Austroslavizam
Austroslavizam je višeznačni pojam, kojim se označava skup srodnih političkih ideja i programa, čiji se zajednički imenitelj ogledao u težnji ka rešavanju slovenskog pitanja pod okriljem Austrijskog carstva (1804-1867), odnosno Austrougarske monarhije (1867-1918). Kao politički koncept, austroslavizam je oblikovan već tokom prve polovine 19. veka, a potom je nastavio da se razvija u različitim oblicima, sve do svojih poslednjih stadijuma, koji su došli do izražaja za vreme Prvog svetskog rata (1914-1918).[1]
Za razliku od panslavista, koji su zagovarali jedinstvo svih slovenskih naroda i njihovu nezavisnost u odnosu na neslovenske činioce, pobornici austroslavizma su promovisali ideju slovenske lojalnosti prema dinastiji Habzburga, uz naglašavanje srednjoevropskih kulturnih tradicija,[2] koje su bile dominantne prvenstveno među zapadnoslovenskim narodima (Poljaci, Česi, Slovaci), a takođe i među pojedinim južnoslovenskim narodima (Slovenci, Hrvati). Iako su formalno zastupali tezu o ravnopravnosti svih slovenskih naroda i njihovih tradicija, pobornici austroslavizma su u političkoj praksi zanemarivali interese pravoslavnih Slovena, prema kojima su gajili podozrenje zbog njihove okrenutosti ka carskoj Rusiji.[3]
Pod okriljem austroslavizma, habzburške vlasti su podsticale razvoj antiruskog raspoloženja, prvenstveno u cilju zaštite austrijskih interesa u Galiciji, a slične tendencije su došle do izražaja i u oblasti rešavanja Poljskog pitanja. U cilju suzbijanja ruskog uticaja, među austroslavistima su promovisane ideje o budućem ujedinjenju Poljske pod okriljem habzburške dinastije, kao i teze o potpunoj etničkoj različitosti Malorusa (tadašnji termin za današnje etničke Ukrajince i Rusine) u odnosu na Ruse.[4]
U okviru austrougarskih granica, pobornici austroslavizma su se zalagali za priznavanje političke ravnopravnosti Slovena, putem stvaranja posebnih slovenskih jedinica, koje bi bile ravnopravne sa austrijskim (nemačkim) i ugarskim (mađarskim) delovima zajedničke monarhije (trijalizam i kvadrilizam). Međutim, u političkoj praksi, ni jedan od tih zahteva nije bio uvažen, prvenstveno zbog otpora mađarskih političkih činilaca, tako da se austroslavizam pokazao kao puko sredstvo za manipulaciju Slovenima od strane vladajućih krugova u Beču.[5][6]
Među južnoslovenskim narodima, glavni ideolog i zagovornik austroslavizma bio je slovenački političar i naučnik Jernej Kopitar, koji je u tom pravcu nastojao da usmerava i delatnost Vuka Stefanovića Karadžića.[7] Pod okriljem austroslavizma, pojedini hrvatski politički činioci su promovisali ideju o stvaranju Velike Hrvatske, kao posebne političke jedinice koja bi u okviru zajedničke monarhije bila ravnopravna sa Austrijom i Ugarskom. Slogan velikohrvatskih austroslavista je glasio: "Velika Hrvatska u Velikoj Austriji".[8]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Moritsch 1996, str. 11-23.
- ^ Cipek 2004, str. 597-607.
- ^ Milutinović 1977, str. 519-532.
- ^ Moritsch 1996, str. 55-67, 68-76.
- ^ Milutinović 1980, str. 115-133.
- ^ Matković 1983, str. 27-33.
- ^ Pogačnik 1980, str. 478-491.
- ^ Bogdanov 1958, str. 762.
Literatura uredi
- Bogdanov, Vaso (1958). Historija političkih stranaka u Hrvatskoj od prvih stranačkih grupiranja do 1918. Zagreb: Novinarsko izdavačko poduzeće.
- Leščilovskaja, Ina I. (1973). „Austroslavizam i jugoslavizam u hrvatskoj nacionalnoj politici 1848. godine”. Radovi Instituta za hrvatsku povijest. 3 (1): 285—298.
- Matković, Hrvoje (1983). „Austroslavizam i jugoslavenstvo u koncepcijama jugoslavenskih političara 1918. godine”. Stvaranje jugoslovenske države 1918. Beograd: Institut za savremenu istoriju. str. 27—33.
- Milutinović, Kosta N. (1977). „Svetozar Marković kao kritičar austroslavizma”. Svetozar Marković: život i delo. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. str. 519—532.
- Milutinović, Kosta N. (1980). „Svetozar Marković o južnoslovenskoj federaciji i balkanskoj konfederaciji”. Glas SANU. 319 (21): 115—133.
- Moritsch, Andreas, ur. (1996). Der Austroslavismus: Ein verfrühtes Konzept zur politischen Neugestaltung Mitteleuropas. Wien: Böhlau.
- Pogačnik, Jože (1980). „Jernej Kopitar i problem austroslavizma”. Letopis Matice srpske. 426 (4): 478—491.
- Cipek, Tihomir (2004). „Ideja Srednje Europe Františeka Palackog”. Časopis za suvremenu povijest. 36 (2): 597—607.
- Žutić, Nikola (2000). „Jugoslovenstvo Rimokatoličke crkve: Ilirizam, austroslavizam i rimokatoličko jugoslovenstvo”. Srpska slobodarska misao. 1 (2): 235—250.
