Beliševo
Beliševo je naselje u Srbiji u opštini Vladičin Han u Pčinjskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 55 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 136 stanovnika, a prema popisu iz 1991. 249 stanovnika). Beliševo je brdsko-planinsko selo razuđenog mahalskog tipa. Kroz selo protiču Oblička (Jovačka) i Mala reka, a bogato je i izvorima, izvorištima, bunarima i kladencima.
Beliševo | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pčinjski |
| Opština | Vladičin Han |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 55 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 40′ 02″ S; 21° 57′ 06″ I / 42.6672° S; 21.9517° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 632 m |
.svg)  Beliševo Beliševo na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 017 |
| Registarska oznaka | VR |
Crkva Sv. Đorđa u Beliševu sagrađena je 1927. godine na ostacima starije bogomolje i osveštana je 1930. godine.[traži se izvor] Crkva je jednobrodna građevina pravougaonog plana, sa jednom polukružnom oltarskom apsidom. Zidana je od pritesanog kamena. Na istočnoj fasadi stoji kamena ploča sa uklesanim natpisom: *Hram Svetog velikomučenika Georgija osvećen od Njegovog preosveštenstva episkopa niškog g-dina Dositeja 15/28. septembra 1930". Odmah uz crkvu, sa njene južne strane, nalazi se zvonik drvene konstrukcije, podignute na visokom kamenom postolju. Na postolju je kamena ploča sa uklesanim natpisom: "Za večiti spomen umrlim sela boraca Beliševa koji padoše u borbi za oslobođenje 1912-1918. Blagodarni Beliševa paroh Vidosav Stojanović 15. sept. 1930". Crkva ima ikonostas sa 31 ikonom, koje je naslikao Trajko J. Muftinski iz Kumanova.[1] Pored crkve se nalazi seosko groblje i kapela.
Seoska slava Beliševa je Duhovski ponedeljak, odnosno drugi dan slave Sv. Trojice - Duhovi. Seoski sabor (Sobor) bio je na dan Gorešnjaka 26. jula (Sabor svetog arhangela Gavrila).[traži se izvor]
Osnovna škola u Beliševu otvorena je 1902. godine, a današnja zgrada Osnovne škole "Bora Stanković" sagrađena je 1978. godine, u kojoj se nalaze i prostorije mesne kancelarije. Od 1975. godine škola je pripojena OŠ „Vuk Karadžić” u Stublu.[2]
U zgradi škole u Beliševu u nedelju na dan Duhova organizuje se tradicionalna manifestacija „Duhovski dani Beliševa” kada se okupljaju meštani i potomci nekadašnjih meštana Beliševa uz kulturno-zabavni program. Pored ovoga, tokom letnjeg perioda u zgradi škole u Beliševu se organizuju i tradicionalni letnji kampovi "Crvenog krsta" i izviđača.
Demografija
urediU naselju Beliševo živi 55 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 63,8 godina. U naselju ima 29 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 1,89.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2011. godine), a u poslednja četiri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| 85+ | 1 | 1 | ||
| 80—84 | 3 | 2 | ||
| 75—79 | 5 | 2 | ||
| 70—74 | 5 | 4 | ||
| 65—69 | 1 | 3 | ||
| 60—64 | 5 | 6 | ||
| 55—59 | 3 | 3 | ||
| 50—54 | 2 | 1 | ||
| 45—49 | 1 | 0 | ||
| 40—44 | 0 | 1 | ||
| 35—39 | 0 | 1 | ||
| 30—34 | 2 | 0 | ||
| 25—29 | 0 | 0 | ||
| 20—24 | 0 | 0 | ||
| 15—19 | 1 | 1 | ||
| 10—14 | 0 | 1 | ||
| 5—9 | 0 | 0 | ||
| 0—4 | 0 | 0 | ||
| Prosek : | 64,9 | 62,5 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 65 | 9 | 49 | 7 | 0 | 0 |
| Ženski | 68 | 3 | 49 | 15 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 133 | 12 | 98 | 22 | 1 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 37 | 28 | 0 | 0 | 4 |
| Ženski | 21 | 19 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 58 | 47 | 0 | 0 | 4 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 1 | 2 | 1 | 0 | 1 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 1 | 2 | 1 | 0 | 1 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 1 | |
| UKUPNO | 0 | 0 | 0 | 1 | |
Istorija
urediSrednji vek, ropstvo pod Turcima i poreklo današnjeg stanovništva
urediBeliševo je veoma staro naselje koje je u srednjem veku bilo u sastavu srednjovekovne srpske župe Inogošte. Po profesoru dr Momčilu Zlatanoviću naziv naselja najverovatnije potiče od prisvojnog prideva ličnog imena Beliš. Toponim "Gradište" u Beliševu označava mesto nekog ranijeg, antičkog naselja, dok toponim "Selište" označava mesto gde se nalazilo srednjovekovno selo Beliševo.
Nakon pada Inogošta pod vlast Osmanskog carstva u proleće 1455. godine i Beliševo ulazi u sastav Osmanskog carstva i to nahije Inogošte u okviru Vranjskog kadiluka Đustendilskog sandžaka. Prvi pisani pomen Beliševa je iz 1487. godine i to katastarskog popisa vojnuka za područje Inogošta. Po njemu Beliševo je dalo jedan gender vojnuka džebelija sa Prodanom (sinom Dobrivoja) kao starešinom-džebelijom i Radosavom (bratom Prodana), Nikolom (sinom Marka), Brankom (sinom Radiše) i Vukašinom (sinom Stojka) kao pomoćnicima - jamacima. U popisu se navodi i baština (imanje vojnuka) i to broj njiva, livada, vinograda, vrtova, guvna i vodenica. Prema osmanskom popisu iz 1519. godine Beliševo je imalo 25 kuća, prema popisu iz 1528. godine 14 kuća, a prema popisu iz 1570. godine 20 kuća.
Stanovnici Beliševa učestvovali su u bunama i ustancima protiv turskih osvajača od kojih su najveći ustanak inogoštanskih Srba (Vlasinski ustanak) 1572. godine i ustanak 1689-1690. godine, nakon kojih su uvek sledila ponovna osvajanja turskih osvajača i odmazde nad lokalnim stanovništvom. Usled ubistava i uništenja tokom buna, ustanaka i odmazdi i seoba uslovljenih navedenim događajima život u Beliševu se ugasio.
Oko 1735. godine 6 ili 7 doseljeničkih porodica iz današnjeg sela Klajić u opštini Lebane naseljava Beliševo i ove porodice predstavljaju pretke većini današnjih rodova i mahala u Beliševu. Toponim "Selo" označava mesto gde su se nalazile prve kuće današnjeg sela, koje su se devedeset godina nakon naseljavanja raselile po ataru sela i formirale današnje mahale.
Neposredno pre oslobođenja od Turaka prema popisu iz 1861. godine Beliševo je imalo 58 kuća sa 172 stanovnika.
Kneževina/Kraljevina Srbija, Balkanski ratovi i Prvi svetski rat
urediNakon Berlinskog kongresa 1878. godine Beliševo ulazi u sastav Kneževine Srbije, a od 1882. godine i Kraljevine Srbije. U samostalnoj Srbiji Beliševo je imalo status opštine u okviru Poljaničkog sreza Vranjskog okruga. Opština Beliševo je 1884. godine obuhvatala sela Bačvište, Belanovce, Beliševo, Jagnjilo, Jovac, Kacapun, Kostomlaticu, Ravnu Reku, Solačku Senu i Srneći Do i prema prvom popisu u Kraljevini Srbiji 1884. godine opština Beliševo imala je 450 domova i 3427 stanovnika. Prema popisu iz 1884. godine samo Beliševo imalo je 104 domova i 659 stanovnika.
Opština Beliševo je 1910. godine obuhvatala sela Bačvište, Belanovce, Beliševo, Jovac, Kacapun i Ravnu Reku i po poslednjem popisu u Kraljevini Srbiji 1910. godine opština Beliševo imala je 3663 stanovnika. Takođe, po ovom popisu opština Beliševo imala je 401 konja, 1767 goveda, 1 mazgu, 688 svinja, 5354 ovaca, 2302 koza, 4551 pernate živine i 319 košnica. Po popisu iz 1910 godine samo Beliševo imalo je 126 kuća i 825 stanovnika.
Stanovnici Beliševa učestvovali su u Prvom i Drugom balkanskom ratu 1912 - 1913. godine, kao i u Prvom svetskom ratu 1914 - 1918. godine. Do sada poznati solunski ratnici i nosioci "Albanske spomenice" iz Beliševa su Petronije Stevanović, Avram Savić, Jovan i Stojan Dimitrijević i Rista Jovanović.
Kraljevina SHS/Jugoslavija i Drugi svetski rat
urediPosle završetka Prvog svetskog rata Beliševo ulazi u sastav novostvorene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u kojoj opet ima status opštine u okviru Poljaničkog sreza Vranjskog okruga. Po popisu iz 1921. godine opština Beliševo imala je 3268 stanovnika. Počev od 1929. godine, a nakon promene naziva i teritorijalne organizacije države, Beliševo se nalazi u sastavu Kraljevine Jugoslavije u kojoj takođe ima status opštine u okviru Poljaničkog sreza Vardarske banovine. Po popisu iz 1931. godine opština Beliševo imala je 550 kuća i 3532 stanovnika.
Meštani Beliševa su učestvovali u Drugom svetskom ratu, pružali aktivan otpor bugarskom okupatoru i za to platili visoku cenu. Najteži zločin dogodio se 07. februara 1943. godine u okviru tzv. "februarskih streljanja" kada je jedna četa 52. pešadijskog puka bugarske vojske (komandir kapetan Grančev) , 15 policajaca i grupa kontračetnika iz Preševa predvođenih Kostadinom Balkanskim, agentom bugarske državne sigurnosti skopske oblasti i još jednim agentom iz Skoplja streljala petnaest meštana Beliševa, pripadnika Ravnogorskog (četničkog) pokreta, u ataru sela Bačvišta, u Vidinskoj dolini, kod Vetruškog kamena. Ovom streljanju prisustvovali su i Panča Vodeničarev, glavni kmet (predsednik) i Ivan Lebedev, birnik (sekretar) okupacione beliševske opštine, kao i Nina Pelov Marinov, bugarski šumar u Beliševu, koji je upravo najzaslužniji za ovo i druga streljanja u okolnim selima budući da je najviše doprineo da policija otkrije četničku organizaciju i spiskove vojnih jedinica raspoređenih u desetine, vodove i čete. Streljani su Ilić Aleksandar (49), Ilić Stanko (41), Ilić Nikola (24), Ilić Živorad (28), Veličković Vladimir (31), Milosavljević Ljubomir (20), Milosavljević Milan (45), Milošević Božidar (19), Nedeljković Stojan (35), Mitrović Vasilije (33), Antanasijević Milorad (39), Mihajlović Tihomir (31), Đelić Vasilije (41), Đorđević Dušan i Ilić Miloje (19). Ovim rodoljubima nikada nije podignuto spomen-obeležje na mestu stradanja iz ideoloških razloga. Nakon streljanja bugarske vlasti su najpre zabranile porodicama da izvuku tela iz strme i izuzetno nepristupačne doline, da bi zatim kada su ovi to sa velikom mukom učinili naredili da svi nadgrobni spomenici budu na bugarskom jeziku. Pored ovoga, mnogi stanovnici Beliševa su za vreme Drugog svetskog rata bili u internaciji u Bugarskoj u radnim logorima gde su bili prinuđeni da rade teške fizičke poslove do oslobođenja.
Reference
uredi- ^ „Hram Sv. velikomučenika Georgija - Beliševo - Šematizam Eparhije Vranjske”. www.eparhijavranjska.org. Pristupljeno 2024-01-08.
- ^ „Istorijat škole”. OŠ Vuk Karadžić Stubal. Pristupljeno 24. 2. 2024.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura
uredi- Popis stanovništva, domaćinstava i stanova - prvi rezultati 2011. Beograd, Republički zavod za statistiku, novembar 2011. ISSN 0354-3641
- Popis stanovništva, domaćinstava i stanova - starost i pol - podaci po naseljima, Beograd, Republički zavod za statistiku, 2012. ISBN 978-86-6161-028-8
- Vranjska kotlina II, Jovan F. Trifunoski, Skoplje, 1963.
- Inogošte - župa u južnoj Srbiji, Aleksandar Trajković, Surdulica, Dom kulture "Radoje Domanović", 2000.
- Beliševo, Vasilije Antić, Vranje, Narodni univerzitet Vranje, 2010. ISBN 978-86-82823-60-4 nevažeći ISBN
- Beliševo - da se ne zaboravi, Jelena Antić, Vasilije Antić, Narodni univerzitet Vranje, 2013. ISBN 978-86-83823-81-9
- Državopis Srbije - sveska XVI, Kraljevsko - srpska državna štamparija, Beograd, 1889.
- Prethodni rezultati popisa stanovništva i domaće stoke u Kraljevini Srbiji 1910. godine - knjiga peta, Kraljevsko - srpska državna štamparija, Beograd, 1911.
- Definitivni rezultati popisa stanovništva Kraljevine SHS od 31.01.1921. godine, Državna štamparija, Sarajevo, 1932.
- Definitivni rezultati popisa stanovništva Kraljevine Jugoslavije od 31.03.1931. godine, Državna štamparija, Beograd, 1937.
- U ime cara Borisa i Boga - Antanas Ivanović - Srećko, Sloboda, Beograd, 1981.
