Crkva brvnara u Lapovu
Crkva brvnara u Lapovu ili hram Prepodobne Mučenice Paraskeve sagrađena je 1827. godine a porušena 1930. godine, nakon izgradnje nove crkve, bila je jedna od prvih crkava u tadašnjoj kapetaniji Jasenice u Kneževini Srbiji a zatim Kraljevini Srbiji, a danas gradskom naselju u Srbiji u opštini Lapovo u Šumadijskom okrugu.[1]
| Crkva brvnara u Lapovu | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Lapovo |
| Opština | Lapovo |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1827. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Kragujevac |
| www | |
Položaj i izgled uredi
Po podacima popisne komisije koja je 1836. godine popisala i opisala crkve i manastire u Okružju smederevskom Kneževine Srbije, porta crkve brvnare u Lapovu u to vreme se nalazila na kraj sela sa zapadne strane, na ravnom mestu.
S obzirom na tadašnja materijalna stanja i dostupnost drveta kao građevinskog materijala u Kneževini Srbiji u prvoj polovini 19. veka, bilo je znatno brže i jeftinije podizati crkve brvnare nego one od trajnijeg materijala. Jedna od opštih karakteristika arhitekture ove crkave brvnare, kao i sličnih podizanih u Kneževini Srbiji jesu kameni temelji, najčešće sačinjeni od nepravilnih komada kamena, lomljenog kamena ili oblutaka.[2] Materijal je bio naslagan na samoj površini zemlje, kako bi se nivelisao teren i izdigli zidovi crkve iznad tla radi sprečavanja njihovog vlaženja. Spoljne, vidljive površine ukopanog temelja crkava brvnare bio je bez obrade, sa vidljivim spojnicama maltera između kamenih blokova, ili delom omalterisanog i okrečenog. Na kamene temelje postavljene su dvojne tesane hrastove grede – temeljače, duž južne i severne strane crkve. Grede koje su čine zidove oltarske apside na uglovima su užljebljene dubokim usecima jedna u drugu, a veze su dodatno ojačane kovanim gvozdenim ekserima. Zidovi crkve u unutrašnjosti nose drveni poluobličast svod koji je ojačan sa dve zatege, jednom u prostoru priprate i jednom u prostoru naosa. Glavni ulaz u hram bio je na zapadnoj strani i dekorativno je obrađen prikovanim daščicama sa urezima.
Uzor za podizanje crkve brvnare u Lapovu pronađen je u arhitekturi crkava brvnara u neposrednoj blizini, ali i u višedecenijskoj narodnoj tradiciji građenja crkava u drvetu.[3]
U crkvi u Lapovu do dana je sačuvana samo jedna prestona ikona Isusa Hrista sa prvobitnog ikonostasa crkave brvnare. Ova ikona koja se prema stilsko – morfološkim karakteristikama može pripisati poznatom Miloševom zografu Janji Molera, Isusa Hrista prikazuje na bogato ukrašenom prestolu u arhijerejskoj odeždi, sa krunom na glavi. Sa leve i desne strane su mu po dvojica jevanđelista sa svojim simbolima. Desnom rukom blagosilja dok u levoj drži otvoreno jevanđelje ( Matej 25, 34). U dnu ikone, nalazi se zavetni natpis koji nije moguće u celosti iščitati. Ipak, iz njega saznajemo da je neki Sava iz Azanje priložio ikonu za svoj spomen i zdravlje.[4]
Istorija uredi
Do uspona crkvenog života u Srbiji dolazi početkom devetnaestog veka, posle ustanaka 1804. i 1815. godine kada se formira mlada srpska država. U njoj pravoslavna vera zauzima istaknuto mesto kao zvanična državna veroispovest. Zato je borba za crkvenu samostalnost bila jedan od najvažnijih nacionalnih i državotvornih zadataka još u vreme Prvog i Drugog srpskog ustanka. Crkvenu autonomiju je izdejstvovao knez Miloš Obrenović umešnom diplomatijom koja je rezultirala dobijanjem Hatišerifa 1830. godine. Tada su Srbi dobili pravo da postavljaju svoje vladike i da slobodno grade pravoslavne hramove.[5] Nakon toga kreće talas velike obnove parohijskog života u Kneževini Srbiji koji je podrazumevao intenzivnu izradnju novih i obnovu postojećih hramova.
U vreme obnove crkvenog života u Srbiji stekli su se uslovi i za uspon parohijskog života u tadašnjoj kapetaniji Jasenice. Tako je (po podacima nakon popisa iz 1836. godine), nastala lapovačka crkva brvnara sazidana 1827. godine za vreme vladavine knjaza Miloša (koji je njenu gradnju pomogao sa 500 groša),[6] o trošku „obštetsva” lapovačkog.[7] Osveštana je naredne 1828. godine (jer u tom istorijskom razdoblju redak je bio slučaj da su crkve osveštane iste godine kada su i završene). Iako je prva crkva u Lapovu sagrađena, verovatno 1827. godine, ima podatke o sveštenicima u ovom mestu još pre toga, jer je matice u Lapovu ustrojene još 1817. godine, kada je za sveštenika u Lapovo došao jerej Lazar Serdinović.[4]
U to vreme, daleko najbliži crkveni hram Lapovcima je bio Miljkov manastir a zatim crkva u Rači kragujevačkoj (14 km), tj. do Miljkovog manastira trebalo je jedan sat hoda do Rače tri sata.[4]
Po kazivanju starih ljudi, lapovačka crkva brvnara po izgledu je bila slična crkvi brvnari u susednom Brzanu.
Nakon što je poslednja liturgija, u crkvi odslužena 16. maja 1910. godine,[4] sva dana kasnije ili drugog dana Duhova 18/31. maja 1910. godine Mitropolit Dimitrije osvetio je temelj, na kome je podignuta nova crkva u Lapovu. Zbog ratova koji su usledili, mitropolit Dimitrije je današnju crkvu osvetio tek 1919. godine.[4]
Prema kazivanju starih ljudi, lapovačka crkva brvnara rasturena je oko 1930. godine, iako je poslednja liturgija, u njoj odslužena 16. maja 1910. godine.[4]
U ovoj crkvi je kao mlad sveštenik službovao kasniji patrijarh srpski Dimitrije. Njegov tast Luka Radovanović bio je takođe sveštenik ove crkve.[8]
Izvori uredi
- ^ Klasicizam kod Srba – Katalog građevinarstva (priredio Nikola Kusovac), Beograd, 1967, 19
- ^ O temeljima crkava brvnara: D. St. Pavlović, Crkve brvnare u Srbiji, 60-61.
- ^ D. St. Pavlović, Crkve brvnare u Srbiji, 121-122, 127, 130, 141.
- ^ a b v g d đ Nebojša D. Đokić, Crkve brvnare u Lapovu, Lozoviku i Brzanu, Originalni naučni rad Mitološki zbornik 35.
- ^ Đ. Slijepčević, Istorija Srpske pravoslavne crkve, Od početka XIX veka do kraja Drugog svetskog rata, II, Beograd 1991, 295-352.
- ^ T. R. Đorđević, Arhivska građa za naselja u Srbiji u vreme prve vlade kneza Miloša (1815—1839), Beograd – Zemun 1926,414.
- ^ AS – DS - IIBfIN o 30/836, Spisak Crkvij naodeći se u Okružju Smederevskom i opisanije svake Crkve u cjelom njenom sostojaniju, čislo 7, list 51 –53
- ^ Gligorijević, Z. (27. 10. 2022). „OD UČITELjA DO „PATRIJARHA MITE“: Lapovci se i na Svetu Petku sećaju svog zemljaka - velikog poglavara SPC”. Večernje novosti. Pristupljeno 3. 11. 2022.
Literatura uredi
- Nebojša Đokić, Julija Bašić, Crkve u Smederevskoj nahiji u vremeprve vlade knjaza Miloša I deo (Crkve u Osipaonici, Lozoviku, Lapovu i Selevcu), Braničevski glasnik 10, Požarevac, 105 - 160
- Dobroslav St. Pavlović, Crkve brvnare u Srbiji, Doktorska disertacija odbranjena na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta y Beogradu, 22. aprila 1961.
Spoljašnje veze uredi
- Crkve brvnare spomeniici kulture - www.planamedia.rs