Carigradska velika palata
Carigradska velika palata (grč. Μέγα Παλάτιον, Mega Palation; lat. Palatium Magnum), takođe poznat kao Sveta palata (grč. Ἱερὸν Παλάτιον, Hieron Palation; lat. Sacrum Palatium), bio je veliki kompleks carskih vizantijskih palata koji se nalazio na jugoistočnom kraju poluostrva danas poznatog kao Stari Istanbul (bivši Konstantinopolj ), u modernoj Turskoj. Služila je kao glavna carska rezidencija istočnorimskih ili vizantijskih careva do 1081. godine i bila je središte carske uprave preko 690 godina. Do danas je sačuvano samo nekoliko ostataka i fragmenata temelja palate.
.JPG)
Istorija
urediKada je Konstantin Veliki ponovo osnovao Vizantiju kao Carigrad 330. godine, isplanirao je za sebe palatu. Palata se nalazila između Hipodroma i Aja Sofije.
Kompleks palata je tokom svoje istorije više puta obnavljan i proširen. Veliki deo kompleksa je uništen tokom nemira u Niki 532. godine, a raskošno ga je obnovio car Justinijan I. Dalja proširenja i prepravke naručili su Justinijan II i Vasilije I. Međutim, palata je propala do vremena Konstantina VII, koji je takođe naredio obnovu. Od ranog 11. veka pa nadalje, carevi su favorizovali palatu Vlaherna kao carsku rezidenciju, iako su nastavili da koriste Veliku palatu kao primarni administrativni i ceremonijalni centar grada. Ona je značajno propala tokom sledećeg veka kada su delovi kompleksa srušeni ili napunjeni građevinskim šutom. Tokom pljačke Konstantinopolja u Četvrtom krstaškom ratu, palatu su opljačkali vojnici Bonifacija od Monferata . Iako su kasniji latinski carevi nastavili da koriste kompleks palate, nedostajalo im je novca za održavanje. Poslednji latinski imperator, Balduin II Kurteneje čak uklonio olovne krovove sa palate i prodao ih.
Jedna od najvećih sala Velike palate poznata kao „Trulo bila je mesto gde je održam Treći Konstantinopoljski sabor, koji su i Rimokatolička i Istočna pravoslavna crkva priznale kao Vaseljenski sabor i Trulski sabor.
Shodno tome, kada su grad ponovo zauzele snage Mihaila VIII Paleologa 1261. godine, Velika palata je bila u zapuštenom stanju. Carevi iz dinastije Paleolog su uglavnom napustili palatu. Vladali su iz Vlaherne i koristilili su svodove palakte kao zatvor. Kada je Mehmed II Osvajač ušao u grad 1453. godine, zatekao je palatu razorenu i napuštenu. Dok je lutao njegovim praznim halama i paviljonima, navodno je šaputao citat persijskog pesnika Saadija:[1]
The spider is curtain-bearer in the palace of Chosroes,
The owl sounds the relief in the castle of Afrasiyab.
Veći deo palate je srušen u opštoj obnovi Konstantinopolja u ranim godinama otomanske ere. Područje je prvobitno pretvoreno u stambene objekte sa nizom malih džamija pre nego što je sultan Ahmed I srušio ostatke palate Dafne i Katizma da bi sagradio džamiju Sultana Ahmeda i njene susedne zgrade. Mesto Velike palate počelo je da se istražuje krajem 19. veka, a požar početkom 20. veka otkrio je deo Velike palate. Na ovom mestu pronađene su zatvorske ćelije, mnoge velike prostorije, a možda i grobnice.
Iskopavanja
urediPrva iskopavanja izvršili su francuski arheolozi u palati Manganae između 1921. i 1923. godine. Mnogo veća iskopavanja izvršio je Univerzitet u Sent Endruzu od 1935. do 1938. godine. Dalja iskopavanja su se odvijala pod upravom Dejvida Talbota Rajsa od 1952. do 1954. godine, koja su otkrila deo jedne od jugozapadnih zgrada na Arasta Bazaru. Arheolozi su otkrili spektakularnu seriju zidnih i podnih mozaika koji su sačuvani u Muzeju mozaika Velike palate.[2]
Iskopavanja se nastavljaju na drugim mestima, ali do sada je iskopano manje od jedne četvrtine ukupne površine palate; totalno iskopavanje trenutno nije izvodljivo jer se većina palate trenutno nalazi ispod Sultan Ahmedove džamije i drugih zgrada iz otomanskog doba.
Opis
uredi
Palata se nalazila u jugoistočnom uglu poluostrva gde se nalazi Konstantinopolj, iza Hipodroma i Aja Sofije. Naučnici smatraju da je palata bila niz paviljona, slično kao palata Topkapi iz otomanskog doba koja ju je nasledila. Ukupna površina Velike palate premašila je 19.000 metara kvadratnih. Bila je smeštena je na strmoj padini brda koja se spušta skoro 33 m (108 ft) od hipodroma do obale, što je zahtevalo izgradnju velikih podkonstrukcija i svodova. Kompleks palate zauzimao je šest različitih terasa koje su se spuštale do obale.
Glavni ulaz u četvrt palate bila je kapija Čalke (bronzana) na Augustaionu . Augustaion se nalazio na južnoj strani Aja Sofije i tu je počinjala glavna gradska ulica Mese („Srednja ulica“). Istočno od trga ležala je kuća Senata ili palata Magnaura, gde je kasnije bio smešten Univerzitet, a na zapadu Milion (oznaka od koje su merena sva rastojanja) i stara Zevkipova kupatila.
Neposredno iza kapije Čake, orijentisano ka jugu, nalazile su se kasarne dvorske straže Palatina. Posle kasarne nalazila se sala za prijem 19 Akubita („Devetnaest kauča“), a zatim palata Dafne, koja je u ranovizantijsko vreme bila glavna carska rezidencija. Sadržala je oktagon, carevu spavaću sobu. Iz Dafne, prolaz je vodio direktno do izdvojenog dela za cara (katizme) na hipodromu. Glavna prestona soba bila je Hrisotriklinos, koju je sagradio Justin II, a proširio i obnovio Vasilije I Makedonac, sa palatinskom kapelom Bogorodice sa Farosa u blizini. Na severu se nalazila palata Trikonhos, koju je sagradio car Teofil i kojoj se pristupalo kroz polukružno predsoblje poznato kao Sigma. Istočno od Trikonhosa ležala je raskošno ukrašena Nea Ekklesia („Nova crkva“), koju je sagradio Vasilije I, sa pet pozlaćenih kupola. Crkva je opstala sve do osmanskog osvajanja. Korišćen je kao magacin za barut i eksplodirao je kada ga je udario grom 1490. godine. Između crkve i morskih zidina nalazilo se polo igralište Tzykanisterion.
Dalje na jugu, odvojeno od glavnog kompleksa, nalazila se primorska palata Bukeleon. Podigao ju je Teofil, ugradivši delove morskih zidina, i u velikoj meri se koristio do 13. veka, posebno za vreme Latinskog carstva (1204–1261) čiji su katolički carevi iz zapadne Evrope favorizovali primorsku palatu. Kapija okrenuta ka moru omogućavala je direktan pristup carskoj luci Bukeleon.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Necipoğlu, Gülru (1991). Architecture, ceremonial, and power: The Topkapi Palace in the fifteenth and sixteenth centuries. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. str. 3. ISBN 0-262-14050-0.
- ^ „Palace of the Emperors Excavation”. Research. British Institute of Archaeology at Ankara. Arhivirano iz originala 2. 4. 2015. g. Pristupljeno 13. 3. 2015.
Dodatna literatura
uredi- Jonathan Bardill, The Great Palace of the Byzantine Emperors and the Walker Trust Excavations, In: Journal of Roman Archaeology, 12 (1999), pp. 216–230.
- Freely, John; Cakmak, Ahmet S. (2004). The Byzantine Monuments of Istanbul. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77257-0.
- Harris, Jonathan (2007). Constantinople: Capital of Byzantium
. Hambledon Continuum, pp. 59-83. ISBN 978-1-84725-179-4. - Kazhdan, Alexander, ur. (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
- Maguire, Henry (2004). Byzantine court culture from 829 to 1204. Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-88402-308-1.
- Cyril Mango: The Brazen house: a study of the vestibule of the Imperial Palace of Constantinople (Kopenhagen 1959).
- Cyril Mango: The Palace of Marina, the Poet Palladas and the Bath of Leo VI. In: E. Kypraiou (Hrsg.), Eufrosynon: Afieroma ston Manoli Hatzidaki (Athens 1991), pp. 321–330
- Cyril Mango: Ancient Spolia in the Great Palace of Constantinople. In: Byzantine East, Latin West: Art-Historical Studies in Honor of Kurt Weitzmann (Princeton 1995), pp. 645–649.
- Paspates, A. G. (2004) [1893]. The Great Palace of Constantinople. Kessinger Publishing. ISBN 0-7661-9617-8.
- Tozer, H. F. (30. 9. 1893). „Review of The Great Palace of Constantinople by the late Dr. A. G. Paspates, translated from the Greek by William Metcalfe”. The Academy. 44 (1117): 277—278.
- Westbrook, Nigel (2007-12-21). „Great Palace in Constantinople”. Encyclopedia of the Hellenic World, Constantinople. Arhivirano iz originala 2015-05-10. g. Pristupljeno 2009-09-26.
Spoljašnje veze
uredi- Vizantija 1200 | Velika palata Kompjuterska rekonstrukcija
- Vizantija 1200 | kapija Velike palate
