Hram Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini
Hram Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini ili Sveti Spas bio je hram Srpske pravoslavne crkve koji se nalazi u selu Cetini u Republici Hrvatskoj. Pripada Eparhiji dalmatinskoj. Posvećen je Vaznesenju Gospodnjem, a zadužbina je kralja Stefana Tvrtka Prvog Kotromanića.
| Hram Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva do 1696. |
| Eparhija | Eparhija dalmatinska |
| Osnivanje | 1391. |
| Osnivač | Stefan Tvrtko I Kotromanić |
| Posvećen | Vaznesenju Gospodnjem |
| Raspušten | 1696. |
| Lokacija | |
| Mesto | Cetina |
| Država |  Hrvatska |
| Koordinate | 43° 58′ 23.55″ N 16° 25′ 38.02″ E / 43.9732083° S; 16.4272278° I |
  Hram Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini Hram Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini na karti Hrvatske | |
Istorija uredi
Po Kosovskom boju, posle uspiješnog odbijanja turskih napada i širenja srpske države u sjevernoj Dalmaciji; u znak zahvalnosti Bogu kralj Srba, Bosne Stefan Tvrtko Prvi Kotromanić, izdaje kraljevsku gramatu u Sutjesci 1389. godine kojom potvrđuje gradnju crkve.[1]Crkva je sagrađena 1391. godine.[2]
Zapis iz Ljetopisa episkopa Končarevića o građenju hrama Vaznesenja Gospodnjeg u Cetini:
toя slavnыя pobѣdы nadъ Turkami, blagočestivый Stefanъ Tverdko vozblagodari Gospodu Vsederžitelю soorzženіemъ novыя cerkvi vъ slavu i čestь Hrista Spasitelя na rѣcѣ Cetini, izdavъ osobennuю grammatu vъ kralevskomъ dvorѣ vъ Sutѣscѣ sъ bogatыmi darami; no sію že cerkovь potomъ bezsovѣstnы latinяne pohitiša
Cetinski Srbi su, krajem 18. vijeka, naslijedili parohiju, crkvu, groblje i zemlju, od svojih saplemenika, Srba koji su tu obitavali u turskom zemanu i koji su tu stigli sa svojim popom Milkom, sinom Miličića,[4] a parohiju sela Cetine pop Milko nasledio je od poslednjeg cetinskog popa iz predturskog doba Đorđa (paroco,di nome Giorgio), koji je, 1476. godine, poveo svoje parohijane u izbjeglištvo na ostrvo Olib.[5] Prodorom Turaka 1492. godine, hram je znatno oštećen, a Srbi stanovnici Cetine dosta stradali. Crkva u Cetini nastavila je službovati sve do 1696. godine, kada je odlukom Mletačke republike hram dat na službu katoličkom sveštenstvu.[6]
Za vrijeme otadžbinskog rata Srbi iz Republike Srpske Krajine namjeravali su rekonstruisati po projektu Ilije Protića, dipl. inž. arh., hram Vaznesenja Gospodnjeg.[7]
Odlike hrama uredi
Crkva je jednobrodna sa tri apside, od kojih je srednja polukružna spolja i iznutra. Hram je zidan sitnim kamenom i malterom. Takav materijal je izazvao potrebu za zidanjem pet poluoblih kontrfora na spoljašnim stranamadužnih zidova. Dimenzije hrama su 25 m. u dužinu, a u širinu 7 m. Visina zidova iznosi 8 m., a visina zvonika 20 m. Naknadno je središnja apsida srušena i zamijenjena većom, kvadratnom.[8]
Hrvatsko mišljenje uredi
Crkva Sv. Spasa je izgrađena u zadnjoj četvrtini 9. vijeka za vrijeme vladavine Branimira, hrvatskog kneza Primorske Hrvatske. Prema obliku crkve s predbrodom i tri apside i pronađenim arheološkim nalazima, hrvatski istoričari su mišljenja kako je na ovu kulturu snažno uticala Franačka država. Najvrjedniji nalazom koji prema mišljenju hrvatskih istoričara podupire tezu o ranohrišćanskoj crkvi je pozlaćena karolinška kadionica za koju smatraju da je pripadala franačkim misionarima koji su pokrštavali tadašnje Hrvate. Po mišljenju srpskog arheologa Miloja Vasića, najranije datiranje hrama ne bi se moglo datirati prije druge polovine 12. vijeka.[9]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Milaš, Nikodim (1901). Pravoslavna Dalmacija : istorijski pregled. Novi Sad: Izdavačka knjižarnica A. Pajevića. str. 145.
- ^ http://www.eparhija-dalmatinska.hr/Parohija-Cetina-c.htm Parohija Vrlika Cetina
- ^ Milaš, Nikodim (1901). Pravoslavna Dalmacija : istorijski pregled. Novi Sad: Izdavačka knjižarnica A. Pajevića. str. 144—145. Nikodim Milaš(1901): Pravoslavna Dalmacija, str. 145
- ^ Opširni popis Kliškog sandžaka iz 1550. godine. Sarajevo: Orijentalni institut. 2007. str. 97. http://www.scribd.com/doc/256556828/Op%C5%A1irni-Popis-Kli%C5%A1kog-Sandzaka-Iz-1550
- ^ K. F. Bianchi (1879). Zara cristiana : dell'arcidiacono capitolare. 2. Zadar: Tipografia Woditzka. str. 47. „Da annotazioni esistenti nei libri di quell' archivio pa-rochiale apparisce, the nel 1476 ;ma colonic di morlacchi, fuggendo dai contorni del flume Cettina, e per quanto dicesi da Verlika, alla testa del proprio paroco, di nom Giorgio, siansi ricoverati in quest' Isola, affine di sottrarsi dal furore ottomano, ed ivi fermata Toro dimora, siensi uniti coi primi abitatori, costituendosi in regolare communal+. Da quegli serial rilevasi puranco. the quei coloni abbiano seco portato un grande crocifisso, fornito di sacre reliquie, e sul maggior altare della chiesa di S. Anastasia lo abbiano collocato. La tradizione, the sussiste tuttora, di questo a vvenitnento, vi si uniforma pienamente, e la lingua e it vestito oh' essi ado - prano anche oggidi, servono a confermarlo. La chiesa di S. Anastasia, the ritiensi eretta dai primi abitatori Isola, divenne allora parochiale, e Giorgio ne fu it primo paroco, it quale dopo aver governato it sun popolo per ben 43 anni, passe a miglior vita calico di meriti nel 1619. Tar e I' ori-gine di questa parochia, the ora conta quattro secoli di e-sistenza.” https://archive.org/download/zaracristianadel02bian/zaracristianadel02bian.pdf
- ^ Jačov, Marko (1987). Venecija i Srbi u Dalmaciji u XVIII veku. Šibenik: Eparhijski upravni odbor Eparhije dalmatinske SPC. str. 129.
- ^ Petricioli, Ivo (1995). Crkva Sv, Spasa na vrelu Cetine. Split: Muzej hrvatskih arheoloških spomenika. str. 19—36. „Crkvu su namjeravali rekonstruirati i to tako da odgovara obliku pravoslavne crkve, dakako s kupolom. Projekt je izradio Ilija Protić, dipl. inž, arh" i ne može mu se zanijekati stručnost.” http://hrcak.srce.hr/file/137807
- ^ Vasić 1922, str. 107-109 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFVasić1922 (help)
- ^ Vasić, Miloje (1922). Arhitektura i skulptura u Dalmaciji od početka IX do početka XV veka : crkve. Beograd: G. Kon. str. 109.
Literatura uredi
- Vasić, Miloje (1922). Arhitektura i skulptura u Dalmaciji od početka IX do početka XV veka : crkve. Beograd: G. Kon. str. 107—109.
- Milaš, Nikodim (1901). Pravoslavna Dalmacija : istorijski pregled. Novi Sad: Izdavačka knjižarnica A. Pajevića. str. 144—145.
- Jačov, Marko (1987). Venecija i Srbi u Dalmaciji u XVIII veku. Šibenik: Eparhijski upravni odbor Eparhije dalmatinske SPC. str. 129.
- K. F. Bianchi (1879). Zara cristiana : dell'arcidiacono capitolare. 2. Zadar: Tipografia Woditzka. str. 47.
- Opširni popis Kliškog sandžaka iz 1550. godine. Sarajevo: Orijentalni institut. 2007. str. 97.
