Arčinci
Arčini (rus. Арчинцы, engl. Archis) su narod koji živi u sjevernim državama, a najveći broj njih trenutno živi u Severnokavkaskom federalnom okrugu, u južnom Dagestanu, koji je inače najveća ruska republika na sjevernom Kavkazu.
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 1 200 | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Dagestan | 1 200 |
| Jezici | |
| Arčinski jezik, Avarski jezik, Ruski jezik | |
Područje i jezik uredi
Arčinci su nahsko-dagestanski narod koji je naseljen u južnom Dagestanu u Rusiji. Oni govore arčinskim jezikom, koji pripada lezginskoj grupi severoistočnokavkaskih (nahsko-dagestanskih) jezika. Njihovo stanište je na oko 2.000 metara nadmorske visine u basenu reke Kara-Kojsu (rus. Каракойсу) na Kavkazu. Postoji osam arčinskih sela. Matično selo Arčib i još sedam sela koja su naselili doseljenici iz Arčiba. Selo Arčib se proteže duž padine od jugoistočne do sjeverozapadne strane. To je tipično planinsko selo sa zbijenim kućama i uskim ulicama. Sem matičnog sela Arčib, arčinska sela nisu bila stalno nastanjena do 1930. godina. Oštra planinska klima ne čini njihov život lakšim. Početak zime obično je u oktobru, a ljeti su i obilne kišni. Postoje brze planinske reke i bujni pašnjaci, a šume uopšte nema. Isti uslovi su karakteristični za susjedna područja, naseljena Avarima na sjeveroistoku, Lakcima na istoku i Rutulcima na jugu, preko planine Djultidag (rus. Дюльтыдаг). U prethodnom vjeku komunikacija je bila moguća samo sa Avarima i Lakcima.[1]
Populacija uredi
Kao i u slučaju Abazina, podaci o kretanju broja Arčinaca postoje tek od 19. vijeka:[1]
| Godina | Broj stanovništva |
|---|---|
| 1866. | 592 |
| 1886. | 804 |
| 1917. | 863 |
| 1926. | 854 |
| 1960. | 700 |
Od popisa iz 1959. godine, Arčinci se smatraju Avarima. Na osnovu podataka može se zaključiti da je broj Arčina konstatan još od popisa iz 1917. godine uprkos suočavanju sa svim političkim i ekonomskim promjenama. Uprkos predviđanjima etnografa D. Butajeva, iz 1930. godine, da će Arčince uskoro asimilovati Avari, može se reći da su zadržali svoj nacionalni identitet.[1]
Jezik uredi
Akademsko proučavanje Arčina započelo je u drugoj polovini 19. vijeka. Glavni akcenat istraživanja je stavljen na lingvističke studije. (P. Uslar, A. Dir, R. Erkert), dok su antropološka i etnografska istraživanja započela 1930-ih i 1950-ih (P. Sviderski, A. Gadžiev, E. Šiling, A. Sergejeva).
Genetska klasifikacija arčinskog jezika je bila tema kontroverze. Prema nekim naučnicima (Uslar) arčinski treba smatrati varijantom avarskog, ali po mišljenju drugih (Erkert) bliži je lakskom. Arčinski je takođe smatran posebnim jezikom koji se nalazi negdje između avarskog i lakskog. Italijanski lingvista, Trombeti, smestio je arčinski jezik u avaro-ando-didojsku grupu, ali danas je najrasprostranjenije mišljenje sovjetskog učenjaka E. Bokareva, koji arčinski smatra delom lezginsko-samurske grupe nahsko-dagestanskih jezika.
Antropološki gledano Arčinci pripadaju balkansko-kavkaskoj podrasi. Tipološki leže negde između kavkaskog (Lakci, Avari) i kaspijskog (Lezgini) tipa. Karakteriše ih izuzetno zakrivljen nos, šire od prosečnog lica, visoko čelo, tamne oči i kosa i relativno nizak rast (najniži ljudi u Dagestanu).
Arčini nemaju pisani jezik pa iz tog razloga koriste avarski jezik.[1]
Religija uredi
Arčini su muslimani suniti. Prema vjerovanju, Arčini su zajedno sa Lakcima prihvatili islam prije 10. vijeka. Pre toga su bili hrišćani - što dokazuje postojanje hrišćanskih nadgrobnih spomenika na groblju Arčina.
Nije poznato mnogo o istoriji Arčina. Nedostaju arheološki podaci, kao i bilo kakvo spominjanje u drevnim izvorima. Prema A. Komarovu, Arčini sebe smatraju zasebnim plemenom, koje je nekada bilo prilično brojno. Nije nemoguće da su potomci jednog drevnog dagestanskog plemena koje se, iz nepoznatih razloga, našlo u nekom trenutku u izolaciji. Ovu hipotezu potkrepljuju i lingvistički i antropološki podaci.
Prvi pisani pomen Arčinaca se javlja u hronici Širvana Mohameda Rafija (kraj 13. - 14. vijeka) gdje su Arčini navedeni kao jedna od dagestanskih zajednica koja je plaćala porez. Poslije 17. vijeka Arčinci su bili potčinjeni vladarima lakskog Kazikumuhskog kanata. Krajem 18. i u prvoj polovini 19. vijeka stalno su bili angažovani u oružanim borbama. Oni su učestvovali i u Kavkaskim ratovima i Muridskom ustanku imama Šamila. Rusija je 1860-ih i 1870-ih učvrstila svoju vlast nad Arčincima, što je stabilizovalo situaciju.[1]
Ekonomija uredi
Arčini su oduvjek u velikoj mjeri zavisila od okoline. Planinski pejzaž i oskudica obradivih površina bili su povoljni samo za sezonsko uzgajanje stoke. Uzgajana su velika stada ovaca, a domaćinstva su obično imala i manji broj krava i konja. Zimi su životinje ostajale blizu sela ili u šupama, dok su tokom ljeta pasle na planinskim pašnjacima.
Uzgoj ovaca je isključivo okupacija muškaraca, žene su bile odgovorne za obradu zemlje i vodile računa o govedima. Oranice su bile oskudne i tehnologija za njihovo obrađivanje na primitivnom nivou. Od proizvoda su se isticali pšenica i ječam. Hortikultura nije bila praktikovana. Žetveni prinosi su bili dovoljni za šest ili sedam meseci, nakon čega je žito kupovano na tržištu. Kapitalistička ekonomija i diferencijacija materijala tek su počeli da se razvijaju na početku 20. veka.[1]
Sovjetski period uredi
Pre sovjetizacije, arčinsko društvo zasnivalo se na seoskoj zajednici na čelu sa seoskim starješinom (begaoulom), koga je birala seoska skupština (džamat). Skupštine su birale i seoske sudije (karte) i pomoćne seoske starješine (čaušei). Lokalni klerik (kadi) bio je zadužen za pitanje nasljeđa i porodična pitanja. Porodice Arčina bile su strogo endogamne, a brak između rođaka je bio široko rasprostranjen. Ovo je u velikoj mjeri uslovljeno teritorijalnom i jezičkom izolacijom. Brak je sklapan u ranom dobu: za dječake poželjno čim su imali pravo da nose bodež, tj. u dobi od 15 godina, dok su djevojčice sticali pravo na brak u starosti od 12 do 14 godina.
Iako je Dagestanska autonomna republika proglašena 1921. godine, sovjetska vladavina je sporo uspostavljana i njeno prisustvo nije zaista bilo osjetno sve do kraja drugog svjetskog rata. Jedan od razloga za to je nesumnjivo teritorijalna izolacija. Do 1938. godine planinske staze bile su jedina veza sa ostatkom sveta. Pored toga postojala je i jezička barijera. Prvo su marksističko-lenjinistička teorija i principi kolektivizacije usađeni u svest Avara, pa je zatim pažnja usmerena na Arčince.[1]
Reforme uredi
Međutim, 1930-ih Sovjeti su sproveli niz naprednih mera: sprovedena je administrativna reforma, počela je velika izgradnja puteva i počela je kolektivizacija. Prve arčinske zadruge su stvorene 1928. godine, a 1935. godine osnovana je i prva kolektivna farma. Prema statutu kolektivne farme, određeni dio zemlje i stoke ostali su kao privatna svojina. Kao rezultat toga, svaki pojedinac (porodica) se brinuo samo o svojoj farmi. Međutim, 1939. godine, pravo na privatnu imovinu je poništeno i do 1940. godine sprovedena je kolektivizacija. Tokom 1960. godina završeni su i putevi koji su prekinuli period izolacije. Ovo je efektivno završilo teritorijalnu izolaciju i otvorilo put mnogim promjenama. Neke od značajnijih promjena su se desile u društvenoj sferi. Administrativne funkcije prenete su sa seoske skupštine na novoformirani seoski sovjet i lokalnu partijsku organizaciju. Uloga endogamije se smanjila - iako do danas roditelji djevojke u godinama za udaju smatraju pravilnim da se raspituju o planovima bilo kojeg neoženjenog rođaka pre nego što udaju djevojčicu za nekog drugog. Pojavio se potpuno novi fenomen: fenomen mešovitih brakova. Migracija je takođe porasla (1965. godine 60 arčinskih porodica živelo je izvan tradicionalne arčinske teritorije).[1]
Školstvo uredi
Do 19. vjeka Arčini su se školovali u školama pri džamijama. Školovanje je bilo na arapskom jeziku pod uticajem islama. Nekoliko poznatih imena u arapskoj kulturi zapravo vode poreklo od Arčinaca: na primer, arabista iz 18. veka Kazakilov, koji je takođe bio matematičar, astrolog i putopisac. Godine 1930. prvi put je otvorena sekularna osnovna škola u Arčibu. Čak i u njoj, obrazovanje nije bilo na maternjem jeziku učenika, već na avarskom jeziku. Stvaranje pisane verzije jezika smatralo se nepotrebnim, jer su Arčinci bili toliko malobrojni da se mislilo da će ih uskoro asimilovati drugi brojniji narodi. Godine 1965. postojale su dvije škole - osnovna škola i osmogodišnja škola. U periodu od 1965. do 1966. godine škole prelaze na održavanje nastave na ruskom jeziku. Iako je jezik obrazovanja bio strani jezik, lokalni jezik (arčinski) se govorio van prostorija škola.
Interesantno za ovaj narod je i to da je postojala oštra kontradikcija između starog i novog mentaliteta. Poštovanje običajnog prava i vjerska uvjerenja i predrasude su bili izraženi kod starijih muškaraca. Oni su definisali javno mnjenje. Nijedna promjena nije bila vidljiva u njihovom odnosu prema ženskom polu. Obrazovanje za djevojčice, izvan onog sticanog u seoskim školama, nije posmatrano sa odobravanjem. Položaj žena u porodici je malo poboljšan, ali to se nije desilo zbog sopstvene inicijative žena. Arčinske žene se više drže starih običaja i tradicija od muškaraca. Materijalna kultura Arčina je slična materijalnim kulturama drugih kavkaskih naroda. Razlike su samo u detaljima.
Tokom sovjetske vladavine, fabrički proizvodi i elementi urbane kulture počinju da se malo šire. Većina promena se odnosi na posuđe i mušku odeću. Preživljavanje arčinskog društva najviše je ugroženo erozijom njihove teritorijalne i jezičke izolacije. Napredna urbana kultura pokazala se kao privlačna za Arčine, a veliki broj njih je emigrirao iz svojih rodnih sela. Prema vjerovanjima demografa ako se ovaj trend odlazaka iz sela u grad nastavi, arčinske teritorije će biti ispražnjene da bi ih popunili Avari, koji su navikli na teškoće života na planinama. To bi dovelo do potpunog gubitka jezika. Propagandiranje ruskog i avarskog kao boljeg sredstva komunikacije negativno je uticalo na arčinski jezik.[1]
Vidi još uredi
Reference uredi
