Bitoljska ofanziva

Bitoljska ofanziva ili Manastirska ofanziva bila je saveznička vojna operacija protiv Centralnih sila za vreme Prvog svetskog rata, kojom su želeli da prekinu zastoj na Solunskom frontu i nateraju na kapitulaciju Bugarsku i ublaže pritisak centralnih sila na Rumuniju. Ofanziva je poprimila izgled velike bitke i trajala je tri meseca. Završena je zauzimanjem Manastira. Na prosečnoj dužini od 50 km bugarska Prva armija (a od kraja septembra i nemačka 11. armija) ulazila je u bitku šest puta a bila je primorana na povlačenje pet puta.

Bitoljska ofanziva
Solunski front 1916.
Vreme 12. septembar–11. decembar 1916. Mesto Bitolj, Kraljevina Srbija (današnja Severna Makedonija) Ishod Zauzimanje Bitolja, ograničeni saveznički dobici, stabilizacija linije fronta
Sukobljene strane
Centralne sile: Bugarska Nemačka Osmansko carstvo	Antanta: Francuska Srbija Ujedinjeno Kraljevstvo Ruska Imperija Italija
Komandanti i vođe
Nikola Žekov Kliment Bojadžiev Oto fon Belov Arnold fon Vinkler Abdulkerim Paša	Moris Saraj Živojin Mišić Petar Bojović Džordž Majln Mihail Diterihs Ernesto Mombelji
Jačina
: nepoznato : nepoznato : 28.186 Ukupno: oko 240.000–260.000 vojnika	: 115.396 : 122.596 : oko 10.000 : 119.176 : oko 30.000
Žrtve i gubici
: 53.000 : 8.000 Ukupno: 61.000	: 27.596 : 13.876 : 4.580 : 1116 : <1000 80.000 je umrlo ili evakuisano zbog bolesti Ukupno: oko 130.000

Pozadina

U avgustu 1916. godine Romania ulazi u rat na strani Antante i započinje invaziju na Transilvaniju a Bugarska svoju 3. armiju usmerava ka rumunskoj granici. Ruski i francuski predlozi za zajednički napad rumunske i savezničke vojske protiv Bugarske više nisu bili realni. Pored toga saveznici su i dalje planirali veliku ofanzivu na Solunskom frontu sredinom avgusta kako bi podržali ulazak Rumunije u rat zadržavanjem bugarskih snaga na frontu.

Bugarska vrhovna komanda posumnjala je da saveznici planiraju ofanzivu na Solunskom frontu, a a Dojranska bitka koja je počela 9. avgusta samo je potvrdila njihove sumnje. Bugari su svoju ofanzivu u Makedoniji pokrenuli početkom godine, i tu su bile prisutne njihove 1. i 2. armije. Nemci su takođe dali odobrenje za ovaj plan.

Bugarska je 17. avgusta pokrenula Strumičku i Lerinsku ofanzivu. Na levoj strani fronta bugarska 2. armija, nailazeći na slabi otpor, zauzela je svu grčku teritoriju sve do reke Strume. Na desnoj strani bugarska 1. armija osvojila je Lerin i nastavila je napredovati suočavajući se sa sve jačim otporom saveznika. Ubrzo je došlo do zastoja u napretku, ofanziva je prekinuta 27. avgusta, a bugarskoj vojsci je naređeno da kopaju rovove. Ovaj preventivni napad je onemogućio planove generala Saraja i prisilio ga da odloži svoju ofanzivu.

Potreba za savezničkim napadom na Bugarsku postala je još veća početkom septembra 1916., kada je bugarska 3. armija pod komandom generala Stefana Toševa i nemačkog feldmaršala Makenzena postigla odlučujuće pobede protiv Rumuna i Rusa u bitkama kod Tutrakana i Dobriča.

Suprostavljene snage

Do septembra 1916. saveznici su prikupili znatnu vojsku sastavljenu od: 6 srpskih, 5 britanskih, 4 francuskih, 1 italijanske pešadijske divizije i 1 ruske pešadijske brigade za operacije na Solunskom frontu. Snaga ove vojske iznosila je između 369,000 i 400,000 vojnika. Vojska je bila raspoređena u 201 pešadijski bataljon sa 1.025 artiljerijskih oruđa i 1,300 mitraljeza.

Centralne sile su savezničkim snagama suprostavile bugarsku 1. armiju, nemačku 11. armiju i bugarsku 2. armiju, raspoređenih u 172 pešadijska bataljona, ca oko 900 artiljerijskih oruđa. Pored toga snage bugarske 10. pešadijske divizije štitile su Egejsku obalu od reke Strume do granice sa Osmanskim carstvom - 25 pešadijskih bataljona, 31 artiljerijska baterija i 24 mitraljeza.

General Saraja planirao je da napadne desno krilo i centar previše raširene bugarske 1. armije, a zadovoljio se samo demonstrativnim napadima na dolinu Vardara i Strume, koji je trebalo da izvedu britanci kako bi udaljili što više bugarskih i nemačkih trupa.

Ofanziva

Početna faza

Glavni članci: Gorničevska bitka i Osvajanje Kajmakčalana

Saveznici su 12. septembra započeli ofanzivu snažnom dvodnevnom artiljerijskom paljbom i napadom Treće srpske armije i Francuske vojske Orijenta protiv bugarske 8. tundžinske pešadijske divizije i pojačane brigade pukovnika Taseva. Situacija se ubrzo pogoršala za Bugare i 14. septembra su bili prisiljeni da se povlače ka Lerinu, ostavivši neke od svojih artiljerijskih topova i prepustivši Gorničevo srpskoj vojsci. Srbi su takođe 12. septembra počeli svoj prvi napad na 2300 metara visoki Kajmakčalanski greben. Britanci su takođe postali aktivni na Strumičkom frontu i pokušali su da prošire svoja uporišta na desnoj obali.

Zapadni bok bugarske Prve armije sada je uspeo zadržati saveznike na liniji Lerin - Kajmakčalan. Međutim, saveznici su nastavili napade i 23. septembra, nakon teških borbi, Francuzi su ušli u Lerin. Bugari su se još držali na Kajmakčalanu gde je 1. pešadijska brigada 3. balkanske pešadijske divizije bila napadnuta od strane većeg broja srpskih trupa koje je podržavala velika francuska artiljerija. Borbe su bile izuzetno teške i za napadače i za branioce, jer goli, stenoviti greben nije pružao gotovo nikakav zaklon od bugarske vatre iz mitraljeza ili savezničke artiljerije.

Bugarski zastoji privukli su veću pažnju i od bugarskog i od nemačkog vrhovnog zapovedništva i ubrzo je napravljeno nekoliko važnih promena u komandnoj strukturi. General Kliment Bojadžiev 27. septembra zamenjen je na mestu generala Prve armije. Za novog generala postavljen je Dimitar Gešov. Vrhovni štab je udružen sa štabom 11. nemačke armije pod komandom generala Vinklera. Nakon toga usledio je dolazak na front generala fon Belova i osnivanje zajedničke vojske 16. oktobra koja je uključivala i bugarsku 1. armiju i nemačku 11. armiju.

30. septembra, nakon 18 dana teških borbi, srpska Drinska divizija je konačno osvojila Kajmakčalan od iscrpljene Prve pešadijske brigade Trećeg balkanskog pešadijskog diviziona i napravila proboj u bugarskoj odbrambenoj liniji. Gubitak pozicije i sedam artiljerijskih topova smatralo se od strane nemačke i bugarske komande nepovratnim zbog nepostojanja jake artiljerijske rezerve. General Vinkler naredio je da se preostale snage povuku na novu odbrambenu poziciju. Nova odbrambena linija pružala se od Prespanskog jezera do Kenalija, na kojoj se nalazila 3. nezavisna pešadijska brigada, i od Kenalija do Crne reke gde je bila raspoređena 8. divizija, pa do vrha Mala Rupa gde se nalazila 1/3 pešadijske brigade. Dalje na istoku su ostale snage 11. armije - ostatak 3. balkanske pešadijske divizije, čije su pozicije ostale nepromenjene od kada su zauzete 25. jula 1916. godine.

Nastavak operacija

U to vreme, kada je postalo jasno da saveznici povlače trupe sa istočnog boka i koncentrišu se kod Manastira, general bugarske Druge armije Todorov je naredio 7. rilskoj diviziji da zauzme pozicije za napad na Strumu, da bi pomogli Bugarima i Nemcima zapadno od Vardara. Međutim, bugarska vrhovna komanda nije dozvolila napad. Ovo oklevanje omogućilo je Britancima da 30. septembra konsoliduju svoje položaje na levoj obali Strume. 3. oktobra 10. irska divizija je napala bugarske položaje u selu Jenikoj, koje je branio 13. rilski sastav 7. divizije. Bitka je trajala čitav dan, a Bugari pojačani 14. makedonskim pukom i 17. artiljerijskim pukom u dva navrata su odbijali napade nakon žestokih bajonetskih borbi. Tokom noći, nakon trećeg i poslednjeg napada, selo je bilo okupirano od strane irske divizije. Žrtve na obe strane su bile velike zbog precizne artiljerijske i mitraljeske vatre. Nakon bitke bugarski 13. puk je pregrupisan u tri bataljona umesto uobičajenih četiri bataljona. Posle 4. oktobra Bugari su postavili položaje na obližnjim uzvišenjima na istoku, dok je desni bok 7. sastava rilske divizije ostao u dolini da bi zaštitio Rupelski prevoj. Od tog trenutka nije bilo više velikih operacija na strumičkom fronti do kraja ofanzive.

Početak odlučujuće bitke

Napad bugarske pešadije na područje Manastira.

Veliki problem za Bugare bio je taj što su se njihova vojska i resursi protezali od granice sa Dobrudžom do Makedonije i Albanije. U ovoj teškoj situaciji bugarska vrhovna komanda je zatražila pomoć od svojih nemačkih saveznika. Međutim Nemci nakon poraza u Brusilovljevoj ofanzivi i učešćem u bici na Somi koja je još uvek trajala nisu bili u mogućnosti da pomognu Bugarima. Bugari su potom zatražili pomoć od Osmanskog carstva i uspeli su da ubede Enver-pašu da pošalje 11,979 vojnika iz 50. divizije u Makedoniju. U oktobru su te snage zauzele položaj na Strumi, a mesec dana kasnije pridružilo im se još 12,609 vojnika iz 46. osmanske divizije. Ove dve osmanske divizije spojene su u XX korpus i ostale su u ovom regionu do maja 1917. godine, kada su povučene u Mesopotamiju. Ovo je rasteretilo neke bugarske snage koje su se priključile nemačkoj 11. armiji. Pored toga, Osmanski rumelijski odred (177. pukovnija) od 3,598 vojnika bio je priključen snagama generala fon Vinklera.

General Žofr obavestio je 30. septembra generala Saraja o predstojećoj velikoj ofanzivi rumunskih i ruskih snaga pod komandom Avereskua protiv 3. bugarske armije u Dobrudži i njihovom očekivanom prelasku Dunava između Ruse i Tutrakana. Komanda savezničke vojske Orijenta planirala je da to iskoristi koordiniranim pritiskom nad 11. armijom na Kenalskoj liniji. Saveznici su 4. oktobra krenuli u zajedničke napade. Francusko-ruske snage bile su usmerene na liniji Manastir - Kenali, srpska 1. i 3. armija duž linije Kenali - Crna reka, srpska 2. armija protiv 3. balkanske divizije u pravcu Dobrog Polja. Saveznici su raspolagali snagom od 103 bataljona i 80 baterija naspram bugarsko-nemačkih 65 bataljona i 57 baterija.

Pad Bitolja i kraj ofanzive

Glavni članak: Bitka na Crnoj reci

Ruska brigada generala Diterihsa na maršu u Makedoniji.

Bitka na Crnoj reci počela je srpskim pokušajima da steknu uporište na severnoj obali reke. U početku je njihov napredak bio spor jer su dalje na zapadu francuski i ruski početni napadi odbijeni. Tokom narednih sedmica bitka se razvila u niz napada i protivnapada u kojima su saveznici postepeno sticali prednost, zahvaljujući njihovoj artiljerijskoj superiornosti. Bugarske i nemačke komande su takođe pokušale da stabilizuju situaciju jačanjem 11. armije sa trupama koje su prebačene iz Prve, pa čak i iz Druge armije. Tokom bitke na Crnoj reci aktivno je učestvovalo 14 bugarskih i 4 nemačkih pešadijskih pukovnija. Francusko-ruske snage uspele su da probiju liniju odbrane kod Kenalija do kraja oktobra, ali su ubrzo zaustavljeni od bugarsko-nemačkih snaga. Italijanska divizija je takođe došla na front i pomogla napade oko Manastira.

U to vreme general Belov je odlučio da napusti Manastir, a 18. novembra, dok su se teške borbe i dalje odvijale, general fon Vinkler naredio je 11. armiji da se povuče na nove položaje severno od Manastira. Bugarski vrhovni general Žekov negodovao je zbog ovih odluka ali na kraju nije uspeo da spreči njihovo izvršenje. 19. novembra francuski i ruski vojnici ušli su u grad. Bugari su uspostavili nove pozicije na odbrambenoj liniji Crvena stena - Makovo - Gradešnica. Skoro odmah je došlo do napada, ali ovog puta nova pozicija je ostala čvrsta jer su saveznici bili iscrpljeni, pošto su dostigli granice svojih logističkih kapaciteta. Tako su završeni neuspehom svi francuski i srpski pokušaji da se probije linija, a sa početka zime front se stabilizovao duž čitave njegove dužine. General Žofr je 11. decembra otkazao ofanzivu.

Posledice

Za vreme ofanzive, saveznici su izgubili oko 50.000 vojnika, većina njih su bili Srbi. Pored toga, oko 80.000 savezničkih vojnika je umrlo ili je moralo biti evakuisano zbog bolesti. Ovo je dovelo do ukupnog broja žrtava od oko 130.000 vojnika ili trećine svih snaga Antante na frontu. Linija fronta je pomerena samo 50 km po veoma visokoj ceni a na kraju ofanziv nije sprečila poraz Rumunije niti izbacila Bugarsku iz rata.

Bugarske i nemačke žrtve iznosili su oko 61.000 vojnika i iako je Manastir morao biti napušten, novi položaji nekoliko kilometara prema severu pružili su odlične uslove za odbranu i osigurali dominaciju bugarske artiljerije nad gradom. Linija je ostala netaknuta sve do kraja rata u Makedoniji, kada su snage koje su ga okupirale morale da se povuku zbog savezničkog proboja na Dobrom Polju.

Međutim, ofanziva je takođe pružila određeno zadovoljstvo jer su se srpske trupe mogle vratiti na granicu svoje zemlje. I Bugari i Nemci bili su zadovoljni svojim otporom prema brojnijom vojskom Antante. General Nikola Žekov je bitku na Crnoj reci opisao kao "legendarnu" u smislu upornosti bugarske odbrane - "sprovedene bez obzira na žrtve".

Reference

• Tucker, Spencer (2005). World War I: encyclopedia. M - R, Volume 3. ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-420-2. 
• Korsun (1939). Balkanskiй front. Voenizdat NKO SSSR. ISBN. (In Russian)
• Hall, Richard (2010). Balkan Breakthrough: The Battle of Dobro Pole 1918. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35452-5. 
• Doškinov, Petъr (1948). Esennoto sraženie na Makedonskiя boenъ teatъrъ - 1916 god. XI-a germano-bъlgarska armiя vъ borbata sъ frensko-ruskata i srъbskitъ armii (I, III i II) - Kniga I. Sofiя. 
• Villari, Luigi (1922). The Macedonian campaign. T.F. Unwin ltd. 
• Doughty, Robert A. (2005), Pyrrhic victory: French strategy and operations in the Great War, Harvard University Press