Trsat (ital.Tersatto, lat.Tarsatica) je najstarije naselje na Sušaku. Najpoznatije je po srednjovekovnom i Laval-Nugentovom kaštelu i ca crkvom Djevice Marije na Trsatu te franjevačkim manastirom je najstarije hrvatsko marijansko svetište. Mjesni odbor grada Rijeke je nazvan Grad Trsat[1].
Trsat se nalazi na brdu (138 m n/v) na istočnoj strani iznad kanjona Rječine koja nedaleko utiče u Riječki zaliv. Proteže se od Varoši, ictopijske jezgre Trsata, do bivše kasarne, danas univerzietski kampus, na istoku, a MO Grad Trsat obuhvata na severu i naselje Strmica i Bošket jygozapadno.
Rimski kastrum i naselje Tarsatica izgrađeno je na desnoj obali kraj ušća Rječine na mestu liburnske naseobine (što potvrđuju arheoloŝki nalazi), a keltsko-japodska gradina na brdu Trsat je napuštena, pa tek u nesigurna vremena u IV. veku na brdu se obnavlja utvrda-osmatračnica.
Osamstote g. je Tarsatika potpuno razorena od Franaka zbog ubistva markgrofa Erika 799. g. na obroncima brda. Činjenica da se do XII v. nema istorijskih podataka o Rijeci te da se toponim Tarsatika>Tarsato>Trasat>Trsat seli na brdo Trsat govori o prekidu kontinuiteta života u Rijeci i da su se preživeli Tarsačani sklonili u sigurniju utvrdu na brdu.
Novo ime Flumen se prvi put spominje 1139. (Pulski biskup daje Terra Flumensis u podnajam Devinskim feudalcima.[2]). Prvi put ime Trsat (Crsat) spominje u Vinodolskom zakoniku iz 1280 (prepis iz XVI v.)[3]
Sam naziv Tarsatica Tarsatto Trsat nije ni latinskog niti grčkog porekla pa do danas ostaje Koblerovo tumačenje da je koren reči keltskog porekla tar (stena, hrid) i sa (recica).[4][5]
Na tjemenu trsatskog brda nalazila se japodska gradina koju u V. v. pr.n.e. osvajaju Kelti. Gradina je napuštena u rimsko doba kada se gradi naselje na desnoj obali Rječine. Nakon propasti Zapadnog rimskog carstva i uništenja Tarsatike 800. g., stanovnici antičkog grada uz more se sklanjaju u Istru ili u staru gradinu na Trsatu pa otud toponim Tarsatica ostaje vezan uz naselje na brdu. Prvi put se spominje u Vinodolskom zakonu kao posed krčkih feudalaca Frankapana koji ovde grade svoju utvrdu. Martin Frankopan 1431. dodeljuje zemljište franjevačkom redu, a 1453. sagradio je na trsatskoj Ravnici manastir (uz dopuštenje pape Nikole VI). 1460. donesen je Trsatski statut pisan glagoljicom. Trsat je posed Frankopana sve do 1527. kada su ga Turci na nekoli meseci osvojili. Nakon toga postaje vlasnistvo Habsburgovaca koji taj feud daju na upravljanje Celjskim grofovima[6], a tek 1778. Marija Terezija izuzela je Trsat iz habsburških kućnih dobara i predala ga municipiju grada-kotara Bakar. 1796. U dokumentu municipija grada Bakra iz 1796. se prvi put spominje Sušak kao deo Trsata.
Grof Laval Nugent (Nidžent) kupio je 1826. gradinu Trsat i dao je obnoviti, a 1843. započinje s radom Museum Nugent u kaštelu Trsat, prvi muzej u tadašnjoj Hrvatskoj, ali su mnogobrojni i vredni izlošci (86 sanduka) krajem XIX. v. završili u Zagrebu (Arheološki muzej) Ukidanjem Bakarskog municipija osnovana je 1874.
Opština Trsat kojoj su pripali Sušak i Vežica, a 1876. sedište Trsatske opštine, kojoj su pripojene Kostrena i Draga, preneto je na Sušak.
Nakon raspada Austrougarske 1918. Trsat i čitav Sušak zauzimaju savezničke snage Atante sve do 1924. kada je Rimskim sporazumom grad Sušak pripojen Kraljevini SHS. Kada 1941. italijanske trupe, po Ugovoru sa Pavelicem, okupiraju veliki deo Hrvatskog primorja i Gorskog Kotara, velik broj Trsačana odlazi u partizane, a 21. IV. 1945. jedinice IV. armije JA oslobodile su Sušak.[7]
Kaštel Trsat (gradina) je rekonstrukcija Laval-Nugenta (početkom XIX. v.) srednjovekovnog kaštela koji je najverovatnije izgrađen sredinom XIII.v., od koga su tek delomično sačuvani "konak", "turan" sa zidinama i kulama, zatvoreno dvorište, cisterna i ulaz sa pokretnim mostom. U vojnome smislu bila je to jedna od najsnažnijih i najzapadnijih frankopanskih fortifikacija[8][9]
Trsatske stube (merdevine) je 1531. uskočki kapetan Klisa Petar Kružić dao sagraditi donji dio Trsatskih stuba, a 1725. vojvoda štajerski, kranjski i koruški te brinjski kapetan Franc Gabriel Aichelburg dao je sagraditi gornji deo Trsatskih stuba i na njima podignuti oltar sv. Ignacija Loyole. Prvobitno je postavljeno 128 stepenika na nastrmijem delu od podnožja (današnji Titov trg), a visinska razlika od 135 metara prevladana je sa ukupno 561 stepenikom.
Crkva sv. Jure, najstarija na Trsatu (sredina XIII. v.), a danasnji izgled je iz 1866. kada je sagrađen i novi zvonik). Ta parohijalna crkva spominjee se i u Vinodolskom zakonu.·
Tpcatcҝa bazilika Gospe Trsatske je kao manastirska kapelica Marije Lauretanske izgradjena 1452[10]. Fra Frane Glavinić u svojoj knjizi Historia Tersattana, koju je 1641. objavio u Udinama, zabilježio je legendu da je krajem XIII. v. na Trsatu osvanula "sama od sebe" Sveta kućica iz Nazareta, tačnije rodna kuća Marije, a isto je tako tri godine kasnije "na krilima anđela" prenesena u Loreto, gdje se i dan-danas nalazi. Verovatno su krstaši, nakon poraza u Svetoj Zemlji 1287, nastojali skloniti dio svetih predmeta koje su prisvojili, pa tako i delove nazaretske kuće. Taj se događaj toliko dojmio naroda da su ljudi odmah počeli hodočastiti na trsatsko brdo. Krčki knez Martin Frankpan dolazi na Trsat i šalje u Palestinu svoje ljude koji su ga izvestili da je Marijina rodna kuća iz Nazareta zaista nestala.
Klayctop manactipa
· 1628. pristupa se generalnoj obnovi i proširenju crkve koja traje do 1652. Crkva je 1824. dobila sadašnje pročelje i zvonik u provincijalnom kontinentalnom neobaroknom stilu.[traži se izvor]
Franjevački manastir izgradjen 1452, a nakon požara 1629. izgradnja novog manastira završena je 1691. godine.
Srpska pravoslava crkva sv. Georgija iz 1938.
Park heroja spada u najlepši park u današnjoj Rijeci, a uređen je 1928. prema projektu arhitekta Zlatka Prikrila, uz saradnju parkovnog pejzažiste Josipa Kulfaneka. Savez boraca NOB-a podigao je 1957. spomen - kosturnicu po projektu arhitekata Zdenka Kolacija i Zdenka Sile, posvećenu palim partizanima. Na spomeniku su uklesani stihovi Ivana Gorana Kovačića iz pesme "Naša Sloboda".
Narodna čitaonica Trsat je započela sa radom 1887, a historicistička zgrada Čitaonice je izgrađena 1897. sa velikom salom (izložbe, koncerti), čitaonicom. bibliotekom i društvenim prostorijama.
Trsatska limena glazba osnovana je 1906. Danas deluje pod nazivom Gradska glazba.”Trsat”-Rijeka.
Kulturno-prosvjetno društvo Ivan Matrljan deluje od 1976.
Mešoviti hor Trsat ima tradiciju od 1905. g.
Ljeto na gradini - kulturno-umetnička manifestacija (v. Rijeka kultura)
Trsat ima bogatu sportsku tradiciju. Godina 1905. osnovan je fudbalski klub Slavija čija aktivnost traje do 1941. godine. Danas deluju Boćarski klub Trsat i Rukometni klub Trsat, a od infrastrukture je na Trsatu i Dvorana mladosti (od 1973.)
.jpg)
