Bardača (jezero)
Barski rezervat Bardača je do 2012. godine bio kompleks od 11 jezera smještenih između rijeka Save i Vrbasa. Danas su jezera devastirana i vještački isušena, tako da su ostala samo tri jezera.
| Bardača | |
|---|---|
 Jedno od jezera Bardače. | |
| Koordinate | 45° 06′ 33″ S; 17° 26′ 07″ I / 45.10917° S; 17.43528° I |
| Zemlje basena |  Bosna i Hercegovina Republika Srpska |
| Maks. dužina | 5,5 km |
| Maks. širina | 1,7 km |
| Površina | 7,32 km2 |
| Pros. dubina | 1,65 m |
| Maks. dubina | 2,5 m |
  Bardača | |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Nalazi se sjeveroistočno od Banje Luke, u Bardači, opštini Srbac (Republika Srpska i BiH). Najpoznatija i najveća od ovih jezera su bila: Prevlaka, Sinjak, Veliki i Mali Dajkovac, Raktovac, Necik, Lug i Dugo polje jedan i dva. Obim jezera je: 16,5 km
Kompleks uključuje ribnjake, naplavljene površine, šume, obrađeno zemljište i nastanjene površine. Bardača je proglašena „Ramsarskim mjestom“, odnosno uvrštena je na svjetsku listu zaštićenih močvarnih područja. Nakon isušivanja jezera, Bardača je izgubila karakteristike zbog kojih je dobila status rezervata prirode.
Na Bardači se održava najstarija likovna kolonija u BiH: Likovno-ekološka kolonija Bardača.
Jezera uredi
Uz nabrojana jezera, postoji par manjih jezera, to su: jezero kod bazena Bardača, Mutića Stublaja, Jezera kod restorana 2M, Mrijestilište "Ladice". Ukupna veličina svih jezera je 732 hektara.
Danas su ostala samo tri jezera: Rakitovac, Sinjak i Mali Dajkovac. Ostala su isušena od strane kompanije Agroimpeks i pretvorene u oranice.
| Jezera | površina | |
|---|---|---|
| Prevlaka | isušeno | oko 160 ha |
| Lug | isušeno | 72 ha |
| Rakitovac | oko 80 ha | |
| Sinjak | oko 60 ha | |
| Necik | isušeno | oko 40 ha |
| Mali Dajkovac | oko 15 ha | |
| Brzajski | isušeno | oko 10 ha |
| Veliki Dajkovac | isušeno | oko 20 ha |
| Dugo Polje 1 | isušeno | 128 ha |
| Dugo Polje 2 | isušeno | 110 ha |
| Velika Stublaja | isušeno | - |
Ekosistem uredi
U ovom močvarnom regionu registrovano je 280 biljnih vrsta, 178 vrsta ptica i 26 vrsta riba.
Geografija uredi
Bardača se nalazi na sjeveru Republike Srpske. Uz desnu obalu Save i lijevu obalu rjeke Vrbas. Zauzima sjeveroistočni dio Lijevča polja. Administrativno pripada opštini Srbac i Banjalučkoj regiji. Tačan geografski položaj Bardače je 45"08" sjeverne geografske širine i 17"25" istočne geo. dužine. Nadmorska visina je oko 100 m. Bardaču okružuju i 3 riječice:Matura, Stublaja i Brzaja, ove tri rječice su kratkog toka i nisu plovne, ali su služile kao snadbjevači vode u bardačka jezera.
Saobraćajna povezanost uredi
Od sjedišta opštine udaljena je 16 km, dok od većih gradova Gradiška 25 km, Laktaši 30 km, Banja Luka 45 km. Saobraćajno je povezana magistralnim putem Srbac-Laktaši, lokalnim Bardača-Dolina-Gradiška (15 km). Na 20 km od Bardače prolazi i najfrekventniji magistralni put u BiH Banja Luka-Gradiška, kao i istoimeni auto put. Aerodrom Mahovljani su udaljeni oko 35 km.
Istorija uredi
Naselje je osnovano na prostoru šume Jovača oko 1901. u vrijeme izgradnje savskog nasipa i ribnjaka. Najznačajnija osoba za brz razvoj bio je Poljski privrednik Artur i Viktor Burda porjeklom iz Galicije. Viktor je bio poznati stručnjak u razvoju ribarstva. U ovom periodu kad porodica Burda od zemaljske vlade u Sarajevu dobija pravo na ribnjake, Bardača počinje da se razvija. Na prostor današnjeg naselja dolazi do naseljavanja Srba, koji mahom dolaze iz lokalnih mjesta (Bajinci, Orubica, Gaj...), ali i iz širih prostora srpskih zemalja. Stanovnici tada nalaze prašumu koja se zvala Jovača, koja nedugo zatim bješe iskrčena i odvezena u Beč. U to vrijeme je pripadala Gradiškom kotaru, zatim opštini Razboj sa sjedištem u Glamočanima.od 1945. Bardača je pod upravom opštine Srbac. Naziv "Bardača" je nastao od riječi "Bara“.
Stanovništvo uredi
Prostor Bardače i njeno okruženje je veoma pogodno za naseljavanje. Saobraćajni položaj, klimatski uslovi, plodono zemljište, bogastvo šumom, vodom i pašnjacima omogućili su naseljavanje tog prostora. Prepreke su bile:"močvare","periodične poplave" i "neiskrčene šume“. Najstariji stanovnici Bardače bili su plemena:Oserijati, Mezeji, Japodi, Breuci, Kleti, Rimljani i Sloveni. Prema zvaničnim statističkim podacima iz 1991. u Bardači je živjelo 269 stanovnika, na naseljenoj površini od 7,83 km². Broj stanovnika se u periodu od 1991. do 2003. smanjio za 8,3%. Broj rođenih se smanjuje, dok se umrlih povećava, taj trend je od 1966. Prosječan broj članova porodice je 3.0. Polna struktura je povoljna 49,2% muškaraca, naprema 49,8% žena. Obrazovni sistem na području Bardače ima dugu tradiciju. Najviše stanovnika završilo je samo osnovnu školu(43,7%), zatim srednju, višu i visoku(3,2%). Stanovništvo se pretežno bavi poljoprivredom i stočarstvom, mali broj voćarstvom i peradarstvom. Neki su zaposleni u lokalnoj upravi, javnim i privatnim preduzećima, kao i u Ribnjaku Bardača. 99% stanovništa je pravoslavne vjeroispovjesti.
| Demografija[1] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1910. | 60 | |
| 1948. | 265 | |
| 1953. | 298 | |
| 1961. | 234 | |
| 1971. | 263 | |
| 1981. | 262 | |
| 1991. | 269 | |
| 1993. | 250 | |
Prezimena uredi
Najčešća srpska prezimena u Bardači su: Marić, Urić, Babić, Milijašević, Tomaš, Buvač, Pjanić, Kukolj, Savandić, Majdanac, Ždral, Sekulić, Mitraković, Bosančić, Dumonić, Jerinić, Prelić, Jakšić, Lipovac, Lončar, Maksimović, Tadić, Šušnjara, Grubešić, Kajiš, Ješić, Rađenović, Lošić.
Prezimena koja više ne postoje u Bardači: Mutić, Sladojević, Pavlović, Lajić, Burda, Foit, Pecija.[1]
ZNAMENITI BARDAČANI
• Artur Burda, ribarski stručnjak, počasni konzul Poljske u Kraljevini Jugoslaviji;[2]
• Dragan Sekulić, akademski glumac;[3]
• Nenad Urić, istoričar, Istorijski institut Beograd;[4]
• Vlado Marić, zamjenik župana u opštini Izola (Slovenija).[5]
Kultura i tradicija Bardače uredi
Kuće prvih doseljenika u Bardaču su uglavnom bile građene na stubovima radi zaštite od vode. Zidna osnova je bila od tesanog drveta, zidovi od nepečene cigle. Mnogo kasnije počelo je građenje kuća od opeke. U drugoj polovini 20 v.počinju se graditi kuće na sprat. Namještaj u kućama je bio uglavnom ručno izrađivan. Kuća u Bardači u odnosu na druge objekte ima centralno mjesto. Obično je okrenuta prema putu. Za ogradu se koristilo kolje i pletena trska ili šiblje. Dok se sad koriste metalne i pilane drvene tarabe. Vodu za piće prvi doseljenici su koristili sa rječice Mature i Stublaje, a zatim iz bunareva. Prvi bunar je iskopan kog upravne zgrade ribnjaka oko 1905. Zajednički pašnjak za stoku nazivan Utvaj se nalazio na zapadnom djelu Bardače.1960.je pretvoren u jezero Lug. Groblje se nalazi na istočnom djelu sela. Uz obalu rječice Brzaje. Ovo mjesto predstavlja jedino "brežuljkasto" područje koje se ističe među ravnicom. U njemu se nalazi novosagrađeni hram Vaskrsenja Lazarevog. Ovaj hram je izgrađen sredinom 2009. Sagrađen je sredstvima priložnika i kuma Marka Babića iz Glamočana u rekordnom roku(za manje od 7 mjeseci) osvećen je 27. juna 2010. Seoska svetkovina u Bardači se obilježava 2 nedelje po sv. Iliji. To je dan kada mještani dolaze na groblje, pale svijeće i prelivaju grobove svojih najmilijih. U hramu se drži sveta liturgija. Posle završenog obreda rodbina i prijatelji odlaze kućama domaćina i slavlje se nastavi čitav dan. Jezik Bardačana je srpski. U njegovoj osnovi je novoštokavski dijalekat sa ijekavskim narječjem. Koristi se podjednako i ćirilično i latinično pismo.
Prema tradicionalnom folkloru Bardača pripada krajiškom izrazu. Njihov natpjev je veoma sličan pjevanju Srba u Krajini.
| „ | Oj Bardačo selo pokraj vode, u tebi su cure ko jagode |
” |
Nošnja u prošlosti je bila prelaznog karaktera. Od nošnje pravih Posavaca, do nošnje Lijevča polja. Tradicionalna nošnja je bila u upotrebi sve do 2 sv.rata. Očuvanje tradicije bardačani su predali Kulturno-umjetničkom društvu "Mladost" iz Razboja, koji izvode igre iz Lijevča u tradicionalnoj Lijevčanskoj nošnji.
Biljni i životinjski svijet uredi
Bardača je najpoznatija po svojim prirodnim bogastvima koji pored 11 jezera podrazumjevaju i biljni i životinjski svijet. Bujna vegetacija je omogućila sklonište brojnim vrstama ptica koja pripadaju veoma rijetkim i autohtonim vrstama. Bardački prostor je bogat i ribljim fondom, divljačima, vodenom i šumskom vegetcijom.
Ptice Bardače uredi
Na bardačkom prostoru gnijezde se veliki broj ptica, neke su stalne, neke migracione. Uticaj na gnježđenje ima vegetacija cijelog kompleksa Bardače. Ovaj kompleks obezbjeđuje gnježđenje, zimovanje, ishranu te zaklon od predatora.
Geografski položaj, različiti ekološki uslovi, geografsko-peološke karakteristike i vodeni režim na ovom kompleksu stvaraju raskrsnicu puteva mnogim vrstama ptica. Ptice se tokom seoba sa sjevera na jug i obrnuto ovde privremeno ili stalno zadržavaju, gnijezde i daju veće bogastvo raznovrsnosti orintofaune Bardače i BiH. Na kompleksu Bardače je registrovano 178 vrsta ptica. Takođe je lokalitet gdje se određeni broj gnijezdi samo na ovoj lokaciji.
- Crni ibis
- Bijela roda
- Roda Kašikara
- Patka njorka
- Ždral
- Obični galeb
- Ražalj turkoč
- Čigra-obična i bjelobrada
- Plazica vuga
- Čaplja danguba
- Bijela čaplja
- Žuta čaplja
- Mala bela čaplja
- Siva čaplja
- Gak kvakavac
- Jastreb kokošar
- Obični mišar
- Ćuk
- Mala Ušara
Ribe uredi
U Bardači je otkriveno 26 vrsta ribe.3 vrste preovladavaju u masovnoj proizvodnji. To su:Šaran, Sivi tostolobik i Amur. Manje su zastupljeni:Som, Smuđi Štuka. Ostalih 20 vrsta je evidentirano u okolnim rijekama i obodnim kanalima koji predstavljaju prirodna staništa riblje faune ovog vodenog ekosistema.
Vidi još uredi
Galerija uredi
Reference uredi
- ^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
- ^ Demografski procesi u selima srbačke opštine (podaci za Vanredni popis stanovništva 1993. godine, preuzeti od SO Srbac), autor: Ljilja Kopren, Srpske zemlje i svijet (geografski naučno-popularni časopis), Godina XIV, Broj 26, štampa: Viluks d.o.o. u 3.000 primjeraka, izdavač: Geografsko društvo Republike Srpske, Banja Luka (februar, 2007), pp. 16 i 17
Literatura uredi
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
- Life, Licence (2005). Život u močvari. Banja Luka: Urbanistički zavod Republike Srpske. ISBN 978-99938-684-1-5.
Spoljašnje veze uredi
- Agencija Republike Srpske za vode oblasnog riječnog sliva Save: Jezera u Republici Srpskoj (jezik: srpski)
- Hidrometeorološki zavod Republike Srpske: Jezera u Republici Srpskoj (jezik: srpski)
- Zvanični sajt Sportsko rekreativnog centra „Bardača“ (jezik: srpski)
- www.ramsar.org (jezik: engleski)
