Fransoa I Valoa

Fransoa I od Francuske (fr. François Ier de France; 1494 — 1547) se smatra prvim francuskim kraljem renesanse. Njegova vladavina je donela veliki kulturni napredak Francuskoj. Bio je savremenik i protivnik Karla V, cara Svetog rimskog carstva i kralja Španije, Henrija VIII, kralja Engleske, kao i saveznik Sulejmana Veličanstvenog. On je bio sin Šarla od Orleana, grofa od Angulema, i Lujze Savojske. Fransoa je bio oženjen kćerkom Luja XII, Klaudijom, te je nakon njegove smrti stupio na francuski presto.

Fransoa I Valoa
Fransoa I
Lični podaci
Puno ime	Fransoa I
Datum rođenja	(1494-09-12)12. septembar 1494.
Mesto rođenja	Konjak, Francuska
Datum smrti	31. mart 1547.(1547-03-31) (52 god.)
Mesto smrti	Dvorac Rambuje, Francuska
Grob	Bazilika Sen Deni
Porodica
Supružnik	Klod od Francuske, Leonor od Austrije
Potomstvo	Šarlota od Valoa, Fransoa III, vojvoda od Bretanje, Anri II Valoa, Madlen od Francuske, Šarl II de Valoa, Margareta od Francuske, vojvotkinja Berija, Luiza od Francuske
Roditelji	Šarl od Orleana, grof od Angulema Luiza Savojska
Dinastija	Valoa
Kralj Francuske
Period	1. januar 1515 — 31. mart 1547.
Prethodnik	Luj XII
Naslednik	Anri II Valoa
Potpis	[[File:|frameless|upright=0.72|alt=]]

Grb kralja Fransoa

Fransoa je pokušao da smanji moć i uticaj Karla V ratovima u Italiji, ali je 24. februara 1525. poražen i zarobljen u bici kod Pavije. Fransoa je držan u zarobljeništvu u Madridu do 17. marta 1526. Posle toga je još dva puta ratovao u Italiji, bez većeg uspeha. Smatra se da je kao vladar bio i uspešan i neuspešan. Francuska je postigla velika ostvarenja u kulturi, ali su ona ostvarena na račun francuske ekonomije. Poslao je istraživačke i trgovačke brodove u Severnu Ameriku i na Daleki istok. Stimulisao je upotrebu francuskog jezika u državnoj administraciji umesto latinskog. Izdao je 1540. Edikt iz Fontenbloa kojim su ozakonjeni progoni protestanata. Verski građanski rat u Francuskoj je trajao do 1598. i Nantskog edikta.

Zbog svoje uloge u razvoju i promociji francuskog jezika, postao je poznat kao le Père et Restaurateur des Lettres („Otac i obnovitelj pisma“). On je bio poznat i kao François au Grand Nez („Frasoa od velikog nosa“), Grand Kolas i Roi-Chevalier („Kralj-vitez“).

U skladu sa svojim prethodnicima, Fransoa je nastavio italijanske ratove. Nasleđivanje njegovog velikog rivala, cara Karla V nad Habzburškom Holandijom i prestolom Španije, praćeno njegovim izborom za cara Svetog rimskog carstva, dovelo je do toga da je Francuska bila geografski okružena Habzburškom monarhijom. U svojoj borbi protiv carske hegemonije, Fransis je tražio podršku od Henrija VIII Engleskog na Polju zlatne prostirke. Kada se to pokazalo neuspešnim, formirao je francusko-osmanski savez sa muslimanskim sultanom Sulejmanom Veličanstvenim, što je bio kontroverzan potez za hrišćanskog kralja u to vreme.

Mladost

Fransoa Orleanski je rođen 12. septembra 1494. u Šato de Konjaku u gradu Konjaku, koji je u to vreme ležao u provinciji Sentonž u sastavu Vojvodstva Akvitanije. Danas se grad nalazi u departmanu Šarant.

Fransoa je bio jedini sin Karla Orleanskog, grofa od Angulema i Lujze Savojske, i pra-praunuk francuskog kralja Šarla V. Nije se očekivalo da će njegova porodica naslediti presto, pošto je njegov treći rođak kralj Šarls VIII bio još mlad u vreme njegovog rođenja, kao i očev rođak, vojvoda od Orleana, kasnije kralj Luj XII. Međutim, Šarl VIII je umro bez dece 1498. godine i nasledio ga je Luj XII, koji ni sam nije imao muškog naslednika. Salijski zakonik sprečavao je žene da naslede presto. Stoga je četvorogodišnji Fransoa (koji je već bio grof od Angulema nakon smrti sopstvenog oca dve godine ranije) postao pretpostavljeni prestolonaslednik Francuske 1498. godine i dobio je titulu vojvode od Valoa.

Godine 1505, Luj XII je, pošto se razboleo, naredio da se njegova ćerka Klod i Fransoa odmah venčaju, ali su samo preko skupštine plemića njih dvoje vereni. Klod je bila pretpostavljena naslednica vojvodstva Bretanja preko svoje majke, Ane od Bretanje. Nakon Anine smrti, brak je sklopljen 18. maja 1514. godine. Dana 1. januara 1515, Luj je umro, a Fransoa je nasledio presto. On je krunisan za kralja Francuske u Katedrali u Remsu 25. januara 1515, sa Klodom kao svojom kraljicom.

Početak reformacije i jačanje kraljevske vlasti

Reformacija u Francuskoj poče zadobivati pristalice još za vlade Fransoa I (1515-47), rođaka i zeta Luja XII a poznatog suparnika Karla V. Nu već su tada protestanti oštro gonjeni, što je upravo nagnalo Kalvina da beži iz Francuske. Fransoa I bejaše raskalašen vladalac (raskalašenost u Francuskoj od njegova doba), ali i pun životne snage, koju je trošio u ratu, dvobojima i lovu. Nu samo kada zapreti trećim napadom na Karla V, ovaj mu poruči:

Ako kralj hoće rata, bolje će biti da se lično bori čovek s čovekom.

On odbi ovaj čudnovat poziv. On je kao i naslednici mu sprečavao širenje domaćih protestanata, dok je s protestantima drugih zemalja pa i s muslomanima sklapao saveze.

Prvi su francuski protestanti bili jednomislenici Luterovi, ali se u docnije vreme rasproste kalvinstvo, koje se u suštini izmeni i dobi naročiti oblik francuskog protestanstva. Između Ženeve, središta kalvinstvu, i Francuske behu tesne veze, i francuski se protestanti počnu nazivati hugenoti (od Eidgenossen). Fransoa I je zaneo plemiće svojim ratovima za nameravano osvojenje Italije, te je za Fransoa I kraljevska vlast bila veoma silna. Uz to Fransoa prevari Švajcarce, pređe Alpe, pobedi (kod Marinjana 1515) i zaključi s njima večiti mir (po kojem su Francuzi mogli sve do prve revolucije uzimati proizvoljan broj švajcarskih najamnika), a po bolonjskom konkordatu (1516) s papom Lavom X zadobi pravo da prema svom nahođenju bira sve više dostojanstvenike duhovne. Na taj način francuski kraljevi već do reformacije podvlaste narodno duhovništvo, što mnogi vladari to izvrše tek pomoću reformacije.

Fransoa I je zarobljen u februaru 1525. kada je, kod italijanskog grada Pavije, kada je španska armija, predvođena markizom od Peskare, pobedila francusko-švajcarske trupe pod njegovom komandom.

Politička osobina reformacije

Osobina je francuske reformacije u tom: što ovde prime protestanstvo uglavnom plemići i građani, a narod — seljaci — većinom osta veran rimskom katolicizmu. Francuski pak protestanti, i plemići i građani, jave se ne samo kao novoverci, nego i kao protivnici ojačane vlasti kraljevske, a narod osta veran i kralju, u kom je gledao zaštitnika mira, bezbednosti i blagostanja, i staroj veri s kojom se bio srodio.

Prvi rat protiv Svetog rimskog carstva

Nekoliko godina vodio se rat između cara Karla V i Fransoe, u koji su manje-više bile zapletene ne samo sve zapadne države, nego i Engleska. Socijalne nepravde izazvale su na više strana ogorčene seljačke ustanke, koji su bivali u krvi ugušivani. Verske borbe, započete protestantskim pokretom, počele su da dele svet u dva krvno zavađena tabora. Umetnički preporod i verska reformacija imali su kao glavne težnje oslobođenje od krute stege srednjovekovnog klerikalizma; autoritet papa bio je malo kada manje poštovan nego u ovo doba. Ideja hrišćanske solidarnosti, na koju se u svima akcijama protiv Turaka toliko polagalo, izgledala je kompromitovana u najvećoj meri. Izvesne sile zapada i hrišćanstva tražile su skoro otvoreno veze pa i saveze sa Turcima, ako je to samo moglo pomoći da se skrši njihov neprijatelj. Tako je u jedno vreme moglo izgledati, kao da je srednja Evropa ostavljena svojoj sudbini i da su Turci u njoj mogli operisati bez opasnosti da izazovu opšti revolt.

Karlo V beše u leto 1535. osvojio Tunis i tim pospešio stvaranje vojničkog saveza između dva glavna svoja neprijatelja, Francuske i Turske. God. 1537., kao francuski saveznici, Turci su iznenada napali mletački Krf i produžili svoja osvajanja u Slavoniji. To izazva Svetu ligu iz koje je uskoro posredovanjem Fransoe izašla Mletačka republika 1540. godine.

Drugi rat protiv Svetog rimskog carstva

Ubrzo posle ovoga se nastavio sukob između Fransoe i Karla V. Tursko prodiranje u Ugarsku dirnu u savest Evrope, pa se mnogi habzburški protivnici osetiše pobuđeni, da im olakšaju položaj. Fransoa I, saveznik Turaka, doživevši više neuspeha, bi prisiljen da 1544. god. traži mir. Iza njega sklopiše mir i Turci, najpre s Ferdinandom 1545., pa sa Karlom 1547. godine.

Porodično stablo

16. Šarl V Mudri

8. Luj I od Orleana

17. Joanna of Bourbon

4. Žan od Orleana, grof od Angulema

18. Đan Galeaco Viskonti

9. Valentina Viskonti

19. Izabela Valoa

2. Šarl od Orleana, grof od Angulema

20. Alain VIII of Rohan

10. Alain IX of Rohan

21. Beatrix De Clisson

5. Marguerite de Rohan

22. Žan V, vojvoda Bretanje

11. Margaret of Brittany

23. Džoana od Navare

1. Fransoa I Valoa

24. Amadeus VIII, Duke of Savoy

12. Louis, Duke of Savoy

25. Marija od Burgundije

6. Filip II, vojvoda Savoje

26. Janus of Cyprus

13. Ana od Kipra

27. Charlotte de Bourbon-La Marche

3. Luiza Savojska

28. Žan I, vojvoda od Burbona

14. Šarl I, vojvoda od Burbona

29. Marie, Duchess of Auvergne

7. Margareta od Burbona

30. Jovan Neustrašivi

15. Agnes od Burgundije

31. Margareta od Bavarske, vojvotkinja Burgundije

Literatura

• Luka, Zrnić (1927). Istorija novoga veka. Beograd: Državna štamparija Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca. 
• Vladimir, Ćorović (2001). Istorija srpskog naroda. Projekat Rastko. 
• Clough, C.H. "Francis I and the Courtiers of Castiglione’s Courtier." European Studies Review. vol. 8, 1978.
• Denieul-Cormier, Anne. The Renaissance in France. trans. Anne Fremantle and Christopher Fremantle. London: George Allen and Unwin Ltd., 1969.
• Frieda, Leonie. Francis I: The Maker of Modern France. New York: HarperCollins, 2018.
• Grant, Arthur James. The French Monarchy, Volume I. New York: Howard Fertig, 1970.
• Guy, John. Tudor England. Oxford: Oxford University Press, 1988.
• Isom-Verhaaren, Christine. "'Barbarossa and His Army Who Came to Succor All of Us': Ottoman and French Views of Their Joint Campaign of 1543–1544." French Historical Studies 30:3 (2007): 395–425.
• Jensen, De Lamar. "The Ottoman Turks in Sixteenth Century French Diplomacy," Sixteenth Century Journal 16:4 (1985): 451–470. online
• Jensen, De Lamar, ed. Renaissance Europe: Age of Recovery and Reconciliation. Lexington, Massachusetts: D.C. Heath and Company (2nd ed. 1991).
• Knecht, R.J. Renaissance Warrior and Patron: The Reign of Francis I. Cambridge: Cambridge University Press, 1994. Francis%20I&f=false online
• Knecht, Robert J. "A Battle of Giants." History Today (2016) 88#1, pp. 49–54 on Battle of Marignano, Italy in 1515.
• Knecht, R.J. Francis I (Cambridge University Press, 1982) online
• Knecht, R.J. French Renaissance Monarchy: Francis I and Henry II (2nd ed. 1997), historiography excerpt
• Knecht, R.J. "An Update on the Reign of Francis I." History Compass 1.1 (2003) pp. 1–9.
• Knecht, R.J. "Francis and Paris" History 66#216 (1981) online
• Knecht, Robert J. "'Born between two women ...' Jules Michelet and Francis I." Renaissance Studies (2000) 14#3: 329–343 online.
• Major, J. Russell. From Renaissance Monarchy to Absolute Monarchy. (Johns Hopkins University Press, 1994).
• Mansfield, Lisa. Representations of Renaissance Monarchy: Francis I and the Image-Makers (2016).
• Norwich, John Julius. Four Princes: Henry VIII, Francis I, Charles V, Suleiman the Magnificent and the Obsessions that Forged Modern Europe. (Grove Press, 2016).
• Parker, Geoffrey. Emperor: A New Life of Charles V (Yale University Press, 2019).
• Potter, D. L. Renaissance France at War: Armies, Culture and Society, c. 1480–1560 (Woodbridge, UK: Boydell Press, 2008).
• Reston Jr., James. Defenders of the Faith: Christianity and Islam Battle for the Soul of Europe, 1520–1536 (Penguin, 2009), popular history.
• Richardson, Glenn. "Le roi-chevalier." History Today (May 2015) 65#5, pp. 39–45.
• Richardson, Glenn. "The Field of the Cloth of Gold" History Today (July 2020) 70#7 pp. 28–39.
• Richardson, Glenn. The Field of the Cloth of Gold (New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2014).
• Richardson, Glenn. "Good Friends and Brothers? Francis I and Henry VIII" History Today (1994) 44#9 pp. 20–26.
• Seward, Desmond. Prince of the Renaissance: The Life of François I (New York: Macmillan, 1973). online
• Anderson, Fred. Crucible of War: The Seven Years' War and the Fate of Empire in British North America, 1754–1766 (2007).
• Blumenthal, Henry. France and the United States; Their Diplomatic Relation, 1789–1914 (1970).
• Boucher, Philip P. France and the American Tropics to 1700: Tropics of Discontent? (2007).
• Brazeau, Brian. Writing a new France, 1604–1632: empire and early modern French identity (2009).
• Dickason, Olive Patricia. The Myth of the Savage: and the Beginnings of French Colonialism in the Americas (1984).
• Eccles, W. J. The Canadian Frontier, 1534–1760 (1983).
• Eccles, W. J. France in America (1990).
• Moogk, Peter N. La Nouvelle France: the making of French Canada: a cultural history (2000).
• Roberts, Walter Adolphe. The French in the West Indies (1971).