Jagat
Jagat je srednjovekovna tvrđava u Srbiji/Republici Srpskoj čije se ruševine uzdižu na uzvišenju Grad (oko 926 m nmv), delu planine Bić, iznad Priboja i reke Lim. Naziv Jagat potiče iz staroslovenskog jezika što u prevodu znači Crni Dud, što je i ime planine na kojoj se tvrđava nalazi.
| Jagat (tvrđava) | |
|---|---|
 Ostaci tvrđave | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Crnuzi |
| Opština | Priboj |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 12. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Istorija tvrđave uredi
Grad Jagat je jedan od 9 srednjovekovnih gradova u Limskoj dolini i podignut je da bi kontrolisao put upravo Limskom dolinom, ali i pružao neposrednu zaštitu obližnjem manastiru Banja, koji, kao i susedni manastir Mažići, potiče iz prednemanjićkog ili sa početka nemanjićkog doba. Nije poznato kada je podignut grad, a u izvorima se javlja tek sredinom XV veka. Na obali reke, u podnožju tvrđave bio je srednjovekovni trg, oko koga je nastao današnji Priboj. Tvrđava se kroz svoju istoriju nazivala i Bišćanski grad, Zaklon Bišćanski i Pribon. Grad se nalazio na raskršću srpskih zemalja Raške i Bosne. Posle Deževskog sporazuma 1282. godine, prilikom koga je kralj Dragutin ustupio presto mlađem bratu Milutinu, ova tvrđava je pripala teritoriji koja je ostala pod vlašću kralja Dragutina i ovoga puta se tvrđava našla na granici Dragutinove i Milutinove zemlje. U drugoj polovini XIV veka Jagat je pripadao teritoriji kojom je upravljala dinastija Vojinovića. Posle propasti Srpskog carstva i sloma Vojinovića, oko 1373 godine, tvrđava dolazi pod vlast bana Stefana Tvrtka I Kotromanića i postaje deo Bosne. U Bosanskoj državi Jagat je bio pod vlašću bosanske vlastelinske porodice Pavlovića i činio je pogranično utvrđenje njihove teritorije koja se zvala Zemlja Pavlovića. 1418. godine Jagat osvaja osmanski vojskovođa, Srpskog porekla, Isak beg. Kasnije se grad pominje u Povelji kralja Fridriha III iz 1448. godine, zatim 1463. godine u jednom putopisu pominje se Priboj u nahiji Dobrun, a drugi put 1485. godine kao sedište istoimene nahije. Potpunije podatke o Priboju, kao gradu, dali su Benedikt Kuripešić, slovenački putopisac koji je prolazio kroz Priboj 1530. godine, i Evlija Čelebija koji je boravio u Priboju 1662. godine. Tvrđava je bila u ruševinama sve do 1688. godine kada su je Turci obnovili i vojno zaposeli i kao takvu su je zauzeli Austrijanci, napredujući prema Kosovu u Velikom bečkom ratu. Po završetku rata tvrđava Priboj je opet zapustela i napuštena jer se po sklapanju mira sa Austrijancima granica odmakla daleko od Priboja i nije imala nikakav odbrambeni značaj. Izbijanjem Prvog srpskog ustanka borbe se prenose i u Polimlje. Godine 1806. ustanici prodiru u limsku dolinu i zauzimaju tvrđavu no ubrzo je napuštaju. Zapovednik Hercegovine Sulejman paša Skopljak dovodi jače trupe u ove krajeve radi odbrane Carigradskog druma koji prolazi kroz Priboj. Posle pretrpljenih poraza na Zlatiboru i naročito na Suvodolu, Skopljak više nije u mogućnosti da brani donje Polimlje, pa ustanici ponovo zauzimaju tvrđavu i ovoga puta je pale. No ubrzo opet su morali napustiti Priboj i povući se ka Zlatiboru zbog odlaska glavnih snaga na istočno bojište prema Deligradu pred najjače snage koje su dolazile u Srbiju iz unutrašnjosti carstva. Turci ponovo poseduju Jagat i počinju da ga obnavljaju. Kulukom je obnovljena i tvrđava i trgovište, a seljaci koji su radili na obnovi kula i zidiona dogonjeni su čak iz Bijelog Polja. Turci su sa izbijanjem Drugog srpskog ustanka očekivali ponovo prodor ustanika u limsku dolinu pa su se spremali za njenu odbranu. Grad je obnovljen, posednut je vojskom i postavljeni su topovi. Posadu grada bila su dužna da izdržavaju sela iz bliže okoline Priboja. Posadu tvrđave je 1826. godine činio garnizon od 150 turskih vojnika. Izbijanjem pobune u Bosni protiv sultana Mahmuda kroz Polimlje prolazi pobunjena bosanska vojska i kreće na sultanove trupe na Kosovu. Pri prolasku Bosanci osvajaju tvrđave posednute turskom vojskom. Pobunjenici osvajaju i tvrđavu Jagat 1832. Vojska Huseina Gradašćeviča pobila je 200 turskih nizama, zauzela dva topa i u potpunosti razorila i zapalila utvrđenje. Od tada je tvrđava konačno zapustela i napuštena.
 |
 |
Izgled tvrđave uredi
Tvrđava ima trougaonu osnovu, ostaci zidova visoki su 2,5 metara, jasno se raspoznaju obrušene odbrambene kule. U gornjem gradu, što je specifičnost, tvrđava je imala bunar pitke izvorske vode i dugo je mogla da odoleva opsadama.
Donžon kula, debljine zidova 2,8 metara, smeštena je na severozapadnoj strani tvrđave i imala je u sebi cisternu za skupljanje i čuvanje vode. Druga kula, debljine zidova oko 1 metra i okrugle osnove, bila je smeštena na severoistočnom delu uzvišenja, na strani sa koje je prilaz tvrđavi bio najlakši. Bedem, debljine 1.2 i dužine oko 90 metara povezivao je ovu kulu sa ostatkom utvrđenja, a danas je očuvan u visini između 1,5 i 3,5 metara.
Tokom Drugog svetskog rata i Italijanske okupacije Priboja, zabeleženo je da su Italijanski vojnici uzimali kamen sa ostataka tvrđave i od njega gradili bunkere nedaleko od Priboja.
Tvrđava Jagat je zbog svog položaja mogla da šalje signale najbližoj tvrđavi Oštrik, a Oštrik dalje utvrđenom gradu kod Prijepolja, Kovinu.
U mestu Crnuzi, ispod utvrđenja, na padini sa koje mu se najlakše prilazi, pored današnjeg seoskog groblja nalazi se srednjovekovna nekropola, u sklopu koje se nalazi i nekoliko stećaka, a sam prostor se naziva Grčko groblje.
 |
 |
Tvrđava u istorijskim izvorima uredi
Na našim savremenim geografskim kartama nema nikakvih oznaka za ruševine na tome mestu, međutim, na istočnom vrhu planine upisan je potez Grad.
Na geografskim kartama iz XVII veka nalazi se upisan grad na putu koji od Rudog vodi na jug. Na austrijskim kartama sa kraja XIX veka nalazimo na planini Bić oznaku za ruševine i ispis “Ruine Jagod”. U povelji kralja Fridriha III izdatoj Stjepanu Vukčiću Kosači među gradovima kojima će biti pružena pomoć u odbrani, protiv Turaka, navodi se i Jagat. Prve podatke o ovom gradu nalazimo u Kruševskom pomenu, gde se pominje Jagat (mesto), ali se javlja i mesto Priboj, što kazuje da su to dva toponima vezana za dve različite lokacije. Banjski jeromonah Josif u svom zapisu navodi da je njegovo rodno mesto Priboj ili drugačije rečeno Jagat. Putopisci koji su ovuda prolazili u XVI veku, a i kasnije, ostavili su interesantne podatke o njemu. Kuripešić 1530.g. piše >(Sidjose u dolinu k reci Ubevatz, predjose ju, i videse na desnoj strani na visini stare zidine gde bjese za vreme krscana lijep gradic, po imenu Pribon, ima tu blizu trgoviste,koje se takodje Pribon zove...) Anonimni putopisac iz pratnje izaslanika kralja Ferdinanda na putu za Carigrad, prošao je kroz Priboj 1532. g. i dao je gotovo identičan opis grada i varošice Pribon, kao i Kuripešić dve godine ranije. Evlija Čelebija je kroz ove krajeve prošao 1662.g. i piše: “...grad Priboj osnovali su srpski kraljevi. Grad se nalazi na suprotnoj strani reke Lima na planini Dud koja se diže do neba. To je malen i pust grad sazidan od kamena u obliku četvorougaonika. U njemu stanuju pastiri sa gorskih pašnjaka. Njegova varoš leži na ovoj strani Lima ...”
Hronologija tvrđave uredi
- 12. vek - Zidanje tvrđave.
- 1282 - Jagat potpada pod vlast kralja Dragutina Nemanjića.
- 1373 - Jagat poptpada pod vlast bana Tvrtka Kotromanića.
- 15. vek - Prvo pominjanje Jagata u Kruševskom pomenu.
- 1448 - Pominje se u povelji kralja Fridriha III.
- 1456 - Tvrđavu osvaja sultan Mehmed II Osvajač.
- 1530 - Benedikt Kuripešić prolazi kroz ove krajeve i zapisuje o tvrđavi Pribon i istoimenom trgovištu.
- 1532 - Anonimni putopisac iz pratnje kralja Ferdinanda daje opis tvrđave i trgovišta.
- 1579 - Zapis banjskog monaha Josifa.
- 1662 - Evlija Čelebija prolazi kroz Priboj i daje opis tvrđave.
- 1688 - Turci obnavljaju tvrđavu i vojno je zaposedaju.
- 1689 - Austrijanci zauzimaju tvrđavu.
- 1806 - Srpski ustanici zauzimaju tvrđavu.
- 1809 - Ustanici pale i napuštaju Jagat.
- 1816 - Turci obnavljaju tvrđavu.
- 1826 - Zapis, tvrđavu čini garnizon od 150 turskih vojnika.
- 1832 - Kapetan beg Husein Gradaščević zauzima i pali Jagat.
- 1857 - Aleksandar Giljferding prolazi kroz ove krajeve i pominje ruševine stare tvrđave Jagod
Tvrđava danas uredi
Tvrđava je danas velikim delom razrušena. Jasno je vidljiv zid dužine 90 metara, debljine 1,2 i visine od 1,5 do 3,5 metara koji je na sredini provaljen a kamen sa njega otisnut je do podnožja same planine na kojoj je tvrđava. Od kula postoje jasno vidljivi ostaci temelja. Kod ostataka temelja okrugle donžon kule postoje od kamena oblikovane stepenice koje su se spuštale u donji nivo grada. U samom donjem delu grada po terenskim naznakama jasno se vidi postojanje kanala za odbranu gornjeg grada.Izvan zidina na najvišem delu planine nalazi se više pećina, u svakoj od njih jasno se raspoznaju tragovi ručnog tesanja kamena i oblikovanja same pećine, pretpostavka je da su pećine imale ulogu monaških isposnica. Ceo lokalitet danas je zarastao u drveće i šiblje pa su bilo kakva istraživanja na samom nalazištu onemogućena zbog samog stanja lokaliteta. Pre nekoliko godina čišćenje i istraživanje na ovom mestu izvršili su članovi Zavičajnog muzeja iz Priboja.
Ostaci tvrđave Jagat pripadaju opštini Priboj i predstavljaju nepokretno kulturno dobro. Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva zaštitio je 1982. godine ovaj lokalitet.
Pored Jagata na teritoriji opštine Priboj nalaze se još 4 utvrđena srednjovekovna grada Severin, Ostro, Ravanjski grad i Oštrik
Arheološka iskopavanja uredi
Lokalitet Jagat nikada nije ozbiljnije arheološki iskopavan i istraživan. Zavičajni muzej Priboja na čelu sa direktorom Savom Derikonjićem počeo je sa iskopavanjem tvrđave u septembru 2017 godine. Ceo projekat istraživanja tvrđave finansira Opština Priboj. Arheološka istraživanja su u toku.
 |
 |
 |
 |
 |
Galerija uredi
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Vidi još uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Nikolić, Milica. „Gradovi, trgovi i naselja u srednjem veku” (PDF) (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala (PDF) 29. 12. 2013. g. Pristupljeno 15. 11. 2011.
- M. Dinić, Oblast kralja Dragutina posle Deževa, Glas SA 1951 CCIII;
- Milomir R. Ljujić, Pribojski kraj, vremena i ljudi. Izdavač: Zavičajni muzej Priboj, 2010
Spoljašnje veze uredi
- Večernje novosti: Ostaci grada Jagat, 19. 7. 2008. (jezik: srpski)
- Početak arheološkog iskopavanja Jagata, 7. 9. 2017. (jezik: srpski)
- Srednjovekovni grad Jagat
