Fetišizam
Izraz fetiš potiče od francuske reči fétiche, izvedene od portugalske reči feitiço („magija, čarolija”), koja dalje izvire od latinskog facticius („veštački”) i facere („činiti”), a označava predmet za koji se veruje da poseduje natprirodne moći ili predmet koji ima moć nad drugima. U suštini, fetišizam je pripisivanje inherentne vrednosti ili moći predmetima.
Fetiš može biti predmet, biljka, životinja i stvar kojem osobe određenog kraja ili društvene zajednice pridaju posebnu osobinu posedovanja natprirodne moći, pa se posebno obožava i poštuje. Kao varijante fetiša pojavljuju se različite amajlije (predmet koji štiti ili donosi sreću), sredstva za nanošenje zla (crna magija) kao i totemi, odnosno sveti predmeti obožavani samo u određenim zajednicama. U psihologiji je fetiš predmet koji predstavlja zamenu za neku osobu i objekat seksualne želje.
Fetišizam je magijsko-religijsko verovanje u natprirodnu moć materijalnih predmeta ili živih bića. Oni postaju predmet obožavanja, jer se veruje da ih ljudi mogu umilostiviti ili umanjiti njihovu razarajuću moć prinošenjem žrtve ili slepim obožavanjem. U psihologiji je fetišizam ponašanje koje se dovodi u vezu sa činom uživanja u gledanju ili posedovanju delova odeće ili stvari koju je posedovala osoba suprotnog pola. Takav predmet se obožava poput fetiša i u seksualnom zadovoljstvu zamenjuje voljenu osobu.
Istorija uredi
Koncept fetišizma je razvijen u srednjem veku kada su ga istraživači koristili za poređenje zapadnoafričkih religija sa magijskim aspektima Starog Egipta. Kasnije je sociolog Ogist Kont upotrebio koncept fetišizma u svojoj teoriji o razvoju religije posmatrajući fetišizam kao najraniji (najprimitivniji) stepen, koji prethodi politeizmu i monoteizmu.
Etnografija i antropologija među fetiše svrstavaju i neke predmete iz monoteističkih religija. Sveti Krst ili osveštana pričest u nekim oblicima hrišćanstva se smatraju fetišima.
Pojedini istoričari religije 19. i 20. veka smatrali su da je koncept fetišizma pomerio pažnju sa odnosa između ljudi i Boga prema odnosu između ljudi i materijalnih predmeta, što je omogućilo zasnivanje lažnih modela kauzaliteta prirodnih događaja, što predstavlja centralni istorijski i društveni problem.
Upražnjavanje uredi
U teoriji, fetišizam je prisutan u svim religijama, ali proučavanje fetišizma u religiji potiče iz istraživanja tradicionalnih verovanja zapadne Afrike, kao i vudua, koji proizilazi iz tih verovanja. Uobičajeni fetiši ili njihovi sastojci prema tim verovanjima su krv, kosti, krzno, kandže, perje, drago kamenje i kristali, voda sa određenih mesta, određene vrste biljaka i drveta.
Američki starosedeoci su koristili fetiše tokom upražnjavanja verskih rituala. Na primer, medved je predstavljao šamana, bizon snabdevača, planinski lav je bio ratnik, a vuk tragač.
Oblici fetišizma uredi
U 19. veku predstavljene su dve teorije fetišizma izvan tipičnih religijskih okvira. Prva je bila izraz Marksove ideje o robi kao svojevrsnom samostalnom biću, koje određuje sudbinu proizvođača i diktira društvene aktivnosti koje istu tu robu proizvode. Društveno svojstvo robe izgleda njoj kao od prirode dato, izvan ljudi i njihovih odnosa, slično fetišima u religiji.
Druga teorija razvija ideju francuskog psihologa Binea o seksualnoj privlačnosti prema predmetu umesto osobi. Zbog toga se danas izraz fetiš često pogrešno poistovećuje isključivo sa seksualnim fetišem.
Mislioci su nastavili da razvijaju obe teorije i tako uticali na antropološko razumevanje fetišizma uopšte.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.