Agrarna reforma ili zemljišna reforma je skup mera usmeren na redistribuciju agrarnih resursa jedne zemlje. U širem smislu, uključuje i promene u poljoprivrednim institucijama, kao u oporezivanju, kreditiranju, rentama, zadrugama i slično.

Poljoprivrednici protestuju zbog zemljišne reforme u Indoneziji, 2004.

Zemljišna reforma uključuje promenu zakona, propisa ili običaja u vezi sa vlasništvom nad zemljištem.[1] Zemljišna reforma može se sastojati od reraspodele imovine koju je pokrenula vlada ili koja je podržana od strane vlade, uglavnom poljoprivrednog zemljišta. Stoga se zemljišna reforma može odnositi na prenos vlasništva sa moćnijih na manje moćne, poput relativno malog broja bogatih (ili vlastelinskih) vlasnika sa velikim zemljišnim posedom (npr. plantaže, veliki rančevi ili poljoprivredne parcele) u individualno vlasništvo onih koji obrađuju zemlju.[2] Takvi prenosi vlasništva mogu biti sa ili bez naknade; naknada može varirati od simboličnih iznosa do pune vrednosti zemljišta.[3]

Zemaljišna reforma takođe može zahtevati prenos zemljišta iz individualnog vlasništva - čak i seljačkog vlasništva u malim gazdinstvima - u državna kolektivna gazdinstva; takođe se, u drugim vremenima i mestima, odnosilo upravo na suprotno: podela državnih kolektivnih farmi na male poseda.[4] Međutim, zajednička karakteristika svih zemljišnih reformi je modifikacija ili zamena postojećih institucionalnih aranžmana koji regulišu posedovanje i korišćenje zemljišta. Dakle, iako zemljišna reforma može biti radikalne prirode, na primer putem velikih transfera zemljišta sa jedne grupe na drugu, ona takođe može biti manje dramatična, poput regulatornih reformi usmerenih na poboljšanje upravljanja zemljištem.[5]

Bez obzira na to, bilo kakva revizija ili reforma zemljišnih zakona u zemlji, to i dalje može biti intenzivan politički proces, jer reforma zemljišne politike služi za promenu odnosa unutar i između zajednica, kao i između zajednica i države. Stoga čak i zemljišne reforme i pravne izmene malog obima mogu biti predmet intenzivne rasprave ili sukoba.[6]

Agrarna reforma u Srbiji

uredi

Posle Prvog svetskog rata sprovedene su agrarne reforme u zemljama jugoistočne Evrope, sa ciljem ukidanja preostalih feudalnih zemljišnih odnosa i ograničenja velikog poseda.

Kraljevina SHS je nasledila razne agrarne odnose u pojedinim svojim delovima, U Bosni i Hercegovini su oni bili polufeudalni, kao i u Makedoniji, kolonski odnosi su opstali u Dalmaciji a odnosi velikoposednika i seljaka u Slavoniji i Vojvodini. Završetak Prvog svetskog rata je zaoštrio odnose između seljaka i velikoposednika, koji su čak prerastali i u velike fizičke sukobe. Ovakvi neredi su zahtevali hitno reagovanje i što brže sprovođenje agrarne reforme.

1918. godine, Narodno vijeće Države SHS je izdalo proglas kojim se tražilo ukidanje kmetstva i velikih zemljišnih poseda.

Regent Aleksandar Karađorđević je 1919. godine u svom Manifestu postavio pitanje agrarne reforme na sam vrh najvažnijih pitanja nove države. Zahtevao je momentalno pristupanje njegovom rešavanju i ukidanje kmetstva i velikih zemljišnih poseda. Istakao je kako zemlju treba podeliti siromašnim seljacima i pravično obeštetiti dotadašnje vlasnike.

1919. Vlada je doneča akt pod nazivom "Prethodne odredbe za pripremu agrarne reforme". Ovim aktom su konačno prekinuti kmetski odnosi u Makedoniji, Bosni i Hercegovini, kolonski odnosi u Dalmaciji i Istri, kao i aksploatacija velikih poseda uz otplatu štete dotadašnjim vlasnicima.

Pojam " Veliki posed" definisan je tako što su njega činile 3 kategorije: Sva fideikomisna dobra, svi posedi preko 100 jutara koji su bili dati u zakupili bili neobrađeni i svi ostali veliki posedi od 100 do 500 jutara zemlje. Bez odštete su oduzeta imanja pripadnicima kuće Habzburgovaca i stranaca koji su imanja od njih dobili.

Zemlja je dodeljivana seljacima bez zemlje, ili seljacima koji nisu imali dovoljno zemlje. Prednost su imali ratni invalidi, siročad i ratne udovice.

Kako bi se eksproprijacija osigurala, doneta je 1919. godine uredba kojom je zabranjeno otuđivanje velikih poseda koji su došli na udar agrarne reforme.

Ustavom iz 1921. godine potvrđena su načela koja su uspostavljena Prethodnom odredbom, neka od tih načela su: ukidanje feudalnih odnosa, načelo da kmetovi postaju vlasnici zemlje koju obrađuju, naknadu veleposednicima ne plaćaju bivči kmetovi već država, ekproprisanim veleposedima naseljavaće se oni koji će zemlju i obrađivati.[7]

Sledeća faza agrarne reforme bilo je donošenje Uredbi iz 1920. i 1922. godine, koji su se bavili izdavanjem velikih poseda u četvorogodišnji zakup. Konačna faza ove reforme bilo je donošenje Zakona o likvidaciji agrarne reforme na velikim posedima iz 1931. godine. Seljacima je zemlja tek ovim zakonom priznata kao njihovo privatno vlasništvo.

Pored ovih opštih propisa, bili su doneti i posebni za pojedine jugoslovenske zemlje. Takvi su bili u južnoj Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Dalmaciji.

Sprovođenje ove reforme bilo je jedno od najvećih pitanja međuratne Jugoslavije. Ovo je bio izuzetno težak zadatak jer je trebalo zadovoljiti seljake i veleposednike. Ova reforma je imala dugoročne socijalne, ekonomske ali i nacionalno-političke efekte.[8][9]

Agrarni propisi

uredi

1929. godine dogodila se Svetska ekonomska kriza, što je naročito pogodilo jugoslovensko seljaštvo. Seljaštvo je činilo oko 80% ukupnog stanovništva Jugoslavije, što je nateralo državu da preuzme mere kako bi predupirala seljački bunt i zaštitila seljake od ekonomskog propadanja. U aprilu 1929. godine osnovana je specijalizovana državna ustanova za kreditiranje seljaka i njihovih sadružnih organozacija pod nazivom Privilegovana agrarna banka. Podaci govore da je 1932. godine bilo oko 700.000 zaduženih seljaka, a da je ukupni njihov dug oznosio preko 7 milijardi dinara.

1932. godine je donet Zakon o zaštiti zemljoradnika. Njime je proglašen šestomesečni moratorijum svih potraživanja prema seljacima dužnicima. Ovaj moratorijum je produžavan više od četiri godine.

1936. godine je doneta Uredba o likvidaciji zemljoradničkih dugova. Seljaci više nisu bili dužnici banaka ili zadruga, već su ti dugovi premešteni ka Privilegovanoj agrarnoj banci. Dugovi koji su bili niži od 25.000 dinara su smanjeni za pola. Otplatu druge polovine je preuzimala Privilegovana agrarna banka. uz obavezu seljaka da ta sredstva vrate u ratama sa kamatom. I pored svih ovih olakšica, većina seljaka i dalje nije bila u mogućnosti da plati svoj dug, što znači da čak i ove preduzete mere nisu bile dovoljne za rešavanje teškog položaja u kakvom su se seljaci nalazili.[8]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ Batty, Fodei Joseph. "Pressures from Above, Below and Both Directions: The Politics of Land Reform in South Africa, Brazil and Zimbabwe." Western Michigan University. Presented at the Annual Meeting of the Midwest Political Science Association. Chicago, Illinois. April 7–10, 2005. p. 3. [1]
  2. ^ Borras, Saturnino M. Jr. "The Philippine Land form in Comparative Perspective: Some conceptual and Methodological Implications." Journal of Agrarian Change. 6,1 (January 2006): 69–101.
  3. ^ Adams, Martin and J. Howell. "Redistributive Land Reform in Southern Africa." Overseas Development Institute. DFID. Natural Resources Perspectives No. 64. January 2001. [2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. decembar 2009)
  4. ^ Adams, Martin and J. Howell. "Redistributive Land Reform in Southern Africa." Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. decembar 2009) Overseas Development Institute. DFID. Natural Resources Perspectives No. 64. January 2001.
  5. ^ Ghana's Land Administration Project Arhivirano 2011-07-21 na sajtu Wayback Machine
  6. ^ Lund, Christian. Local Politics and the Dynamics of Property in Africa. Cambridge University Press: New York. 2008.
  7. ^ Milkov, D. (2011). „Eksproprijacija - između privatnog i javnog”. Anali Pravnog fakulteta u Beogradu. 59 (2): 43—62. 
  8. ^ а б Мирковић, Зоран С. (2021). Српска правна историја. Универзитет у Београду - Правни факултет. стр. 254—256. 
  9. ^ (1919) Manifest Regenta Aleksandra narodu. Službene Novine Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, br. 2, od 28. jan

Литература

uredi

Spoljašnje veze

uredi