Arheološki lokalitet Kličanj u Krajkovićima
Arheološki lokalitet Kličanj u Krajkovićima je nacionalni spomenik Republike Srpske, Bosna i Hercegovina. Spomenikt čine ostaci praistorijskog naselja, ostaci crkve, nekropola sa osamdeset stećaka i pokretno kulturno nasleđe pronađeno na arheološkom lokalitetu koje se dsnas nalazi u Zavičajnom muzeju Trebinje. Kulturno nasleđe pronađeno na arheološkom lokalitetu je popisano u inventarnim knjigama Muzeja.[1]
| Arheološki lokalitet Kličanj u Krajkovićima | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kličanj, Krajkovići |
| Entitet |  Republika Srpska |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 42° 45′ 06″ S; 18° 09′ 57″ I / 42.7517° S; 18.1658° I |
  Arheološki lokalitet Kličanj u Krajkovićima Arheološki lokalitet Kličanj u Krajkovićima na karti Bosne i Hercegovine | |
| Vrsta spomenika | Nacionalni spomenik |
| Tip kulturnog dobra | Zaštićeno istorijsko područje |
Puni naziv lokaliteta uredi
Puni naziv nacionalnog spomenika kako je to navedeno u Službenom glasniku BiHbroj 35/06.je; Arheološki lokalitet - ostaci naselja iz praistorijskog perioda, nekropola sa stećcima i ostaci crkve iz srednjovekovnog perioda Kličanj u Krajkovićima
Položaj uredi
Arheološki lokalitet Kličanj se nalazi na blagom uzvišenje u neposrednoj blizini sela Krajkovići, 20 km jugozapadno od Trebinja, na lokaciji označenoj kao k.č. broj 728, upisan u zk. uložak broj 499, k.o. Kurtovići, Opština Trebinje, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Lokalitet Kličanj je na istočnoj padini, uz savremeno pravoslavno groblje, na pogodnom i dominantnom mestu, nedaleko od izvora vode Brestice, što je od davnina predstavljalo važne preduslove za nastanak i kontinuitet ovog naselja.
Zaštita uredi
Na nacionalni spomenik Kličanj u Krajkovićima zaštićen je kmao kulturno dobro u skladu sa Zakonom o sprovođenju odluka Komisije za zaštitu nacionalnih spomenika, ustanovljene u skladu sa Aneksom 8 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini.[2]
Arheološka istraživanja uredi
Godine 1964. Zavičajni muzej Trebinje pod rukovodstvom Vukosava Atanacković-Salčić, arheolog za zaštitu spomenika kulture Mostar,i uz saradnju sa Ljubinkom Kojić, direktorom i kustosom Zavičajnog muzeja Trebinje, izvršio je zaštitno sondažno istraživanje, u toku koga je iskopano i istraženo pet sondi.[3]
Godine 1975. Zavičajni muzej Trebinje je izvršio prikupljanje keramičkog materijala koji je otkriven kopanjem porodične grobnice na Kličnju, u aktivnom groblju sela Krajkovići. Svi pokretni arheološki materijal su smešteni u prostorije Zavičajnog muzeja Trebinje.[3]
Sledeće iskopavanje obavio je 1976. godine Zavičajni muzej Trebinje pod rukovodstvom kustosa Đ. Odavića.[3]
Arheološka istraživanja su potvrdila postojanje praistorijskog naselja gradinskog tipa na lokalitetu Kličanj. Jugoistočno od Kličnja, na uzvišenju Gradina, nalazi se praistorijsko utvrđenje sa vidljivim ostacima debelog suvozidnog bedema i keramike.
Istorija uredi
Krajkovići su pripadali srednjovekovnoj župi Popovo. Popovska župa je bila konstitutivni deo Huma sve do početka 13. veka, kada je došlo do njegovog raspada. Popovo, zajedno sa Primorjem i Žabom, bilo je u neposrednom posedu kneza Andrije i njegovih potomaka (Bogdana, Tvrtka, Bogdana, Tvrtka, Nikole).[3]
Kada Andrijići gube Primorje, ono dospeva u posed Dubrovnika, ali kao baroni bosanskog kraljevstva i dalje zadržavaju žapsku i popovsku župu sve do propasti bosanske države. Nikolići Andrijići su bili trajni feudalni gospodari Popova tokom puna tri veka. Vlast Nikolića nije stalno imala jednak status. Nekada su bili neposredni vazali bosanskog kralja, ali češće su bili vazali Sankovića i Kosača.
Od 1430-ih. do konačne propasti Sankovića (1404. godine) vlast Nikolića u Popovu se gotovo i ne oseća. Humski mogoriš se isplaćuje Đedićima, Sankovićima i bosanskom kralju. Popovski župani toga doba (Čihorići-Drugovići) bili su vazali Sankovića.[3]
U 15. veku Nikolići, nakon dugotrajnog otpora, postaju vazali Kosača, ali njihova stvarna vlast i pravo na humski mogoriš i dalje traje.[4]
Crkva i nekropola sa stećcima Kličanj mogu okvirno da se datiraju u drugu polovinu 14. veka, 15. veka i početak 16. veka.
Opis dobra uredi
Arheološko područje obuhvata ostatke iz:[5]
- praistorijskog perioda
- srednjovekovnog perioda
Ostaci iz praistorijskog perioda uredi
Arheološkim iskopavanjima je utvrđeno postojanje praistorijskog gradinskog naselja u istočnom delu arheološkog područja. Pronađeno je malo fragmenata keramike, kućnog i kulturnog sloja debljine 20 cm iz bronzanog ili gvozdenog doba.
Većina fragmenata na ovom lokalitetu pripada dobro pečenim velikim posudama grube fakture i lošije izrade. Uglavnom su svietlocrvene boje sa izvesnim glačanjem sa spoljne i unutrašnje strane. Na većem broju primjraka vidi se rad od slabije gline sa primesom krupnijeg peska. Osim grubljih, pronađene su i manje količine finijih fragmenata.[6]
Ostaci iz praistorijskog perioda uredi
U severnom delu savremenog pravoslavnog groblja, ograđenog kamenom ogradom, nalaze se ostaci crkve i nekropola sa stećcima. Sačuvana visina zidova crkve iznosi 0,80 m. Unutrašnje dimenzije iznose 4,00 x 2,65 m. Vrata, široka 0, 70 m, nalazila su se na zapadnoj strani.[5]
Crkva je zidana je od neklesanog kamena, bez maltera. Nije imala apsidu, a u unutrašnjosti crkve, u jugoistočnom uglu, na udaljenosti 15 cm od istočnog zida, prilikom iskopavanja je pronađen kameni stub (0,70 x 0, 40 x 0,25 m) sa oborenom časnom trpezom. U suprotnom uglu crkve pretpostavlja se da je postojao još jedan takav stub, i da je časna trpeza (dimenzija 0,75 x 0,40 x 0,25 m) stajala naslonjena na istočni zid crkve i dva stuba (Lj. Sparavalo, 1979, 123).
Oko crkve se prostire nekropola sa 80 stećaka, od čega je pedeset ploča i trideset sanduka. Obrada je različita, a veći broj primeraka je dobro obrađen. Stećci u orijentisani u smeru zapad-istok i svrstani u nizove. Pet primeraka je ukrašeno.[5]
Stećak br.1 je velika ukrašena ploča, dimenzija 240 x145 x 25 cm, koja se nalazi se pred ulazom u crkvu. Početkom 20. veka pod pločom je ustanovljena grobnica sa osam skeleta.[7] Na vodoravnoj strani su prikazani mač (dug 130 cm) i buzdovan (dug 67 cm).
Stećak br. 2 je visoki sanduk dimenzija 185 x 150 x 80 c), koji je pomeren i naslonjen na stećak na severnoj strani. Na zapadnom uglu je oštećen i napuknut. Ukrašen je sa tri strane. Preko uspravnih strana pruža se friz od plastične povijene linije sa trolistovima. Na zapadnoj čeonoj strani je stilizovan krst. Krakovi krsta su predstavljeni kao trostruke trake od kojih je srednja tordirana. Krakovi se završavaju u formi ljiljana izuzev donjeg koji se proširuje u postolje.[5]
Na istočnoj čeonoj strani, uokviren vrpcom u vidu uvijenog užeta, nalazi se prikaz pravougaonog štita sa mačem. Na južnoj strani u istom okviru prikazane su scena kola i lova. Kolo je žensko: osam žena u dugim haljinama drži se za ruke i igra u kolu. Prva žena se podbočila desnom, a poslednja levom rukom. Ispod kola je prikazan lov. Lovac na konju sa ispruženom desnom rukom drži položeno koplje. Lijeva ruka mu je spuštena prema dršci mača. Ispred njega bježe srna i jelen prema pešaku koji ih čeka sa lukom i strielom u levoj ruci. Konjanik i pešak imaju šiljate kape.
Stećak br. 3 je sanduk dimenzija 205 x 125 x 35 cm koji se nalazi u jugozapadnom delu nekropole. Na vodoravnoj strani, u sva četiri ugla, uklesan je po jedan mali krug i u njemu krst.[5]
Stećak br. 4 je sanduk dimenzija 223 x 97 x 35 cm, koji se nalazi nekoliko metara severno od crkve. Na vodoravnoj strani stećka, u borduri od uvijenog užeta, reljefno je isklesan kružni venac, takođe u vidu uvijenog užeta. Na mestu gde se venac prekida je ispupčenje na kome je prikazan ravnokraki krst. Unutar venca je reljefni polumesec.[5]
Stećak br. 5 je sanduk dimenzije 240 x 150 x 30 cm dobro obrađen. Na vodoravnoj strani je ukrasni motiv sličan motivu na stećku br. 4. Isklesan je venac sa polumesecom u sredini. Na vencu je trougao na kome stoji krst. Donji krak krsta je nešto duži od ostalih.[5]
Stanje zaštite uredi
Nesumnjivo je da monoteističke religije zagovaraju poštivanje drugog i drugačijeg, i ukazuju na činjenicu da se vernici trebaju prema starim grobnim mestima i nadgrobnim spomenicima odnositi sa znakom poštovanja i odavanja počasti, zbog neraskidive veze između živih i mrtvih. Međutim, u savremenom dobu, u nedostatku dovoljnog broja grobnih mesta za novije ukope, pojavljuje se tendencija širenja aktivnih grobalja (katoličkih, pravoslavnih i muslimanskih), tako da se sve manje pažnje poklanja očuvanju stećaka, što je još jedan od problema u nastojanju stručnih osoba da se ti spomenici adekvatno sačuvaju i zaštite.[8]
To je slučaj i sa stanjem zaštite stećka na nekropoli sa stećcima, arheološkog lokalitet Kličanj u Krajkovićima.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Odavić, Đorđo, Praistorijsko naselje na Kličnju u Krajkovićima, Tribunia 2, Zavičajni muzej Trebinje, 1976, 7-17.
- ^ “Službene novine Republike Srpske” broj 9/02.
- ^ a b v g d Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, BiH. „Istraživački i konzervatorsko-restauratorski radovi na lokalitetu Ostaci naselja iz prahistorijskog perioda, nekropola sa stećcima i ostaci crkve iz srednjevjekovnog perioda Kličanj u Krajkovićima, arheološko područje”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 28. 10. 2021. horizontal tab character u
|title=na poziciji 67 (pomoć) - ^ Anđelić, Pavao, Srednjovjekovna župa Popovo, Tribunia 7, Zavičajni muzej Trebinje, 1983, 75-77.
- ^ a b v g d đ e „Opis dobra U: Ostaci naselja iz prahistorijskog perioda, nekropola sa stećcima i ostaci crkve iz srednjevjekovnog perioda Kličanj u Krajkovićima, arheološko područje”. Pristupljeno 28. 10. 2021.
- ^ Odavić, Đorđo, Praistorijsko naselje na Kličnju u Krajkovićima, Tribunia 2, Zavičajni muzej Trebinje, 1976 str. 9 -11'
- ^ O. Đurić-Kozić, Šuma, Površ i Zupci..., Srp. etn. zbornik V, Beograd, 1903, 1193.
- ^ Dubravko Lovrenović, Žrtve ideologiziranja i prisvajanja su i stećci, Oslobođenje, godina LXV/2008, Sarajevo, broj 22. 161 ( 18. 09), str. 30–31.
Literatura uredi
- Ćirković, Simo, Istorija srednjovekovne bosanske države, Beograd, 1964.
- Bešlagić, Šefik, Popovo, srednjovjekovni nadgrobni spomenici, Sarajevo, 1966.
- Odavić, Đorđo, Praistorijsko naselje na Kličnju u Krajkovićima, Tribunia 2, Zavičajni muzej Trebinje, 1976, 7-17.
- Anđelić, Pavao, Srednjovjekovna župa Popovo, Tribunia 7, Zavičajni muzej Trebinje, 1983, 61-79.
- O. Đurić-Kozić, Šuma, Površ i Zupci..., Srp. etn. zbornik V, Beograd, 1903, 1193.
