Crkva Svetog Jakova na Čiovu
Crkva Svetog Jakova na Čiovu je rimokatolička crkva u sastavu Splitsko-makarske nadbiskupije i Splitsko-dalmatinske županije, u opštini Trogir i zaštićeno kulturno dobro u Republici Hrvatskoj. U današnjem obliku sagrađena je 1709. godine novcem koji je u tu svrhu namenio trogirski biskup Ivan Kupareo (1684-1694). Crkva je sagrađena na mestu pokraj manje starije crkve iz kasnog srednjeg veka sa kvadratnim prezbiterijumom. Danas se u crkvi nalaze tri oltara.[1]
| Crkva Svetog Jakova na Čiovu | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | 1406. |
| Reosnovan | 1708. |
| Mesto | Čiovo, Dalmacija Hrvatska |
Položaj
urediCrkva Svetog Jakova se nalazi u ulici Put Svetog. Ante 46, u trogirskom predgrađu i starom naselju, koje se razvilo u delu ostrva Čiova koje je najbliže Trogiru. Zbog svog saobraćajnog i strateškog značaja za grad, ovo predgarđe Čivoa je već početkom 13. veka povezano mostom, jer je na tom mestu najuži deo morskog kanala između Trogir i Čiova, širok između 150 i 200 metara.
Crkva je nedaleko od nekada starog puta koji se od mosta prema istoku, uspinje pod padinama brega Balan i vodi prema istoku, do sela Žedno.
Istorija
urediBudućem predgrađu na ostrvu Čiovu, u čijem sastavu se nalazi crkva Svetog Jakova prethodila je jedna čitava prostorna mreža crkava delimično već u ranohrišćanskom razdoblju, koje su zbog nenaseljenostiostrva, uglavnom u vezi sa pustinjački život monaha.
Razvoju predgrađa uz novoizgrađeni most koji je spajao Trogir sa Čiovo prethodila je gradnja dve crkve, crkve Svetog Petra od Drofina i crkve Svetog Jakova smeštena u blizini mosta uz put koji je kasnije postao glavna komunikacija unutar predgrađa.[2] Izgradlja ovih crkava nagovestila je još u srednjem veku mogućnost razvoja budućih predgrađa na Čiovu.[3][4]
Izgradnja najstarije crkve Svetog Jakova vezuje se za srednji vek i poštovanje kulta Svetog Kristofora, koji je preko vode preneo Isusa i Svetog Jakova, zaštitnika putnika i hodočasnika, što je uticalo na to da verovatno crkva Svetog Jakova dobije ovaj naziv u skladu sa svojim položajem pored mesta na kome se vekovima iz grada Trogira, hodočasnici i drugi stanovnici prvo brodovima a onda čiovskim mostom preko mora dolazilo na hridine Čiova.[5] Dunja Babić u svojoj doktorskoj disertaciji upoređuje ovaj kult sa onim iz Zadra
...gde se izvan gradskih zidina, uz samo more, na mestu važnog pristaništa nalazi crkva Svetog Jakova.[6]
Prvobitna crkva Svetog Jakova, koja se može datirati u ranosrednjovekovno razdoblje, jer prema zapisima biskupa Manola na mestu ove crkve nalazilo se groblje, pa on pretpostavlja da je to bilo i pre izgradnje nove crkve, odnosno da je područje oko crkve bilo staro groblje, verovatno iz još ranijih faza, kada je oko crkve, boravilo dosta pustinjaka i isposnika.[7]
Prvobitna ranosrednjovekovna crka obnovljena je i proširen u 15. veku zaslugom imućnog građanina Trogira Marka Ćipika, o čemu hroničar Trogira Pavao Andreis ovako piše:
Crkva Svetog Jakova Apostola bila je u staro vreme mala i tesna, a povećao ju je u sadašnje stanje Marko Ćipiko, koji je pobožno odan Svetom Kristoforu Mučeniku, izmolio ovlašćenje da je ponovno sagradi i poveća u njegovu čast.[6]
Obnova crkve se vezuje za početaka stvaranja jednog od predgrađa oko čiovskog mosta, odnosno nasteljavanje novog stanovništva u ovom delu Čiova (kao odraz demografskog i prostornog razvoja u okolnom prostoru), što je nametalo potrebu za staranje boljih uslova za održavanje verske službe u konfornijoj crkvi, koja je mogla da primi veći broj vernika, a ne u staroj i trošnoj ranosrednjovekovnoj crkvi.[8][9]
Kao ktitor i naručilac opreme novosagrađene crkve Marko Ćipiko (+1417), je prema navodima Vicka Celio Cega ovlašćenje za obnovu crkve, od crkvenih velikodostojnika dobio 1406. godine.[6]
Nakon skoro tri veka sledila je zamena stare, verovatno trošne i neugledne crkve, novim hramom. Ovaj građevinski poduhvati oko podizanje nove i mnogo veće crkve treba posmatrati u kontekstu ponovnog rasta predgrađa oko crkve i porasta broja stanovnika koji je usledio u drugoj polovini 17. veka. Međutim pored potrebe za izgradnjom veće crkve, nametnla se i potreba da se rušenjem stare crkve proširi kuća Petra i Ivana Nutrizija koja se nalazila severno od crkve.[10] To se može zaključiti i iz zapisa nastalog tokom poseta trigisrskog biskupa Didaka Manole, 1.700. koji navodi da je stara crkva bila naslonjena na sam zid bašte Nutrizio, pored ulaza u njihovo dvorište.
Crkvu Svetog Jakova je na novoj lokaciji, blizu stare crkve iznova su sagradili 1708. godine Petar i Ivana Nutrizio na vlastiti trošak (propriis expensis) po odobrenju biskupa Ivana Kuparea. Crkva čiju gradnju su naručili Petar i Ivan Nutrizio, nakon završetka od stare crkve, podignute zaslugom Ćipika, nije zadržala nikakve delove, jer je prema podacima iz vizitacija trogirskih biskupa Didaka Manole i Antuna Kačića crkva sagrađena zapadnije od postojeće srednjovekovne crkve, i doma Nutrizio.[11]
Istorija bratstva Svetog Jakova na Čiovu
urediBratstvo Svetog Jakova na Čiovu, koje je brinulo o Crkvi Svetog Jakova, bilo je jedno od najstarijih na ostrvu i jedno od najdugotrajnijih trogirskih bratstava. To staro bratstvo ostrvljana koje je učestvovala u kongregaciji građana i puka, spomenu je u svojim delima Pavao Andreis,[12] a o njoj postoje i podaci i u gotovo svim zapisima bilo sa apostolskih, bilo sa biskupskih vizitacija.[13] Tako npr. u zapisima iz vizitacije trogirskog biskupa Didaka Manole može se pročitati kako je...
...stara bratovština hodočasnika Svetog Jakova iz Compostelle (Societas peregrinantia ad Sanctis Jacobus in Compostelle) osnovana 1452., u vreme biskupa Jakoba Torlona, dužda Frančeska Foskarija i rektora Bendeta Kontarinija.
Dok se iz regule (matrikule) bratovštine, može saznati...
...da je svaki budući bratim pre negoli je pristupio morao obaviti hodočašće Svetom Jakobu u Galiciji i dati 20 soldi, a onaj koji to ne bi obavio, bio je dužan podariti 40 soldi.[14]
Bratstvo Svetog Jakova bilo je, poput mnogih drugih bratstava u čiovskom predgrađu, i jedno vreme isključivo profesionalno bratstvo koje je okupljala ribare (kako je 1603. godina to zapisao vizitator Priuli (confraternitas piscatoris), ali i druge stanovnike.[13]
Bratstvo je funkcionisalo kao središnja ustanova verskog i društvenog života jednog od predgrađa Ćiova pa se još donedavno stanovništvo predgrađa delilo na braću Jakovljane (vezanu za crkvu Sverog Jakova) i Osibare (braću vezanu za crkvu Sveto Josipa, ranije Svetog Lazara). U vreme pisanja vodiča po Trogiru od strane Ive Delale 1936. godine, bratstvo Svetog Jakova još je bilo aktivno.[15]
U zapisima o Čiovu i njegovim crkvama iz 1900. godine Frano Madiraza koji je opisivao bratstva u okolini Trogira, posebnu pažnju dao je bratstvima u predgrađu na Čiovu, posebno ovom Svetog Jakova, i opisao njihove...
...bele tunike, baldahine, okupljanja braće, od težaka, zanatlija do građana, kada su ispraćali pokojne članove bratstva i posebno slikovite procesije na Veliki Petak kada se niz uske ulice predgrađa slivala svetina ljudi prema mostu i obali.[6]
Izgled stare crkve iz 15. veka
urediNa osnovu prvih istraživanja stara srednjovekovna crkva se nalazila duž linije morske obale Jadranskog mora i predgrađa, i bila je smeštena gotovo uz same morske hridi. Iz zapisa trogirskih biskupa doznaje se da je ta crkva bila znatno manja od postojeće i da je imala dimenzije slične crkvi Svetog Petra u predgrađu.
Trogirskih biskup Manola je na mestu te starije crkve konstatova groblje pa se može pretpostaviti da se ono tu nalazilo i pre izgradnje nove crkve odnosno da je područje oko crkve bilo staro mesto ukopa, verovatno još iz ranijih faza, kada su oko crkve, boravile rekluze. O staroj crkvi sačuvan je i opis koji je dao i apostolski vizitator Agostino Valijer 1579. godine.
Izgled crkve iz 1708.
uredi
Župna crkva Svetog Jakova na Čiovu u Trogiru je jednobrodna građevina sa baroknim portalom na pročelju, rozetom i preslicom na dva luka, orijentisana istok — zapad.[16] Dimenzije broda su 11,60 x 6 metara, a prezbiterijuma 4,40 x 4 metar. Na crkvi su dvoja vrata, na prednjoj i na južnoj strani naosa. Iznad vrata na fasadi nalazi se prelepa kamena rozeta sa osam krakova, a na vrhu fasade preslica sa dva zvona, naknadno podignuta. Na zidovima apside vidi se da je ovaj deo crkve dograđen, pa se u apsidi nalazi glavni oltar, a u istočnom nastavku jednospratna sakristija. Zvono je bilo u prozoru ispod zvonika, koji je do danas ostao na fasadi.[1]
Zidana je od pravilno isklesanog kamena, a u unutrašnjosti je omalterisana. Pokrivena je krovom na dve vode sa kupom kanalnicom. Na bočnim pročenjima su ovalni prozori sa ukrasnim profilima.
Na pevnici iznad glavnih vrata su orgulje, delo čuvenog majstora Gaetana Callida, učenika Petra Nakića, kupljeno 1803. godine.[1]
Crkva ima tri oltara: glavni posvećen Svetom krstu, severni Svetom Ivanu Trogirskom a južni Gospi.
Glavni oltar posvećen je Časnom krstu. U baroknoj niši nalazi se gotičko raspeće iz 15. veka. Ispred tog oltara postavljen je oltar prema vernicima. Na desnom bočnom oltaru nalazi se pala koja prikazuje Gospojino uznesenje sa Svetim Jakovom, Svetim Lukom i Svetim Franom Ksaverskim. Pala je po svom izgledu poliptih, i potpisano je delo Blaža Jurjeva Trogiranina, u kojem je u sredini reljef sa likom Svetog Jakov pod kojim kleče braća.[17] Prema nazivu crkve taj se oltar naziva oltarom Svetog Jakova.
Na levom bočnom oltaru je pala Svetog. Ivana Trogirskog, a sastrane su apostoli Sveti Filip i Sveti Jakov. U crkvi je nekada bio čuveni poliptih sa drvenim reljefom Svetog Jakova, delo Blaža Jurjeva iz Trogira iz 1436. godine. koji se sada čuva u pinakoteci u crkvi Svetog Jovana Krstitelja.[1][18]
Zaštita i obnova
uredi- Status nepokretno kulturno dobro
Pod oznakom Z-4378 crkva Svetog Jakova na Čiovu registrovana je kao nepokretno kulturno dobro - pojedinačno, pravnog statusa zaštićeno kulturno dobro, klasifikovano kao „sakralno arhitektonsko nasleđe“ Republike Hrvatske. Nije pod zaštitom UNESKO-a.
- Status pokretno kulturno dobro
Poliptih Blaža Jurjeva, koji se sada čuva u pinakonoteci u crkvi Svetog Jovana Krstitelja u Trogiru, gotsko raspeće, na oltaru Svetog Jakova, orgulje i nekoliko drugih umetničkih dela u ovoj crkvi unet je u Registar pokretnih spomenika kulture Republike Hrvatske.[1]
- Obnova crkve
O obnovi crkve u novije vreme govori postavljen natpis na hrvatskom,
1997/1998. godine
Tokom ovih radova stipesi bočnih oltara su uništeni; istom prilikom uklonjeno je i nekoliko vrednih umetničkih dela, uključujući i slike u medaljonima.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ a b v g d „Trogir - sv. Jakov”. Splitsko-makarska nadbiskupija (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 28. 11. 2020.
- ^ ANDREIS, P. (1977.-1978) Povijest grada Trogira I-II. Split; 339
- ^ BARADA, M. (1950) Trogirski spomenici I. Zapisnici pisarne općine trogirske II, od 31. siječnja 1274. do 1. travnja 1294., Zagreb.
- ^ KARBIĆ, M., LADIĆ, Z. (2001) Oporuke stanovnika grada Trogira u Arhivu HAZU. Radovi Zavoda HAZU Zadar , 43, 161.-254
- ^ ZANINOVIĆ, M. (2004) Ranokršćanske crkve kao postaje plovnog puta duž istočnog Jadrana. Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku 86, Split, 125.-146.
- ^ a b v g Crkva Svetog Jakova U: Dunja Babić, Trogirsko predgrađe na Čiovu u kontekstu izgradnje otoka do 19. stoljeća, Doktorski rad, Filozofski fakultet Univerziteta u Zagrebu, Zagreb, 2015.
- ^ Crkva Svetog Jakova U: Dunja Babić, Trogirsko predgrađe na Čiovu u kontekstu izgradnje otoka do 19. stoljeća, Doktorski rad, Filozofski fakultet Univerziteta u Zagrebu, Zagreb, 2015; 210
- ^ ANDREIS, P. (1977.-1978) Povijest grada Trogira I-II. Split; 339.-340
- ^ ANDREIS, M. (2006) Trogirsko plemstvo do kraja prve austrijske uprave u Dalmaciji (1805). Trogir; 178
- ^ Kat. čast. 14, 15, 16
- ^ Kat. čest. 13, 14, 15
- ^ ANDREIS, M. (rukopis) Stanovništvo predgrađa Čiova u 18. i 19. stoljeću prema podacima iz anagrafa i popisa stanovništva. za: časopis Društva za zaštitu kulturnih dobara Trogira „Radovan“
- ^ a b STROHAL, I. (1914) Bratstva (bratovštine) u starom Trogiru. Rad JAZU 201, 47.-66.
- ^ MANOLA, D. (1756), f. 146.-149.
- ^ DELALLE, I. (2006) Trogir. Vodič po njegovoj historiji, umjetnosti i životu. Split; 147.
- ^ a b Trogir, Crkva sv. Jakova Ministarstvo kulture RH. Arhivirano 2. srpnja 2020. Pristupljeno 28. 11. 2020.
- ^ PRIJATELJ. K. (1985), 185.-188.
- ^ DEMORI-STANIČIĆ, Z. (1986.–1987), 93.
Literatura
uredi- Andreis Pavao, 1977. Povijest grada Trogira I, Split: Čakavski sabor
- Omašić Vjeko, 1983. Političke, društvene i gospodarske prilike na kaštelanskom području za vrijeme mletačke vlasti, doktorska disertacija, Split, Sveučilište u Splitu-Filozofski fakultet u Zadru
Spoljašnje veze
uredi
Mediji vezani za članak Crkva Svetog Jakova na Čiovu na Vikimedijinoj ostavi
- Župa sv. Jakova ap. - Trogir (jezik: hrvatski)