Википедија

Архипелаг Гулаг

документарна књига нобеловца Александра Солжењицина

Arhipelag Gulag je dokumentarna knjiga nobelovca Aleksandra Solženjicina, objavljena 1973, koja se bavi sudbinom političkih zatvorenika u SSSR u periodu staljinizma (1924−1953).[1]

Arhipelag Gulag
Orig. naslovArhipelag GULAG
AutorAleksandar Solženjicin
ZemljaFrancuska
Jezikruski jezik
Izdavanje
IzdavačSeuil
Datum1973
Tip medijaštampano (tvrd povez i meki povez)
Klasifikacija
ISBN ?0-06-013914-5
OCLC ?802879
DDC ?365/.45/0947
LCC ?HV9713 .S6413 1974

Sadržaj

uredi

Pisana u obliku dokumentarne hronike u tri toma, knjiga je zasnovana na svedočenjima 227 bivših zatvorenika, i detaljno opisuje čitav kazneni proces u SSSR u doba staljinizma (1924-1953), od hapšenja do odsluženja kazne u koncentracionim logorima. Knjiga je pisana od poznatog ruskog disidenta i protivnika komunizma, sa očiglednom težnjom da kod čitalaca probudi saosećanje i obiluje optužbama protiv Sovjetskog Saveza i njegove kaznene industrije. Delo je bilo zabranjeno u SSSR, a autor proteran, ali je, objavljeno 1973, na vrhuncu Hladnog rata, prevedeno u čitavom svetu i doživelo veliku popularnost u Evropi i SAD.[1]

Publikacija

uredi

Nakon što je KGB konfiskovao Solženjicinove materijale u Moskvi, tokom 1965–1967, pripremni nacrti dela su pretvoreni u gotovi kucani tekst, ponekad sakriveni u kućama njegovih prijatelja u Podmoskovlju i drugde. Dok je držan u KGB-ovom zatvoru Lubjanka 1945. godine, Solženjicin se sprijateljio sa Arnoldom Susijem, advokatom i bivšim estonskim ministrom obrazovanja, koji je zarobljen nakon što je Sovjetski Savez okupirao Estoniju 1944. godine. Solženjicin je poverio Susi originalni otkucani i lektorisani rukopis gotovog dela, nakon što su urađene kopije i na papiru i na mikrofilmu.[2] Ćerka Arnolda Susija, Heli Susi, kasnije je držala „master kopiju“ skrivenu od KGB-a u Estoniji sve do raspada Sovjetskog Saveza 1991.[3][4]

Godine 1973. KGB je zaplenio jednu od samo tri postojeće kopije teksta koji su se još uvek nalazili na sovjetskom tlu. Ovo je postignuto nakon ispitivanja Elizavete Voronjanske, jedne od Solženjicinovih daktilografkinja od poverenja,[5] koja je znala gde je otkucana kopija sakrivena; nekoliko dana nakon što ju je KGB pustio na slobodu pronađena je obešena na stepeništu svog stana; očigledno se ili obesila ili je ubijena (3. avgusta 1973).[6] Iako je ranije želeo da se prvo objavi u Rusiji, nakon što je Solženjicin saznao za njenu smrt, odlučio je da sledećeg meseca, septembra, dozvoli objavljivanje u Parizu. Prvo izdanje dela objavila je (na ruskom) francuska izdavačka kuća Éditions du Seuil nekoliko dana posle Božića 1973;[7] dobili su zeleno svetlo od Solženjicina, ali su odlučili da objave delo desetak dana ranije nego što je očekivao. Vesti o prirodi dela odmah su izazvale pometnju, a prevodi na mnoge druge jezike usledili su u narednih nekoliko meseci, ponekad proizvedeni u trci sa vremenom. Amerikanac Tomas P. Viti je preveo englesku verziju; njegov engleski i francuski prevod pojavio se u proleće i leto 1974.[8]

Solženjicin je želeo da se rukopis prvo objavi u Rusiji, ali je znao da je to nemoguće u uslovima koji su tada postojali. Knjiga je imala dubok efekat na međunarodnom nivou. Ne samo da je to izazvalo energičnu debatu na Zapadu; samo šest nedelja nakon što je delo napustilo pariske štampe i sam Solženjicin je bio primoran da ode u izgnanstvo. Pošto je posedovanje rukopisa predstavljalo rizik od duge zatvorske kazne za „antisovjetske aktivnosti“, Solženjicin nikada nije radio na rukopisu u potpunom obliku. Pošto je bio pod stalnom prismotrom KGB-a, Solženjicin je u svakom trenutku radio samo na delovima rukopisa, kako ne bi ugrozio celu knjigu ako bi slučajno bio uhapšen. Zbog toga je razne delove posla tajio širom Moskve i okolnih predgrađa, u brigu svojih pouzdanih prijatelja. Ponekad, kada ih je navodno posećivao na društvenim pozivima, zapravo je radio na rukopisu u njihovim domovima. Tokom većeg dela ovog vremena, Solženjicin je živeo u dači svetski poznatog violončeliste Mstislava Rostropoviča, a zbog reputacije i ugleda muzičara, uprkos pojačanoj kontroli sovjetskih vlasti, Solženjicin je bio prilično siguran od pretraga KGB-a. Solženjicin nije mislio da će ova knjiga biti njegovo odlučujuće delo, jer ga je smatrao za novinarsko i delo iz domena istorije, a ne visokom književnošću.[traži se izvor]

Sa mogućim izuzetkom Jednog dana iz života Ivana Denisoviča, to je njegovo najpoznatije i najpopularnije delo, barem na Zapadu. Završen 1968. godine, Arhipelag Gulag je mikrofilmovan i prokrijumčaren Solženjicinovom glavnom pravnom zastupniku, Fricu Hibu iz Ciriha, da bi čekao objavljivanje; kasniji štampani primerak, takođe prokrijumčaren, potpisao je Hajnrih Bel u podnožju svake stranice kako bi se dokazao protiv mogućih optužbi za falsifikovano delo. Solženjicin je bio svestan da postoji obilje materijala i perspektive o Gulagu koji će se nastaviti u budućnosti, ali je smatrao da je knjiga sa njegove strane završena. Autorski honorar i prihod od prodaje knjige prebačeni su u Fond za pomoć Solženjicinu za pomoć bivšim zatvorenicima logora. Njegov fond, (Ruski socijalni fond), koji je morao da radi u tajnosti u svojoj rodnoj zemlji, uspeo je da prebaci značajne količine novca za pomoć bivšim zatvorenicima Gulaga 1970-ih i 1980-ih.[9][10]

Prijem i uticaj

uredi

Počev od 2009. godine, ruske škole su izdavale knjigu kao obaveznu lektiru.[11][12] Ruski predsednik Vladimir Putin nazvao je knjigu „preko potrebnom“,[11] dok je rusko Ministarstvo prosvete saopštilo da knjiga prikazuje „vitalno istorijsko i kulturno nasleđe o toku domaće istorije 20. veka“.[13] Arsenij Roginski, tadašnji šef organizacije za ljudska prava Memorijal, pozdravio je Putinovu podršku udžbeniku Solženjicina.[12] Natalija Rešetovskaja, Solženjicinova prva supruga, napisala je u svojim memoarima iz 1974. da njen muž to delo ne smatra istorijskim ili naučnim istraživanjem, i navela da je to zbirka logorskog folklora koja sadrži sirovi materijal koji Solženjicin planira da koristi u svojim budućim publikacijama.[14] Njene knjige je objavljivao Novosti Pres, koji je vodio KGB. Njen urednik tamo je bio Konstantin Semjonov, koji je postao njen treći muž.[15]

Kritika

uredi

Istoričar i arhivski istraživač Stiven G. Vitkroft opisao je knjigu kao „izvrsno književno remek-delo, oštru političku optužnicu protiv sovjetskog režima i imala je ogroman značaj u pokretanju pitanja sovjetske represije u ruskoj svesti“. Vitkroft je napisao da je knjiga u suštini „književno i političko delo“, i da „nikada nije tvrdio da logore stavlja u istorijsku ili društveno-naučnu kvantitativnu perspektivu“, ali da je u slučaju kvalitativnih procena Solženjicin dao svoju visoku ocenu kako je želeo da izazove sovjetske vlasti da pokažu da su „razmeri logora bili manji od ovoga“.[16] Istoričar sa Univerziteta u Kaliforniji Dž. Arč Geti napisao je o Solženjicinovoj metodologiji da je „takva dokumentacija metodički neprihvatljiva u drugim oblastima istorije“.[17] Gabor Ritersporn je podelio Getijevu kritiku, rekavši da je „sklon da da prednost nejasnim reminiscencijama i pričama iz druge ruke... [i] neizbežno [vodi] ka selektivnoj pristrasnosti“.[18]

U intervjuu za nemački nedeljni list Di Zit, britanski istoričar Orlando Fajdžiz izjavio je da su se mnogi zatvorenici Gulaga koje je intervjuisao za svoje istraživanje tako snažno identifikovali sa sadržajem knjige da su postali nesposobni da razlikuju svoja iskustva i ono što su čitali: Gulag Arhipelag je govorio za ceo narod i bio je glas svih onih koji su stradali“.[19] Sovjetski disident i istoričar Roj Medvedev nazvao je knjigu „izuzetno kontradiktornom“;[20] u recenziji za knjigu, Medvedev ju je opisao kao bez konkurencije po svom uticaju, rekavši: „Verujem da je malo onih koji će ustati sa svojih stolova nakon što pročitaju ovu knjigu isto kao kada su otvorili njenu prvu stranicu. U tom pogledu nemam sa čime da uporedim Solženjicinovu knjigu ni u ruskoj ni u svetskoj književnosti.“[21][22]

Romanopisac Doris Lesing rekla je da je knjiga „srušila imperiju“,[23] dok je autor Majkl Skamel opisao knjigu kao gest koji je „izvodio u lice izazov sovjetskoj državi, dovodeći u pitanje sam njen legitimitet i zahtevajući revolucionarne promeniti“.[24] O njegovom uticaju, filozof Ijzaja Berlin je napisao: „Sve do Gulaga, komunisti i njihovi saveznici nisu ubeđivali svoje sledbenike da su osude režima uglavnom buržoaska propaganda.[23] Američki diplomata Džordž F. Kenan rekao je da je knjiga „najmoćnija pojedinačna optužnica protiv političkog režima koja je ikada podignuta u moderno doba“.[25] Autor Tom Batler-Boudon opisao je knjigu kao „Solženjicinov spomenik milionima mučenih i ubijenih u Sovjetskoj Rusiji između boljševičke revolucije i 1950-ih“.[23] U izdanju The Book Show rečeno je da je knjiga pomogla da se razotkrije brutalnost sovjetskog sistema. [26] Psiholog Džordan Piterson, koji je napisao predgovor skraćenog izdanja povodom pedesete godišnjice objavljenog 1. novembra 2018,[27] opisao je knjigu kao najvažniju knjigu dvadesetog veka.[28]

Povučene su paralele između knjige i tretmana Liao Jivua, disidenta koji je, prema agenciji Frans pres, „kineski Solženjicin“.[29] Autor Dejvid Ajkman izjavio je da je Liao prvi kineski pisac disident koji je „došao do veoma detaljnog prikaza zatvorskih uslova uključujući mučenje u Kini na isti način na koji je [sovjetski disident Aleksandar] Solženjicin uradio u Gulag Arhipelagu“.[30] Novinar Mustafa Akjol je 2019. povukao paralelu između knjige i kampova za prevaspitanje u Sinđangu.[31]

Reference

uredi
  1. ^ a b Velika tematska enciklopedija Larousse (tom 2). Beograd: Mono&Manana. 2005. str. 1.149. ISBN 86-7804-019-X. 
  2. ^ Solzhenitsyn, The Oak and the Calf and Invisible Allies
  3. ^ Rosenfeld, Alla; Norton T. Dodge (2001). Art of the Baltics: The Struggle for Freedom of Artistic Expression Under the Soviets, 1945–1991. Rutgers University Press. str. 55, 134. ISBN 978-0-8135-3042-0. 
  4. ^ Solzhenitsyn, Aleksandr (1997). Invisible Allies. Basic Books. str. 46—64 The Estonians. ISBN 978-1-887178-42-6. 
  5. ^ Solzhenitsyn, Literary Giant Who Defied Soviets Dies at 89
  6. ^ Thomas 1998, str. 398
  7. ^ Scammell, Solzhenitsyn, a Biography, 1985
  8. ^ Swayze, Harold (decembar 1975). „The Gulag Archipelago, 1918–1956: An Experiment In Literary Investigation, I-II. By Aleksandr I. Solshenitsyn. Translated from the Russian by Thomas P. Whitney. New York: Harper & Row, 1974. xii, 660 pp. $12.50, cloth. $1.95, paper. - The Stalinist Terror In The Thirties: Documentation From The Soviet Press. Compiled with an introduction by Borys Levytsky. Hoover Institution Publications, 126. Stanford: Hoover Institution Press, 1974. xxvii, 521 pp. $14.50.”. Slavic Review. 34 (4): 825—827. doi:10.2307/2495739. Pristupljeno 30. 7. 2022. 
  9. ^ Remnick, David (7. 2. 1994). „The Exile Returns”. The New Yorker. Pristupljeno 30. 7. 2022. 
  10. ^ Reinsch II, Richard M. (28. 11. 2020). „Truth In Exile”. The American Conservative. Pristupljeno 30. 7. 2022. 
  11. ^ a b „Solzhenitsyn's 'Gulag' mandatory in Russian schools”. Reuters. 26. 10. 2010. Pristupljeno 8. 1. 2022. 
  12. ^ a b Boudreaux, Richard (28. 10. 2010). „'Gulag Archipelago' Re-Issued for Russian Students”. The Wall Street Journal. 
  13. ^ „Gulag Archipelago joins Russian curriculum”. CBC. 9. 9. 2009. 
  14. ^ Lewis, Paul (6. 6. 2003). „Natalya Reshetovskaya, 84, Is Dead; Solzhenitsyn's Wife Questioned 'Gulag'”. The New York Times. ISSN 0362-4331. Pristupljeno 3. 1. 2022. 
  15. ^ smith, J.Y. (5. 6. 2003). „Natalya Reshetovskaya Dies at 84”. Washington Post. ISSN 2641-95991 Proverite vrednost parametra |issn= (pomoć). Pristupljeno 5. 7. 2022. 
  16. ^ Wheatcroft, Stephen (1996). „The Scale and Nature of German and Soviet Repression and Mass Killings, 1930–45” (PDF). Europe-Asia Studies. 48 (8): 1330. JSTOR 152781. doi:10.1080/09668139608412415. „When Solzhenitsyn wrote and distributed his Gulag Archipelago it had enormous political significance and greatly increased popular understanding of part of the repression system. But this was a literary and political work; it never claimed to place the camps in a historical or social-scientific quantitative perspective, Solzhenitsyn cited a figure of 12–15 million in the camps. But this was a figure that he hurled at the authorities as a challenge for them to show that the scale of the camps was less than this.” 
  17. ^ Getty, J. Arch (1981). Origins of the Great Purges. Cambridge: Cambridge University Press. p. 211.
  18. ^ Rittersporn, Gabor (1991). Stalinist Simplifications and Soviet Complications, 1933–1953. New York: Harwood Academic Publishers. pp. 231–235.
  19. ^ Held des Westens, Die Zeit, 7 August 2008
  20. ^ Medvedev, Roy. On Stalin and Stalinism. New York: Oxford University Press, 1979, p. ix
  21. ^ Medvedev, Roy (7. 2. 1974). „Excerpts From Roy Medvedev's Essay on Solzhenitsyn's 'Gulag Archipelago'”. The New York Times. 
  22. ^ Medvedev, Roy (1974). „On Solzhenitsyn's Book The Gulag Archipelago”. Soviet Studies in Literature. Taylor & Francis Online. 10 (3). 
  23. ^ a b v Butler-Bowdon, Tom. 50 Politics Classics: Freedom, Equality, Power (50 Classics) (Kindle izd.). Nicholas Brealey. str. Chapter 43. 
  24. ^ Scammell, Michael (11. 12. 2018). „The Writer Who Destroyed an Empire”. The New York Times. Pristupljeno 8. 1. 2022. „In 1973, still in the Soviet Union, he sent abroad his literary and polemical masterpiece, 'The Gulag Archipelago.' The nonfiction account exposed the enormous crimes that had led to the wholesale incarceration and slaughter of millions of innocent victims, demonstrating that its dimensions were on a par with the Holocaust. Solzhenitsyn's gesture amounted to a head-on challenge to the Soviet state, calling its very legitimacy into question and demanding revolutionary change.” 
  25. ^ "Aleksandr Solzhenitsyn: Speaking truth to power". The Economist. 7 August 2008. Retrieved 13 August 2021.
  26. ^ Mares, Peter (12. 8. 2008). „Alexander Solzhenitsyn”. ABC AU. Pristupljeno 8. 1. 2022. „The author of a One Day in the Life of Ivan Denisovich, The Gulag Archipelago, Cancer Ward, First Circle and many other books, Solzhenitsyn exposed the brutality of the Soviet system to his fellow Russians and to the rest of the world...he criticised the system, as we know, and he wrote The Gulag Archipelago which was a study of the way in which the gulag system worked, but at the same time as having that systematic critique of the Soviet Union, he never let go of the idea of individual responsibility within it, did he, a personal morality.” 
  27. ^ „The Gulag Archipelago”. Penguin. Pristupljeno 4. 3. 2019. 
  28. ^ Hains, Tim (30. 9. 2018). „Jordan Peterson On Soviet Horrors, The Gulag Archipelago: 'This Is Not Widespread Knowledge'”. Real Clear Politics. Pristupljeno 8. 1. 2022. 
  29. ^ „China is 'threat to world' says dissident writer”. France 24. 5. 4. 2019. Pristupljeno 8. 1. 2022. 
  30. ^ Svrluga, Susan (17. 10. 2011). „Chinese dissident Liao Yiwu to speak at Patrick Henry College”. The Washington Post. Pristupljeno 8. 1. 2022. 
  31. ^ Akyol, Mustafa (2. 1. 2019). „China's Gulag for Muslims”. The New York Times. Pristupljeno 8. 1. 2022. „The camps were established by Lenin, expanded by Stalin and finally exposed to the world by the great Russian author Aleksandr Solzhenitsyn, with his 1973 masterpiece, 'The Gulag Archipelago.' ... Today, Russia’s gulags are long gone, as is the Communist Party of the Soviet Union that operated them. But now another dictatorship, ruled by another Communist Party, is operating a new chain of prisons that evoke memory of the gulags — more modern, more high-tech, but no less enslaving ... . These are China's 're-education camps,' established in the far-western Xinjiang region, where up to a million Chinese are reportedly imprisoned in order to be indoctrinated.” 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Архипелаг_Гулаг&oldid=26814310”