Frajkori

Frajkori (njem. Freikorps — bukv. „slobodni korpusi”) bile su njemačke dobrovoljačke jedinice koje su postojale od 18. do početka 20. vijeka, čiji su se pripadnici efikasno borili kao plaćenici, bez obzira na vlastitu nacionalnu pripadnost. Na njemačkom govornom području, prvo tzv. frajkori (njem. Freie Regimenter — „slobodni puk”) formirani su u 18. vijeku od domaćih dobrovoljaca, neprijateljskih odmetnika i dezertera i kriminalaca. Ove ponekad egzotično opremljene jedinice djelovale su kao pješadija i konjica (ili rijetko kao artiljerija), ponekad samo kao četa, ponekad u formaciji do nekoliko hiljada pripadnika; bilo je i raznih mješovitih formacija ili legija. Pruski fajkori fon Krajsta uključivali pješadiju, jagere, draguni i husari. Francuski dobroljovci saksonski bili su kombinacija ulana i draguna.

Dobrovoljac Mihaljevićevog srpskog frajkora (rekonstrukcija po Pavlu Vasiću, Muzej prvog srpskog ustanka).

Nakon Prvog svjetskog rata i tokom Njemačke revolucije od 1918. do 1919, frajkori su se uglavnom sastojali od veterana iz Prvog svjetskog rata i osnivani su kao desničarske paramilicije, koje su se navodno borile u ime vlade protiv njemačkih komunista, koji su pokušavali srušiti Vajmarsku republiku. Međutim, frajkori su takođe prezirali Republiku i učestvovali su u ubistvima njenih pristalica. Frajkori se smatraju prethodnicom nacizma, a mnogi pripadnici frajkora pridružili su se nacističkoj miliciji, Šturmabtajlung.

Porijeklo

Najraniji frajkori su bili regruti Fridriha Velikog tokom Sedmogodišnjeg rata. Dana 15. jula 1759. godine, Fridrih je naredio stvaranje prvog eskadrona husarskih dobrovoljaca koja bi bila vezana sa 1. husarski puk. On je povjerio stvaranje i komandovanje ovom jedinicom pukovniku Fridrihu Vilhelmu fon Klajstu. Ovaj prvi eskadron (od 80 ljudi) osnovan je u Drezdenu i najvećim dijelom se sastojao od ugarskih dezertera. Ovaj eskadrom je postavljen pod komandu poručnika Johana Mihaela fon Kovača. Na kraju 1759. godine, prva četiri eskadrona frajkorskih draguna. U početku su to bili pruski dobrovoljci iz Berlina, Magdeburga, Meklenburga i Lajpciga, ali su kasnije regrutivani i dezerteri. Frajkore je redovna vojska smatrala nepouzdanim, pa su se uglavnom koristili kao stražari ili za manje dužnosti.

Ovi rani frajkori su se pojavili tokom Rata za austrijsko nasljeđe i posebno tokom Sedmogodišnjeg rata, kada su Francuska, Pruska i Habzburška monarhija krenule u eskalaciju malim ratom, dok su čuvale svoje regularne snage. Čak i tokom posljednjeg sukoba, Rata za bavarsko nasljeđe, frajkorske formacije su formirane 1778. godine. Nijemce, Mađare, Poljake, Litvance i Južne Slovene, kao i Turke, Tatare i Kozake, sve zaraćene strane su smatrale dobrim borcima. Nacionalna pripadnosti mnogih vojnika više se nije mogla utvrditi jer je etničko porijeklo često neprecizno opisivano u spiskovima pukova. Sloveni (Srbi, Hrvati) često su nazivani Ugarima ili Hrvatima, dok su muslimanski regruti (Albanci, Bosanski muslimani, Tatari) nazivani Turcima.

Za Prusku, panduri, koje su uglavnom činili Srbi i Hrvati, bili su jasan model organizovanja takvih „slobodnih” snaga. Fridrih Veliki je stvorio četrnaest jedinica „slobodne pješadije”, većinom između 1756. i 1758, čiji je cilj bio da privuku one vojnike koji željeli vojnu „avanturu”, ali nisu željeli vojnu obuku. Treba napraviti razliku između frajkora nastalih do 1759. za posljednje godine rata, koji su djelovili samostalno i remetili neprijatelje iznenadnim napadima i slobodne pješadije koja se sastojala iz raznih vojnih grana (kao što je pješadija, husari, draguni i jageri). Često su korišteni za uklanjanje pandura Marije Tereze. U eri linijske taktike, lakše trupe su bile neophodne za teren, dopunu i izviđačke dužnosti.

Frajkori u jugoslovenskim zemljama

U jugoslovenskim zemljama frajkori su vrbovani uglavnom među izbeglicama iz Srbije i Bosne i upotrebljavani u ratu između Austrije i Turske 1788—1791. Vojno uređenje i frajkorska disciplina bili su nalik prosječnoj graničarskoj vojsci: zapovjedaju im pretežno graničarski oficiri i podoficiri, ali su na srpskom ratištu mnogi domaći ljudi došli do frajkorskih činova. U Bosni za vrijeme rata od 1788—1791. frajkori se organizuju uz granične pukove: frajkori ličke, otočačke i slunjske regimente, bosanski frajkor, Vukasovićev i slavonski frajkor. Bosanski frajkori su bili raspoređeni na graničničarskim pukovima uzduž bosansko-hrvatske granice od tromeđe Like, Dalmacije i Bosne pa do ušća Drine u Savu. Oni u austro-turskom ratu služe austrijskoj vojsci kao izvidnice, predstraže i kao zaštitnice i upadaju četujući duboko po Bosanskoj krajini.

Poznatiji i izrazito važniji bili su frajkori na području Srbije. Prvi srpski frajkor obrazovan je decembra 1787. od izbjeglica iz Srbije, što su sudjelovali u neuspjelom pokušaju osvajanja Beograda na prepad. Zapovjednik mu je bio Mihailo Mihaljević, koji će sve do kraja rata ostati na čelu frajkora u Srbiji. I u Srbiji je položaj prethodnice austrijske vojske bio prvenstveno zaduženje frajkora. Pošto ova vojska ne prelazi u Srbiju do 1788, to frajkori sami ratuju po njoj, Koča Anđelković u dolini Morave, a Mihaljević u zapadnoj Srbiji (Kočina krajina). I kasnije, kada austrijska vojska 1789. opsjeda i zauzima Beograd, vojne operacije po Srbiji vrše frajkori. Oni čiste zemlju od Turaka i štite povlačenje austrijske vojske 1790—1791. Dugoročni značaj frajkora u Srbiji ogleda se u izraženom narodno-oslobodilačkom naličju pokreta, kao i iskustvu do kojeg su desetine hiljada Srbijanaca došli ratujući za austrijski račun. Ovo će iskustvo vješto iskoristiti u Prvom srpskom ustanku 1804—1813.

Karađorđe i dobar dio vođa prvog srpskog ustanka ratovali su kao frajkori u ratu 1788—1791 koji je završen Svištovskim mirom.

U mađarskoj revoluciji 1848—1849. na strani Austrijanaca, pored nekoliko drugih frajkora, pominje se i Turoljska četa (80 ljudi) formirana 1848. u sastavu trupa bana Jelačića.

Vidi još

• Čelični šlem, savez vojnika sa fronta,
• Britanske slobodne trupe,
• Ernst fon Salomon
• Vilhelm Kanaris

Literatura

• D. M. Pavlović: Srbija za vreme poslednjeg austrijsko-turskog rata (1788—1891 god), Posebna izdanja SA, 1910, XXXII.
• S. Pantelić: Kočina Krajina, Beograd 1930.
• Vaso Čubrilović, Bosanski frajkori u Austrijsko-turskom ratu 1788—1891, Bratstvo sv. Save 1933 str. 102—133.
• Šuletić, Nebojša (2008). „Frajkori”. Enciklopedija srpskog naroda. Beograd: Zavod za udžbenike. str. 1201. 

Spoljašnje veze

• Axis History Factbook; Freikorps section – By Marcus Wendel and contributors;}-   sajt takođe sadrži i apolitički forum
• Milivoje Krstić: Prilog proučavanju frajkora u valjevskom kraju, pp. 101–113, u „Glasnik“, broj 28-29, Istorijski arhiv, Valjevo, 1994. godine