Fluvijalna površ

Fluvijalna površ je fluvijalni erozivni oblik reljefa i jedan od najznačajnijih elemenata fluvijalne morfologije. Ona predstavlja kvalitativno viši oblik koji se izgrađuje u daleko odmaklom stadijumu morfološke evolucije fluvijalnog reljefa.

Fluvijalna površ je talasasta zaravan nagnuta niz rečni tok koja može imati znatno rasprostranjenje. Obično se može zapaziti na lokalnim razvođima pojedinih slivova a one znatnog prostranstva javljaju se u reljefu više rečnih slivova.

Njihov postanak rezultat je kompleksnog delovanja rečne erozije (koordinirana i nekoordinirana erozija) i subaerskih aplanacionih procesa (razoravanje, raspadanje, spiranje, denudacija). Zbog toga je Jovan Cvijić opravdano smatrao da one predstavljaju „svu onu površinu zemljišta do koje je doprla totalna erozija i denudacija”.

Fluvijalne površi formiraju se u veoma dugom vremenskom razdoblju, pri trajnoj stabilnosti donje erozivne baze, kada su rečni tokovi dostigli ravnotežni uzdužni profil. Rečne doline su tada plitke, sa blagim stranama, a lokalna razvođa su im sasvim snižena. Deluje samo bočna erozija koja stvara široko dolinsko dno. Usecanja nema zbog čega su subaerska erozija i denudacija u stanju da uravne celokupni reljef sliva gotovo do nivoa ravnotežnog uzdužnog profila glavne reke. Izgrađivanje fluvijalnih površi podrazumeva potpunu tektonsku stabilnost. Ukoliko se jave tektonski pokreti i poremećaji oni ometaju ili sasvim onemogućavaju morfološku evoluciju fluvijalnih površi. U morfohronološkom pogledu od značaja su i za rekontrukciju fluvijalnog paleoreljefa.

Fosilne fluvijalne površi

Fosilne fluvijalne površi spadaju u fosilne fluvijalne oblike. To su oblici reljefa koji se više ne izgrađuju neposrednim delovanjem aktivnog fluvijalnog procesa.

Proučavanje fosilnih površi započeo je Jovan Cvijić. On je ove oblike reljefa zapazio u jadransko-dinarskoj oblasti i na krajnjem južnom obodu Panonskog basena.

U jadransko-dinarskoj oblasti izdvojio je seriju fluvijalnih površi koje su dobro morfološki očuvane. To su Kistanjska, Lička, Glogova i površ Ulobića. U Panonskom basenu zapazio je 4 visoke površi koje se penju do dinarskog razvođa. To su Kopaonička, Drobnjačka, Zlatiborska i površ Bele reke.

Fosilne fluvijalne površi južnog oboda Panonskog basena nalaze se na visokim planinama i više su od Mačkatske površi. Kopaonička površ je najviša među njima (1 800 m), a vezuje se za nivo Mačkatske površi (850 m). Najveće rasprostranjenje ima na Ravnom Kopaoniku gde je i najizrazitija. Vrlo je izrazita i u izvorišnom delu reke Ibra. Kopaonička površ je dobro očuvana jer je usečena u čvrstim stenama (granitima).

Drobnjačka ili Jezerska površ je tipski razvijena na Jezerima, na istočnoj strani Durmitora, gde dostiže visinu 1420-1600 m. Odgovara nivou površi Metaljke (770 m), a ekvivalentna je površi Ulobića u jadransko-dinarskoj oblasti. Površ ima izgled basena okruženog Durmitorom, Sinjajevinom, Liscem i Ljubišnjom. Na istoku je zasečena kanjonom Tare, dok se na zapadu dižu strme strane Durmitora, visoke 600-1000 m. Skoro u celini je prekrivena glacijalnim materijalom i ima zatalasan izgled.

Zlatiborska površ je niža od Drobnjačke, a vezuje se za nivo Brezovačke površi. Raščlanjena je dolinama reka koje pripadaju slivovima Ribnice i Rzava. Nazvana je po Zlatiboru, planini na kojoj je najbolje morfološki izražena. Najravnija i morfološki najizrazitija je oko sela Jablanice i Bača, gde je u njoj Ibar duboko usečen.

Površ Bele reke dobila je ime po Beloj reci u čijem je slivu, na Zlatiboru najbolje morfološki izražena. Pruža se sa obe strane kanjonske doline ove reke u vidu zatalasane zaravni sve do ispod Brijača i Čigote u njenom zaleđu. Površ Bele reke je najniža fosilna fluvijalna površ na obodu Panonskog basena. Usečena je u višu Zlatiborsku površ, a odgovara Kačerskoj površi (410-420 m).

Vidi još

• Fluvijalna erozija
• Fluvijalni proces