Topovnjača

Topovnjača (engl. gunboat) je manji ratni brod, naoružan srazmerno jakom artiljerijom, a u novije vreme i raketama brod-brod (raketna topovnjača). Namenjena je za dejstva u obalskom morskom području, u rekama i jezerima,^[1] kao i za bombardovanje ciljeva na kopnu. Tradicionalno, topovnjače su brodovi malog deplasmana (50—1.500 t) i brzine (7—15 čv), koji nose 1-2 topa velikog ili srednjeg dometa (100—305 mm), ali se od Drugog svetskog rata naoružavaju lakim brzometnim topovima (20—57 mm) i raketama, a konvertibilne topovnjače po potrebi i torpedima.

Evolucija

Baltičko more

Britanska fregata brani se od danskih topovnjača (1808).

Topovnjače se javljaju u drugoj polovini 18. veka u baltičkim zemljama kao ratni brod na vesla (često s latinskim jedrom), naoružan jednim (na pramcu) ili 2 topa (na pramcu i krmi), predviđen za dejstva u obalskom području i za odbranu luke.^[1]

Rečne topovnjače

Britanska topovnjača Kondor bombarduje Aleksandriju (1882).

U drugoj polovini 19. veka, u anglo-kineskim ratovima pojavljuje se topovnjača za dejstva na kineskim rekama - deplasmana oko 200 t, kombinovani pogon na jedra i parna mašina, brzine 6-8 čvorova, naoružana sa 2 topa 9–24 cm.

Na iskustvima iz tih ratova razvijaju se u periodu 1860-1890. za dejstva na rekama dva tipa parne topovnjače: manja, deplasmana do 300 t (britanski tip Strela iz 1871) i veća, deplasmana 300-600 t (francuska Krokodil iz 1874).^[1]

U 20. veku, za dejstva na rekama grade se, zavisno od namene i područja dejstva, rečne topovnjače različitih veličina, konstrukcija i naoružanja - britanska Afis (1915), ruska Sibirski (rus. Сибиряк, 1907), kineska Ču-Tai (1906).

Oklopne topovnjače

Britanska topovnjača klase Insekt iz 1915, u službi u Libiji 1940.

Za dejstva u obalskom području razvile su se oklopne topovnjače, povećanog kalibra artiljerije i zaštićene oklopom (manje deplasmana 1.100 t i veće oko 1.600 t). Njihova glavna artiljerija, kalibra 270-305 mm, bila je smeštena u jednocevnoj oklopnoj kuli ili barbeti na pramcu, pomoćna, kalibra 87-100 mm, na krmi, a 2-3 malokalibarska brzometna topa 37 mm na platformama glavnog jarbola. Neke su imale i 1-3 torpedne cevi - ruska Pretnja (rus. Грозящий, 1890),^[2] norveška Frithjof (1895). Oklopni pojas, debljine do 280 mm, protezao se po celoj dužini broda, a oklopna paluba, debljine 70-40 mm, u visini gornjeg ruba oklopnog pojasa - nemačka topovnjača Humel (1881).^[1]

Zbog sve veće tendencije jačanja artiljerijskog naoružanja i proširivanja oklopne zaštite, krajem 19. veka veće oklopne topovnjače prerastaju u obalsku oklopnjaču.^[1]

Kolonijalne topovnjače

Američka topovnjača Ašvil iz 1918, slikana u Panami 1920.

U 20. veku kolonijalne države razvile su poseban tip topovnjače, deplasmana 700-2.000 t, za službu u kolonijama. Pošto su bile predviđene i za dejstva na otvorenom moru, imale su veliki radijus dejstva (5.000-10.000 M), a brzinu 12-15 čvorova. Tu spadaju britanski Sperou (1889), francuski Revnosni (fr. Zélée,1899), američki Tulsa (1922), holandski Flores (1925) i portugalski Bartolomeo Dijaz (1934).^[1]

Drugi svetski rat

Za borbu protiv nemačkih podmornica i torpednih čamaca u Lamanšu i britanskim obalskim vodama, Britanci su u Drugom svetskom ratu razvili brod nazvan motorna topovnjača (engl. motor gunboat - MGB), pored starijih, parnih topovnjača (engl. steam gunboat - SGB). Slične topovnjače za istu namenu grade i SAD (tip PGM). Krajem rata, Nemci razvijaju motornu topovnjaču S 208, koja se, po potrebi, postavljanjem torpednih cevi prenaoružava u torpedni čamac i obrnuto - tzv. konvertibilna motorna topovnjača.^[1]

Karakteristike

Model britanske topovnjače Strela (1871).
Britanska topovnjača Sperou (1889).
Ruska oklopna topovnjača Pretnja (1890).
Francuska rečna topovnjača Revnosni (1899).
Američka topovnjača Tulsa (1922).
Britanska topovnjača Fermil-C (1942).
Američka raketna topovnjača Ešvil (1966).

Taktičko-tehničke karakteristike nekih topovnjača (1871—1973)
Ime	Država	God.	Depl. (t)	Brz. (čv.)	Pogon (KS)	Dimenzije (m)			Naoružanje (mm)	Posada	Tip
Ime	Država	God.	Depl. (t)	Brz. (čv.)	Pogon (KS)	Dužina	Širina	Gaz	Naoružanje (mm)	Posada	Tip
Arrow		1871.	254	8	260	26	8	1.8	1x250
Crocodile		1874.	450	9	440	41	7.3	2.5	1x190, 2x100
Hummel		1881.	1.100	7	700	44	11	3.3	1x305, 2x87	88	oklopna
Sparrow		1889.	805	14	1.200	50	9.4	3.7	6x100, 2x47	41
Грозящий		1890.	1.627	12	2.056	72	13	3.7	2x230, 1x150, 2 torp. cevi	146	oklopna
Frithjof		1895.	1.435	15	2.780	68	10	4.2	2x120, 4x76, 3 torp. cevi	164	oklopna
Zélée		1899.	647	13	953	56	8	3.3	2x100, 4x65	98	rečna
Tschu-Tai		1906.	750	13	1.350	61	9	2.5	2x120, 2x76	101	rečna
Сибиряк		1907.	190	11	500	50	8.2	0.6	2x75		rečna
Aphis		1915.	625	14	2.000	71	11	1.5	2x150, 1x76	60
Tulsa		1922.	1.270	12	850	69	12	3	3x102, 2x47	162
Flores		1925.	1.457	15	2.000	76	11.5	3.6	3x152, 1x75	124
Bartolomeu Dias		1934.	1.816	21	8.000	98	13.5	3.6	4x120, 2x76	189
Fairmile-B		1942.	50	25	3.300	24	5.5	1.5	1x57, 1x20	16	motorna
Fairmile-D		1944.	102	30	5.000	37	7.8	1.5	2x57, 2x20	30	motorna
S-208		1944.	100	38	9.000	36	5.2	1.7	1x40, 3x20	20	motorna, konvertibilna
Asheville		1965.	240	40	14.750	54.8	7.9	3.1	1x76, 1x40, rakete ARM i RM	36	raketna, konvertibilna
P-420		1973.	62.5	50	4.500	24.5	12	4.37	1x76, 2 rakete B-B	10	raketna

Reference

^ ^a ^b ^v ^g ^d ^đ ^e Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 42—43.
^ „GROZYASHCHIY gunboats (1892 - 1893)”. www.navypedia.org. Pristupljeno 2020-11-21.

[ВЕ2-1] v ^g ^d ^đ ^e Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 42—43.

[2] „GROZYASHCHIY gunboats (1892 - 1893)”. www.navypedia.org. Pristupljeno 2020-11-21.

[1]

[2]