWEEN COMANCHES AND LIPANS FROM WHITE CONTACT TO EARLY NINETEENTH CENTURY” (PDF).  line feed character u |title= na poziciji 44 (pomoć)
  21. ^ „The History of Texas (According to Wikipedia)”. 
  22. ^ „Spanish-Apache Relations in Early San Antonio”. 
  23. ^ „CHRISTIANITY, CIVILIZATION AND THE SAVAGE: THE ANGLICAN MISSION TO THE AMERICAN INDIAN”. 
  24. ^ „ADAMS-ONÍS TREATY”. 
  25. ^ a b „Texas Revolution”. 
  26. ^ [www.tshaonline.org/handbook/entries/coahuila-and-texas „Coahuila and Texas”] Proverite vrednost parametra |url= (pomoć). 
  27. ^ „Austin, Moses (1761–1821)”. 
  28. ^ „Austin's Colony”. 
  29. ^ „United States migration to Texas 1820-1945”. 
  30. ^ „The Mexican-American War: Even More Territory for the USA”. 
  31. ^ „The Anahuac Disturbance and the conventions of 1832 and 1833”. 
  32. ^ „Anahuac, June 1832: An Episode in Mexico’s Federalist Wars”. 
  33. ^ „The Mexican War of Independence: How Mexico Freed Itself from Spain”. 
  34. ^ „Federalism vs. Centralism: Why it Matters to the Texas Revolution”. 
  35. ^ „Texas Revolution”. 
  36. ^ „The Second Battle of Goliad”. 
  37. ^ „Battle of San Jacinto”. 
  38. ^ Robenalt, Jeffery. „Sam Houston and Mirabeau Lamar: A Contrast of Visions”. 
  39. ^ „Dawson Massacre”. 
  40. ^ „Texas enters the Union”. 
  41. ^ „Mexican-American War”. 
  42. ^ „Resaca de la Palma Battlefield”. 
  43. ^ „Treaty of Guadalupe Hidalgo (1848)”. 
  44. ^ „The Treaty of Guadalupe Hidalgo”. 
  45. ^ „The Compromise of 1850”. 
  46. ^ „American Civil War”. 
  47. ^ „Texas Constitutional Convention of 1860-1861”. 
  48. ^ „Declaration of Secession”. 
  49. ^ „Secession Convention”. 
  50. ^ „Speech of Sam Houston”. 
  51. ^ „The Union Blockade and Mexico—Part 1”. 
  52. ^ „Granger, Gordon (1821–1876)”. 
  53. ^ „Hamilton, Andrew Jackson (1815–1875)”. 
  54. ^ „Reconstruction”. 
  55. ^ „The Agrarian Revolt, 1870-1900”. 
  56. ^ „Spindletop - Geyser, Timeline & Discovery”. HISTORY (na jeziku: engleski). 2019-06-10. Pristupljeno 2024-01-26. 
  57. ^ Oil Gas and Industry objavljeno u The Handbook of Texas
  58. ^ McFarlane, Wallace Scot (2017). „Oil on the Farm: The East Texas Oil Boom and the Origins of an Energy Economy”. The Journal of Southern History. 83 (4): 853—888. ISSN 0022-4642. 
  59. ^ African Americans objavljeno u The Handbook of Texas
  60. ^ „World War II”. 
  61. ^ Wooster, Ralph. „East Texas in World War II”. 
  62. ^ „November 22, 1963: Death of the President | JFK Library”. www.jfklibrary.org. Pristupljeno 2024-01-26. 
  63. ^ „25 Republican governors back Texas in escalating border standoff with US government” (na jeziku: engleski). 2024-01-26. Pristupljeno 2024-01-26. 
  64. ^ „Rio Grande”. 
  65. ^ „Red River”. 
  66. ^ „Sabine River”. 
  67. ^ „{The Texas Handbook}”. Tshaonline.org. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  68. ^ a b „''The Texas Handbook''”. Tshaonline.org. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  69. ^ Set Bornstin (4.6.2007), "Blame Coal: Texas Leads in Overall Emissions" USA Today pristupljeno 6.2.2011.
  70. ^ February 11, 2009, 3:35 PM (11. 02. 2009). „{Texas Is No. 1 Carbon Polluter in U.S.}”. Cbsnews.com. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  71. ^ „Population Estimates”. Population Estimates Program. U.S. Census Bureau. 23. 12. 2009. Pristupljeno 20. 02. 2011. 
  72. ^ Slevin, Peter (30. 04. 2010). „New Arizona law puts police in 'tenuous' spot”. Washington, DC: Washington Post. str. A4. 
  73. ^ Brinkhoff, Thomas (19. 02. 2011). „Texas (USA): State, Major Cities, Towns & Places”. City Population. Pristupljeno 28. 05. 2012. 
  74. ^ Ministarstvo trgovine SAD - Biro za ekonomske analize Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. avgust 2010) (jezik: engleski), pristupljeno 18. januara 2011.
  75. ^ Liberal.hr (1970-01-01). „Teksas je druga najjača ekonomija u SAD-u. Koje su mu posebnosti?”. Liberal.hr (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2023-01-27. 
  76. ^ „Texas Again Leads Nation With Most Fortune 500 Headquarters”. gov.texas.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-01-26. 
  77. ^ a b v „Texas economy”. Netstate.com. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  78. ^ a b v g „Uprava za informisanje o energiji”. Tonto.eia.doe.gov. Arhivirano iz originala 04. 02. 2011. g. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  79. ^ „Preuzeto iz ''The Handbook of Texas''”. Tshaonline.org. 28. 04. 1991. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  80. ^ „Uprava za informisanje o energiji”. Tonto.eia.doe.gov. Arhivirano iz originala 04. 02. 2011. g. Pristupljeno 15. 12. 2012. 
  81. ^ O'Grady, Eileen. „Rojters”. Reuters.com. Pristupljeno 15. 12. 2012. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Državna vlada

  • The State of Texas
  • Texas State Databases—Annotated list of searchable databases produced by Texas state agencies and compiled by the Government Documents Roundtable of the American Library Association.
  • Texas Politics. An online textbook from the College of Liberal Arts, The University of Texas.

Američka vlada

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тексас&oldid=27700504”