Википедија

Bitka kod Talasa

Bitka kod Talasa, bitka kod reke Talas, ili bitka kod Artlaha (Kineski: 怛羅斯會戰; Arapski: معركة نهر طلاس‎‎) je bio vojni sukob između Arapskog Abasidskog kalifata i njihovog saveznika Tibetanskog carstva sa jedne strane protiv kineske dinastije Tang, kojom je u to vreme vladao car Ksuanzong. U julu 751. g. n.e, kineske snage dinastije Tang susrele su se sa Abasidskim snagama u dolini reke Talas, u nameri da se izbore za kontrolu nad oblašću Sir Darja u centralnoj Aziji. Nakon nekoliko dana nerešene borbe, snage dinastije Tang izgubile su bitku zbog prebega savezničkih nomadskih snaga Karakula na Abasidsku stranu. Ovaj poraz označio je kraj teritorijalne ekspanzije dinastije Tang na zapad, što je za rezultat imalo muslimansku kontrolu nad Transoksijanom u narednih četristo godina. Kontrola ove teritorije umnogome se isplatila Abasidskom kalifatu jer je kroz nju prolazio put svile. Istoričari i dalje rapravljaju o tome da li su kineski vojnici zarobljeni posle borbe, doneli tehnologiju prozvodnje papira na Bliski istok, odakle se ona najverovatnije proširila u Evropu.[12]

Bitka kod Talasa

Bitka kod Talasa
Vreme751. g. n. e
Mesto
Talas, Kazahstan ,Kirgistan[6]
Ishod Pobeda Abasidskog kalifata[7]
Sukobljene strane
Abasidski kalifat, Tibetansko carstvo,[1][2][3][4][5]
Transoksijana
Dinastija Tang,
Fergana,
karlučki plaćenici (prebegli su na Abasidsku strnu u toku bitke)
Komandanti i vođe
Abu Muslim,
Zijad ibn Salih[8][9]
Gao Ksianži
Li Sije
Duan Ksiuši[8]
Jačina
Nepoznata. Kineski istoričar sa Tajvana, Bo Jang procenjuje broj arapskih trupa na 200.000. Broj tibetanskih trupa ostaje nepoznat. Od 2-70.000 trupa prema kinseskim proračunima.[10] Oko 100.000 prema arapskim izvorima.[11]Sve vojne jedinice uključujući pašadiju i konjicu čija brojnost nije pojedinačno navedena.[10]
Mapa oblasti Transoksijana, sa rekom Talas.

Mesto bitke uredi

Tačno mesto bitke nije potvrđeno ali se pretpostavlja da se ona odigrala kod Taraza ili Talasa na granici današnjeg Kazahstana i Kirgistana. Kinesko ime Daulosi (怛羅斯, Talas) je prvi put viđen u spisima Ksuazinga . Putopisac Du Huan locirao je grad zapadno od od nizvodnog dela reke Čui.[13]Rat je predstavljao sukob između Tang dinastije i Abasidskog kalifata u oblasti Transoksijane.

Pozadina uredi

 
Mapa dinastije države Tang oko 700. godina n.e. pokazuje svoje proširene zapadne teritorije u to vreme, povezane su sa glavnim delom carstva i dugim uskim Heki Koridor-om.

Još pre početka same bitke bilo je i nekih drugih indirektnih susreta učesnika u sukoba, dok je vojna moć Kine projektoivana daleko izvan surove klime i suvog, pustog i teškog terena Tarim Bašina, od čega su većinu činili delovi pustinje Taklamakan, još od vremena dinastije Han kada je car Vu od Hana, poslao vojnu ekspediciju da se domogne konja što im je uspelo kada su došli u oblast Fergana. Tada je 715. Altur, novi kralj Ferganske doline, dovedan na vlast uz pomoć Arapa iz Omejadskog kalifata. Svrgnuti kralj Ihšiid (kralj Fergana) pobegao je kod Kuča (sedišta Anksi protektorata) i zatražio kinesku intervenciju. Kinezi su poslali 10.000 vojnika pod komandom Žang Ksjaosonga u Fergan. On je pobedio od Arapa postavljenog Altura kod Namagana i ponovo doveo na vlast Išhida. Kao rezultat bitke došlo je do masakara segodijanskih gradova.

Do drugog susreta došlo je 717. god.n.e, kada su Arapi koje je predvodio Turgeš počeli da opsedaju dva grada iz oblasti Aksu[potrebna odrednica].[14] Zapovednik kineskog Zapadnog protektorata za umirenje, Tang Jiahuji , odazvao se povevši dve vojske, jednu sastavljenu od Karakulskih plaćenika koju je predvodio Ašina Ksin (vazal i kagan od Onoka) i drugu sastavljenu od regularnih kineskih Tang trupa koje je predvodio Jiahuj lično.[14]

Kasnije tokom 750. god Abu el Abas el Safah, osnivač Abasidskog kalifata, podigao je veliku pobunu (poznatu kao Abasidska revolucija) protiv vladajućeg Omejadskog kalifata u provinciji Horasan. Nakon ubedljive pobede u bici kod Zaba i uklanjanja članova omejadske dinastije koji nisu uspeli da pobegnu u Al-Andaluz, Al Safah je poslao svoje snage da učvrste njegov položaj u kalifatu, uključujući i centralnu Aziju, gde su se one sukobile sa mnogim regionalnim silama, uključujući tu i Kinu dinastije Tang.

Bitka uredi

Podaci o brojnosti snaga koje su učestvovale u bici kod Talasa nisu poznati sa velikom sigurnošću, međutim postoje različite procene. Abasidska vojska (200 000 ljudi prema kineskim procenama, s tim što je ovaj broj verovatno višestruko preuveličan) koja je uključivala kontingente njihovih tibetanskih saveznika, nasuprot kombinovanim snagama od 10.000 Tang Kineza i 20.000 Karakulskih plaćenika (Arapski spisi navode da su kineske snage brojale 100.000 vojnika što je takođe višestruko preuveličano.)[15]

U toku jula 751. god, abasidske snage su ušle u borbu protiv snaga predvođeni od strane Tang Kineza (udruženih snaga Tang dinastije iz Kine i Karakulskih plaćenika) na obalama reke Talas.

 
Moderan pogled na reku Talas, koji počinje u planinama Kirgizije i spušta se u Kazahstan. Na desnoj strani reke je grad Taraz.

Vojska dinastije Tang doživela je katastrofalan poraz. Dinastija Tang pretrpela je poraz zahvaljujući dezerterstvu Karakulskih plaćenika i povlačenju svojih Ferganskih saveznika koji su inače od samog početka podržavali Kineze. Krakulske snage koje su činile dve trećine kineskih snaga prebegle su na Abasidsku stranu u toku bitke, tako da su Karakulske sanage iz neposredne blizine napale kineske snage, dok su glavne Abasidske snage izvršile udar spreda, tako da Kinezi nisu više mogli da zadrže svoje položaje. Zapovednik kineskih snaga, Gao Ksianži, shvativši da je poraz neizbežan uspeo je da pobegne sa nekolicinom regularnih vojnika uz pomoć Li Sijea. Od oko 10.000 procenjenih Tang vojnika, samo oko 2000 uspelo je da se vrati iz Talasa do ostatka svoje teritorije u centralnoj Aziji. Uprkos izgubljenoj bici, Li je nanosio teške gubitke prilikom svog povlačenja arapskoj vojsci koja ga je progonila što mu je zamereno od strane Duan Ksiušia. Nakon poraza u bici, Gao je već bio spreman da okupi novu kinesku vojsku protiv Arapa, ali je 755. godine došlo do izuzetno velike An Lušanove pobune koja ga je sprečila. Kada je Prestonica dinastije Tang bila zauzeta od strane pobunjenika, prilikom čega je svim kineskim vojskama koje su se nalazile u Centralnoj Aziji naređeno da se vrate nazad u Kinu kako bi ugušile pobunu.[16]

Pozadina i istorijski značaj uredi

Ubrzo nakon bitke kod Talasa, unutrašnja pobuna An Lušana (755—63) i kasniji rat velikaša dali su Arapima mogućnost daljeg širenja u Centralnoj Aziji jer se uticaj Tang dinastije u regionu povukao.[17] Lokalne pritoke Tanga su zatim prešle pod kontrolu Abasida, Tibeta ili Ujgura, te je olakšano širenje islama među turkijskim narodima.

Pobuna An Lušana, a ne poraz u bici kod Talasa okončala je prisustvo Tang dinastije u Centralnoj Aziji i prisila ih da se povuku iz Ksinjianga- Talasa koji nije bio strateški važan, jer Arapi nisu napredovali nakon bitke.[18][19]

Manji deo Karluka prešao je u islam nakon bitke. Većina Karluka nije prešla u islam do sredine 10. veka pod Sultanom Satuk Bugra Kanom kada su uspostavili Kara-Kanidski Kaganat.[20][21][22][23] Ovo je bilo dugo nakon što je dinastija Tang otišla iz Centralne Azije.

Abu al-'Abas el Safah, čije su snage poznate Kinezima kao Crni Robed Ta-Ših, svoje bogatstvo je potrošio na ratovanje. Umro je 752. godine. Njegov brat koji ga je nasledio kao drugi Abasidski kalif Abu Džafar el Mansur (r. 754-775) (A-p'uč'a-fo) pomogao je kineskom caru Suzong Tangu nakon što je apelovao na pomoć tokom An- Ši ustaka u njegovom povratku kontrole nad glavnim gradom Čang'anom od izdajničkog komandanta, An Lušana ili njegovih naslednika u neuspešnoj dinastiji Jan. Abu Džafar el Mansur je odgovorio slanjem 4.000 ljudi koji su pomagali trupama Tang, a u povratku grada bili su dobro nagrađeni od strane kineskog cara. Nakon što su pobunjenici bili potisnuti, imali su dozvolu da se trajno smeste u Kini, a koji su pomogli u osnivanju najstarijih muslimanskih zajednica u Kini. Neki od njih su se oženili ženama iz lokalnog kineskog naroda, a njihovi potomci su postali rođeni muslimani koji su zadržali svoju versku tradiciju i jedinstven način života.[24][25][26]

Tokom 760. godine masakr velikih razmera bogatih arapskih i persijskih trgovaca dogodio se u Kini tokom Jangžou masakra(760), koji je organizovan od strane kineskih pobunjenika koje je predvodio Tian Šengong. Godine 879. tokom masakra u Guangdžou, od 100.000 do 200.000 arapskih muslimanskih, persijskih zaratustrijanskih, jevrejskih i hrišćanskih stranih trgovaca u Guangdžanu koje su masakrirali kineski pobunjenici pod Huang Čaom.

Kultura Centralne Azije, jedna mešavina persijskog, indijskog i kineskog uticaja, nestala je pod borbama za moć koja se vodila između carstava Arapa, Kineza, Turaka, Tibeta i Uigura.[27] Islam se proširio i postao dominantna kulturna sila Srednje Azije.

Sa opadanjem centralnoazijskog budizma, kineski budizam je sada bio odsečen od indijskog budizma i razvijao se u nezavisnu religiju sa različitim spiritualnim elementima. U Kini su se pojavile domorodačke budističke tradicije poput čistog zemljišnog budizma i Zena. Kina je postala centar istočnoazijskog budizma, prateći kineski budistički kanon, pošto se budizam širio u Japan i Koreju iz Kine.[27]

Među najranijim istoričarima koji su istakli važnost ove bitke bio je veliki ruski istoričar muslimanske centralne Azije, Vasilij Bartold, 20. veka, prema kojem "raniji arapski istoričari, okupirani narativom događaja koji se događaju u zapadnoj Aziji, ne spominju ovu bitku, ali da je nesumnjivo od velike važnosti za istoriju (zapadnog) Turkestana jer je odredila pitanje koje od dve civilizacije, kineska ili muslimanska, treba da preovlađuju u zemlji ( Turkestan) ".[9]

Gubitak 8.000 vojnika carske vojske može se uporediti sa snagom trupa od preko 500.000 pre Anšijske pobune.[28] Prema Bartoldu, u istoriji prva tri veka islama, el Tabari je bio glavni izvor (preživeo je u kompilaciji Ibn al Athira), koji je oboren sa vlasti 915. (na žalost, ovaj važan rad je samo sakupila i objavila grupa orijentalista 1901. ) Samo u Athir-u nalazimo tačan prikaz konflikta između Arapa i Kineza 751. godine. Ni Tabari, ni rani istorijski radovi Arapa koji su nama dostupni uopšte ne pominju ovo; međutim, Athirovu izjavu u potpunosti potvrđuje kineska Istorija dinastije Tang.[29] Svi arapski izvori, veoma se kratko bave događajima koji su se odigrali u istočnim delovima carstva.[30] Još jedan značajan izvor o borbi na strani muslimana bio je Al-Dahabi (1274—1348).[31]

Bitka kod Talasa nije označila kraj budizma ili kineskog uticaja u regionu. Budistički Kara-Kitan Kaganat pobedio je muslimanske Turke Seldžuke i muslimanske Kara-Kanid Turke u bici kod Katvana 1141. godine, osvajajući veliki deo Srednje Azije od muslimanskog Karluk Kara-Kanid Kaganata u 12. veku. Kara-hitanci su takođe obnovili kineski sistem carske vlade, s obzirom da je Kina i dalje uživala veliko poštovanje u regionu čak i muslimanskog stanovništva,[32][33] i Kara-Kitanaca koji su koristili kineski jezik kao svoj glavni i zvanični jezik.[34] Kara-Kitan vladari nazivali su "kineski" muslimani.[35]

Profesor Denis Sinor je rekao da je to bilo mešanje u unutrašnje poslove zapadno-turskog kaganata koji je okončao kinesku nadmoć u Centralnoj Aziji, pošto je uništavanje Zapadnog Kaganata oslobodilo muslimane svog najvećeg protivnika, a da to nije bila Bitka za Talase kojom je okončano prisustvo Kine.[36]

Kasnije tokom vladavine Abasidskog kalifa Haruna El Rašida, Arapi su prekinuli savez sa Tibetskim carstvom,[37] i uspostavili su savez sa Kinom pošto su poslali poslanike u Kinu 789.[38][39]

Proizvodnja papira uredi

 
Jedan od pet glavnih korakas u drevnom kineskom načinu proizvodnje papira.

Bitka kod Talasa je bila ključni događaj u istoriji papira - tehnološki prenos procesa izrade papira. Nakon bitke kod Talasa, tvrdi se da su poznatim kineskim ratnim zarobljenicima naredili proizvodnju papira u Samarkandu.[40] Islamsko osvajanje Centralne Azije krajem sedmog i početkom osmog veka otkrilo je ovo znanje po prvi put onome što je kasnije postaolo poznato kao muslimanski svet, pa je do 794. godine proizvodnja papira mogla da biude predstavljena u Bagdadu, današnjem Iraku. Tako je tehnologija proizvodnje papira preneta u islamski svet, a kasnije odatle i na evropski zapad.[41] Proizvodnja papira bila je državna tajna, a samo nekoliko područja i budistički monasi poznavalo je ovu tehnologiju. Naravno, papir je transportovan na velike udaljenostima kao luksuzni kineski proizvod, njime se samim tim i trgovalo, nalaz papira na više mesta dokaz je njegove upotrebe, ali ne nužno i njegove proizvodnje.

Geopolitičke posledice uredi

Osim prenosa papira, nema dokaza koji bi podržali geopolitičke ili demografske promene nastale iz ove bitke. Zapravo, čini se da je uticaj Tanga na Centralnu Aziju čak i ojačao nakon 751. godine, a da je 755, i da je moć Tanga u Centralnoj Aziji bila u zenitu. Nekoliko faktora nakon bitke zabeleženo je pre 751. godine. Prvo, Karluci nikada ni u jednom smislu nisu ostali protiv Kineza nakon bitke. Godine 753, Karluci Iabgu Dunpijia stavili su se pod kolonu Čeng Kianlia i uhvatili A-Busija, izdajnika kineskog šefa plaćenika Tonglua (Tiele) (koji je ranije pobeđen 743), i koji je 22. oktobra oduđen .[42] Kineski muslimanski istoričar Bai Šouji napisao je da je, u isto vreme kada se održala bitka kod Talasa, Tang dinastija takođe poslala vojsku iz grada Šibao u Kinghai u Sujabu i konsolidovala kinesku kontrolu nad Turgešom. Kineska ekspanzija u srednjoj Aziji nije prestala posle bitke; kineski komandant Feng Čangking, koji je preuzeo poziciju od Gao Ksianzija preko Vang Zengjiana, praktično je prošao kroz region Kašmira i dve godine kasnije na kratko osvojio i držao Gilgitu. Čak i Taškent je ponovo uspostavio svoj vazal status u 753, kada je Tang dodeljivao titulu njegovom vladaru vladaru. Kineski uticaj zapadno od planina Pamir zasigurno nije prestao kao rezultat bitke; Centralno-azijske države pod muslimanskom kontrolom, kao što je Samarkand, nastavile su da zahtevaju pomoć od dinastije Tang protiv Arapa uprkos bici kod Talasa, pa samim tim i 754. godine, svih devet kraljevina Zapadnog Turkestana ponovo su uputila peticije Tang dinastiji za napad na Arape, a Tang dinastija je nastavila da odbacuje takve zahteve kao što je to činila decenijama ranije. Fergana, koja je ranije učestvovala u bici, zapravo se pridružila i našla među pomoćnicima iz srednje Azije i sa kineskom vojskom na njen poziv ušla Guansu tokom pobune Lušan-a u 756. godini.[43] Bai je takođe napomenuo da ni odnosi između Kineza i Arapa nisu pogoršani, jer su Abasidi, kao i njihovi prethodnici (od 652. godine), nastavili da neprekidno šalju ambasade u Kinu nakon bitke. Takve posete su za učinak imale to da je došlo do razmene darova na diplomatskom nivou darova između njuh 752 i 798.[44] godine. Poznato je da nisu sva turska plemena iz regiona prešla u islam nakon bitke - vreme njihove masovno prelaska u islam bilo je mnogo kasnije, a dogodilo se u 10. veku pod Musom.[45]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Bulliet, Crossley & Headrick 2010, str. 286
  2. ^ Bulliet 2010, str. 286[mrtva veza]
  3. ^ Wink 2002, str. 68.
  4. ^ Wink 1997, str. 68
  5. ^ Chaliand 2004, str. 31
  6. ^ Bai 2003, str. 210–19
  7. ^ Incorporated 2003, str. 22.
  8. ^ a b Bai 2003, str. 224–25
  9. ^ a b Bartold, str. 180–96
  10. ^ a b Chinese regular exploited to the area of western protectorate from the Chinese heartland never exceed 30,000 between 692–726. However, the Tongdian (801 CE), the earliest narrative for battle itself by either side suggests 30,000 deaths, whereas the Tangshu (945 CE) accounted 20,000 (probably included mercenaries already) in this battle (Bai (2003). pp. 224-25). The earliest Arabic account for the battle itself from Al-Kamil fi al-Tarikh (1231 CE) suggests 100,000 troops (50,000 deaths and 20,000 prisoners), however Bartold considered them to be exaggerated (Xue (1998). pp. 256-57; Bartold (1992). pp. 195-96).
  11. ^ „Arhivirana kopija”. Arhivirano iz originala 14. 7. 2006. g. Pristupljeno 17. 10. 2017. 
  12. ^ „The Battle of Talas, In Our Time”. BBC Radio 4. Pristupljeno 23. 10. 2016. 
  13. ^ Bai 2003, str. 211.
  14. ^ a b Bai 2003, str. 235–36
  15. ^ The strength of Arabs is not recorded for this battle, but the armies to the east of Khorasan controlled by the Arabs later were estimated by the Chinese in 718 with 900,000 troops available to respond according to Bai Shouyi, Bai however never estimate any Abbasid army figures. (Bai (2003). pp. 225-26).
  16. ^ Bai 2003, str. 226–28.
  17. ^ Lewis (2009), str. 158.
  18. ^ ed. Starr 2004. str. 39.
  19. ^ Millward 2007, str. 36 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFMillward2007 (help)
  20. ^ Lapidus 2012, str. 230
  21. ^ Esposito 1999, str. 351
  22. ^ Algar 1992, str. 28
  23. ^ Soucek & Soucek 2000, str. 84.
  24. ^ Acharya, A.; Gunaratna, R.; Pengxin, W. (2010), Ethnic Identity and National Conflict in China, Palgrave Macmillan US, str. 21, ISBN 978-0-230-10787-8 
  25. ^ Jenkins 1999, str. 61.
  26. ^ Ghosh 1961, str. 60.
  27. ^ a b Lewis 2009, str. 159
  28. ^ Bai 2003, str. 219–23.
  29. ^ Barthold 1992, str. 2–3.
  30. ^ Barthold 1992, str. 5.
  31. ^ Barry Hoberman (1982). The Battle of Talas Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2006), Saudi Aramco World.
  32. ^ Biran (2012). str. 90.
  33. ^ Biran (2012). str. 90. Arhivirano 2014-04-14 na sajtu Wayback Machine
  34. ^ Pozzi & Janhunen & Weiers (2006). str. 114.
  35. ^ Biran 2005, str. 93.
  36. ^ Sinor & Dénes 1990, str. 344.
  37. ^ Chaliand, Gérard. Nomadic Empires: From Mongolia to the Danube. Transaction Publishers. str. 32. ISBN 978-1-4128-2978-6. 
  38. ^ Bloodworth & Bloodworth (1976). str. 214.
  39. ^ Giles, Herbert Allen. Confucianism and Its Rivals. Forgotten Books. str. 138. ISBN 978-1-60680-248-9. 
  40. ^ Bai 2003, str. 242–43.
  41. ^ Bloom 2001.
  42. ^ Xue, str. 260–81.
  43. ^ Bai 2003, str. 233–34.
  44. ^ Bai 2003, str. 239–42.
  45. ^ Embassy of Uzbekistan to the United Kingdom Of Great Britain and Northern Ireland Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. jul 2008) Retrieved 25 April 2007. (The link is broken)

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Битка_код_Таласа&oldid=27674358”