Википедија

Topovnjača

Topovnjača (engl. gunboat) je manji ratni brod, naoružan srazmerno jakom artiljerijom, a u novije vreme i raketama brod-brod (raketna topovnjača). Namenjena je za dejstva u obalskom morskom području, u rekama i jezerima,[1] kao i za bombardovanje ciljeva na kopnu. Tradicionalno, topovnjače su brodovi malog deplasmana (50—1.500 t) i brzine (7—15 čv), koji nose 1-2 topa velikog ili srednjeg dometa (100—305 mm), ali se od Drugog svetskog rata naoružavaju lakim brzometnim topovima (20—57 mm) i raketama, a konvertibilne topovnjače po potrebi i torpedima.

Britanska topovnjača Afis (1915).

Evolucija uredi

Baltičko more uredi

 
Britanska fregata brani se od danskih topovnjača (1808).

Topovnjače se javljaju u drugoj polovini 18. veka u baltičkim zemljama kao ratni brod na vesla (često s latinskim jedrom), naoružan jednim (na pramcu) ili 2 topa (na pramcu i krmi), predviđen za dejstva u obalskom području i za odbranu luke.[1]

Rečne topovnjače uredi

 
Britanska topovnjača Kondor bombarduje Aleksandriju (1882).

U drugoj polovini 19. veka, u anglo-kineskim ratovima pojavljuje se topovnjača za dejstva na kineskim rekama - deplasmana oko 200 t, kombinovani pogon na jedra i parna mašina, brzine 6-8 čvorova, naoružana sa 2 topa 9-24 cm.

Na iskustvima iz tih ratova razvijaju se u periodu 1860-1890. za dejstva na rekama dva tipa parne topovnjače: manja, deplasmana do 300 t (britanski tip Strela iz 1871) i veća, deplasmana 300-600 t (francuska Krokodil iz 1874).[1]

U 20. veku, za dejstva na rekama grade se, zavisno od namene i područja dejstva, rečne topovnjače različitih veličina, konstrukcija i naoružanja - britanska Afis (1915), ruska Sibirski (rus. Сибиряк, 1907), kineska Ču-Tai (1906).

Oklopne topovnjače uredi

 
Britanska topovnjača klase Insekt iz 1915, u službi u Libiji 1940.

Za dejstva u obalskom području razvile su se oklopne topovnjače, povećanog kalibra artiljerije i zaštićene oklopom (manje deplasmana 1.100 t i veće oko 1.600 t). Njihova glavna artiljerija, kalibra 270-305 mm, bila je smeštena u jednocevnoj oklopnoj kuli ili barbeti na pramcu, pomoćna, kalibra 87-100 mm, na krmi, a 2-3 malokalibarska brzometna topa 37 mm na platformama glavnog jarbola. Neke su imale i 1-3 torpedne cevi - ruska Pretnja (rus. Грозящий, 1890),[2] norveška Frithjof (1895). Oklopni pojas, debljine do 280 mm, protezao se po celoj dužini broda, a oklopna paluba, debljine 70-40 mm, u visini gornjeg ruba oklopnog pojasa - nemačka topovnjača Humel (1881).[1]

Zbog sve veće tendencije jačanja artiljerijskog naoružanja i proširivanja oklopne zaštite, krajem 19. veka veće oklopne topovnjače prerastaju u obalsku oklopnjaču.[1]

Kolonijalne topovnjače uredi

 
Američka topovnjača Ašvil iz 1918, slikana u Panami 1920.

U 20. veku kolonijalne države razvile su poseban tip topovnjače, deplasmana 700-2.000 t, za službu u kolonijama. Pošto su bile predviđene i za dejstva na otvorenom moru, imale su veliki radijus dejstva (5.000-10.000 M), a brzinu 12-15 čvorova. Tu spadaju britanski Sperou (1889), francuski Revnosni (franc. Zélée,1899), američki Tulsa (1922), holandski Flores (1925) i portugalski Bartolomeo Dijaz (1934).[1]

Drugi svetski rat uredi

Za borbu protiv nemačkih podmornica i torpednih čamaca u Lamanšu i britanskim obalskim vodama, Britanci su u Drugom svetskom ratu razvili brod nazvan motorna topovnjača (engl. motor gunboat - MGB), pored starijih, parnih topovnjača (engl. steam gunboat - SGB). Slične topovnjače za istu namenu grade i SAD (tip PGM). Krajem rata, Nemci razvijaju motornu topovnjaču S 208, koja se, po potrebi, postavljanjem torpednih cevi prenaoružava u torpedni čamac i obrnuto - tzv. konvertibilna motorna topovnjača.[1]

Karakteristike uredi

  •  
    Model britanske topovnjače Strela (1871).
  •  
    Britanska topovnjača Sperou (1889).
  •  
    Ruska oklopna topovnjača Pretnja (1890).
  •  
    Francuska rečna topovnjača Revnosni (1899).
  •  
    Američka topovnjača Tulsa (1922).
  •  
    Britanska topovnjača Fermil-C (1942).
  •  
    Američka raketna topovnjača Ešvil (1966).
Taktičko-tehničke karakteristike nekih topovnjača (1871—1973)
Ime Država God. Depl. (t) Brz. (čv.) Pogon (KS) Dimenzije (m) Naoružanje (mm) Posada Tip
Dužina Širina Gaz
Arrow   1871. 254 8 260 26 8 1.8 1x250
Crocodile   1874. 450 9 440 41 7.3 2.5 1x190, 2x100
Hummel   1881. 1.100 7 700 44 11 3.3 1x305, 2x87 88 oklopna
Sparrow   1889. 805 14 1.200 50 9.4 3.7 6x100, 2x47 41
Грозящий   1890. 1.627 12 2.056 72 13 3.7 2x230, 1x150,

2 torp. cevi

146 oklopna
Frithjof   1895. 1.435 15 2.780 68 10 4.2 2x120, 4x76,

3 torp. cevi

164 oklopna
Zélée   1899. 647 13 953 56 8 3.3 2x100, 4x65 98 rečna
Tschu-Tai   1906. 750 13 1.350 61 9 2.5 2x120, 2x76 101 rečna
Сибиряк   1907. 190 11 500 50 8.2 0.6 2x75 rečna
Aphis   1915. 625 14 2.000 71 11 1.5 2x150, 1x76 60
Tulsa   1922. 1.270 12 850 69 12 3 3x102, 2x47 162
Flores   1925. 1.457 15 2.000 76 11.5 3.6 3x152, 1x75 124
Bartolomeu Dias   1934. 1.816 21 8.000 98 13.5 3.6 4x120, 2x76 189
Fairmile-B   1942. 50 25 3.300 24 5.5 1.5 1x57, 1x20 16 motorna
Fairmile-D   1944. 102 30 5.000 37 7.8 1.5 2x57, 2x20 30 motorna
S-208   1944. 100 38 9.000 36 5.2 1.7 1x40, 3x20 20 motorna, konvertibilna
Asheville   1965. 240 40 14.750 54.8 7.9 3.1 1x76, 1x40, rakete ARM i RM 36 raketna, konvertibilna
P-420   1973. 62.5 50 4.500 24.5 12 4.37 1x76, 2 rakete B-B 10 raketna

Reference uredi

  1. ^ a b v g d đ e Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 42—43. 
  2. ^ „GROZYASHCHIY gunboats (1892 - 1893)”. www.navypedia.org. Pristupljeno 2020-11-21. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Топовњача&oldid=27025481”