Toma Ivanović Mačkatovac
Toma Ivanović — Mačkatovac (Mačkatica, kod Surdulice, 3. maj 1923 — blizina Krive Feje, 22. oktobar 1943), učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.
| toma ivanović | |
|---|---|
 Toma Ivanović Mačkatovac | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 3. maj 1923. |
| Mesto rođenja | Mačkatica, kod Surdulice, Kraljevina SHS |
| Datum smrti | 22. oktobar 1943. (20 god.) |
| Mesto smrti | blizina Krive Feje, Kraljevina Bugarska |
| Profesija | građevinski radnik |
| Delovanje | |
| Član KPJ od | 1942. |
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba |
| Služba | NOV i PO Jugoslavije |
| Heroj | |
| Narodni heroj od | 9. oktobra 1953. |
Biografija uredi
Rođen je 3. maja 1923. godine u Mačkatici, u siromašnoj zemljoradničkoj porodici. Kao i svi njegovi vršnjaci, rano je otišao u pečalbu. Kao građevinski radnik upoznao se s idejama revolucionarnog radničkog pokreta.
Aprilski rat i okupacija 1941. su ga zatekli kod kuće, jer se tek pripremao za građevinsku sezonu. Posle okupacije Jugoslavije, aktivno se uključio u sprovođenje direktiva KPJ za pripremanje za oružani ustanak. Sa grupom omladinaca u svom mestu sakupio je sedam pušaka sa dosta municije.
U početku Narodnooslobodilačke borbe bio je istaknuti pozadinski radnik i izvršavao mnoge kurirske i druge važne zadatke. Učestvovao je u mnogim diverzantskim akcijama, a u jednom sukobu sa bugarskom policijom bio je ranjen. Februara 1942. godine, sa grupom omladinaca zapalio je opštinsku arhivu u svom selu i tom prilikom zaplenio osam pušaka iz bugarskog magacina.
Kao borac Vranjskog partizanskog odreda isticao se u akcijama koje je odred vodio dejstvujući prema Skopskoj Crnoj Gori, s ciljem da se poveže sa makedonskim partizanskim snagama. Kod sela Vrbana, blizu Bujanovca odred su okružile bugarske fašističke snage i nanele mu teške gubitke, ali zahvaljujući Tominoj snalažljivosti nisu uspeli da unište partizane, koji su se povezali sa odredom „Zejnel Ajdini” sa Kosova i 19. oktobra 1942. godine napali rudnik Lojane kod Kumanova. Toma je na prvom odmoru jedinice bio javno pohvaljen zbog hrabrosti i snalažljivosti u tim borbama i primljen za člana KPJ.
Od desetara i vodnika, Toma je brzo postao zamenik komandira Omladinske čete. Kada je formiran Drugi južnomoravski partizanski odred, bio je postavljen za komandira Prve omladinske čete.
Prilikom reorganizacije Drugog južnomoravskog odreda na Vardeniku, Prva prateća četa pod komandom Tome Ivanovića krenula je na izvršavanje zadatka koji joj je tom prilikom postavljen. Trebalo je da operišu na svom terenu, od Vranjske Banje do reke Pčinje i Kozjaka. Odmah posle dolaska na ovaj teren, četa je spalila opštinsku arhivu, počela da likvidira špijune, prikuplja oružje, prima nove borce, vrši povremene akcije na Vranjsku Banju i centralu Jelašnicu, vodila borbu kod Maletine sa oko 200 bugarskih policajaca, koji su došli iz pravca Kumanova. Tom prilikom ova bugarska fašistička jedinica bila je potpuno razbijena. Oko šezdeset prestrašenih bugarskih policajaca iz ove jedinice su se razbežali. Očevici iz Kumanova su pričali kako su neki bugarski policajci posle sukoba sa četom Mačkatovca bili očajni. Ova borba bila je značajna zbog demoralisanja bugarske fašističke vojske i policije.
Da bi se snabdela eksplozivom Prva četa je prešla Južnu Moravu i na sektoru između Bujanovca i Skopske Crne Gore, uništila rudnička postrojenja u Trnavi i Ostrovici, došla u dodir sa makedonskim i albanskim življem ovoga kraja, uspostavila vezu sa aktivistima NOP-a i služila kao baza za prihvatanje novih boraca.
Okupatorske snage su nakon toga preduzele opsežne operacije na slobodnoj teritoriji i iznad sela Rađevice vršile koncentričan napad na četu Mačkatovca iz pravca Jelašnice. Koristeći rovove iz Prvog svetskog rata, četa je pružala žilav otpor i prinudila fašističku jedinicu na povlačenje. Međutim, negde oko 14 časova 22. oktobra 1943. godine usledio je jak napad bugarske policije, sa 400 policajaca iz pravca Krive Feje. Napad je došao s leđa zatvorivši pravac Kriva Feja, Vardenik—Surdulica. Odmah zatim usledio je drugi napad bugarske policije iz pravca Surdulice. Pošto nisu mogli da odole ovako jakom koncentričnom napadu Štab čete odlučio je da se povuku prema Vranjskoj Banji. Četa se mogla probiti jedino preko brisanog prostora. Zbog toga je Toma dao naređenje da se četa prebaci, a on je branio taj prostor iz pozadine. Međutim, njegovo prebacivanje preko brisanog prostora nije uspelo, jer je tom prilikom bio smrtno ranjen.
Ukazom predsednika Federativne Narodne Republike Jugoslavije Josipa Broza Tita, 9. oktobra 1953. godine, proglašen je za narodnog heroja.
Osnovna škola u Belom Polju, opština Surdulica nosi njegovo ime.
Literatura uredi
- Narodni heroji Jugoslavije. Ljubljana - Beograd - Titograd: Partizanska knjiga - Narodna knjiga - Pobjeda. 1982.
- Srpski biografski rečnik (knjiga četvrta). „Matica srpska”, Novi Sad 2009. godina.
- Milan Inđić Djeca heroji. „Dom štampe” Zenica, 1985. godine.