Bolnica manastira Sveti Roman
Bolnica manastira Sveti Roman bila je jedna od najstarijih (ako ne i najstarija bolnica) za lečenje duševno obolelih, zajedno sa onim u Hilandaru, Visokim Dečanima i Prohor Pčinjskom, Studenici. Osnovana je u srednjovekovnoj Srbiji, najverovatnije u 11. veku (prema povelji (ili hrisovulji) vizantijskog cara Vasilija II, izdatoj 1019. i 1020. godine Ohridskoj arhiepiskopoji), u istoimenom manastiru, kod Đunisa u okolina Ražnja. Aktivno je radila sve do početka tridesetih godina 20. veka.
| Naziv | |
|---|---|
.JPG)
| |
| Osnovana | |
| Zemlja osnivač | |
| Sedište | |
Velika vera u Boga i svetog Romana, sa pridevkom „težak svetak” jer ga je narod smatrao za velikoga ugodnika božjega, i verovalo se u ovom delu Srbije da on može isprositi u Boga bolnim ozdravljenje i besnima (umno obolelim) povraćaj svesti, uz molitve i strogi post, koji su doprinoslila izlečenju telesnih, duševnih i duhovnih bolesti. Po narodnim predanjima, jedan deo naroda ovog kraja se u manastiru Sveti Roman izlečio, što je uticalo na to da bolnica aktivno radi više od 1000 godina, a i danas ga mnogi bolesnici posećuju u nadi da će moleći se u njemu naći lek za izlečenje mnogih bolesti.[1]
Istorija manastira
urediManastir pripada malobrojnoj grupi manastira koji su podignuti pre Nemanjića, i jedan je od najstarijih u Srbiji. Prvi sačuvani zapisani pomen manastira nalazimo u Hrisovulji vizantijskog cara Vasilija II iz 1019. godine. Manastir se u ovoj Hrisovulji naziva Sventeromon. Prvo zvanično pominjanje manastira datira iz 1498. godine.[2]
Izgrađen je na mestu gde se podvizavao i upokojio prepodobni monah Roman Sinait, jedan od Sinajskih monaha (kasnije nazvan Sveti Roman), koji je došao 888. godine u ovaj kraj Srbije i na desnoj obali Južne Morave, pored puta koji spaja Ražanj i Kruševac, nedaleko do sela Đunis, osnovao hram posvećen Blagovestima Presvete Bogorodice. Po drugom mišljenju, sveti Roman je bio učenik svetog Klimenta Ohridskog i da je zajedno sa Prohorom Pčinjskim, Jovanom Rilskim, Joakimom Osogovskim i Gavrilom Lesnovskim došao na prostore današnje Srbije iz Ohrida, da na slovenskom jeziku propoveda hrišćanstvo lokalnom slovenskom stanovništvu. Njegove svete mošti i danas se čuvaju u manastirskoj Crkvi.
Po monahu koji je u njemu živeo Romanu Sinaitu,[a] i koji je, kasnije proglašen za svetitelja, manastir je dobio ime. Po drugom mišljenju, sveti Roman je bio učenik svetog Klimenta Ohridskog i da je zajedno sa Prohorom Pčinjskim, Jovanom Rilskim, Joakimom Osogovskim i Gavrilom Lesnovskim došao na prostore današnje Srbije iz Ohrida, da na slovenskom jeziku propoveda hrišćanstvo lokalnom slovenskom stanovništvu. Grob Svetog Romana Sinaita sanjegovim moštima i danas se nalazi u manastiru. On se poštuje kao čudotvorac i iscelitelj.[3]
Manastir nije obnavljan sve do 14. veka kada je Kruševac postao prestonica Srbije. Tada je knez Lazar Hrebeljanović obnovio manastir 1377. godine. U jednoj hilandarskoj povelji iz 1381. godine pominje se „veliko bratstvo manastira, koje brine o sumašedšima (duševnim bolesnicima)”. U manastiru je bila smeštena i konjička garda kneza Lazara, pa se zbog toga manastir u turskim popisima pominje i kao „Konjice”.
.jpg)
Turskim osvajanjima nakon Kosovskog boja 1389. godine, manastir je nekoliko puta spaljivan, pljačkan i rušen, ali i obnavljan. Tako je u turskom popisu iz 1498. godine zapisano da manastir ima velike zemne posede i dva kaluđera. Manastir se pominje i u turskom popisu iz 1516. godine, a u popisu iz 1616. godine pominje se ime igumana Mitrofana.
Najveća stradanja manastir je doživeo u 16. veku, a u vreme Austrijsko-turskog rata 1716—1718. godine, kada je srušen do temelja.
Obnovio ga je Đorđe Pile 1795. godine u znak zahvalnosti za čudesno sopstveno izlečenje od teške bolesti nad moštima, nakon što je od sultana za 300 groša izmolio ferman za obnovu[4]. Arheolog Kanic je 1896. godine posetio manastir i ostavio važne podatke o manastiru. On beleži:
Da je Crkva sa polukružnom apsidom i kupolom bila razrušena 1448. godine kada je Hunjadi bežao sa Kosova, ali je 1791. godine proširena narteksom i dodatnim gradnjama na južnoj strani...kada je knez Lazar obnovio manastir 1377. godine. Poslednjom obnovom 1795. godine manastirska Crkva je potpuno završena i od tada nije ni jednom stradala. 1796. godine naslikan je novi živopis, rad nepoznatih zografa moravske škole. Na jednom mestu vidi se freska povorke arhijereja, koja predstavlja stariji sloj živopisa...manastir je 1893. godine posedovao 82 hektra oranica i livada, 3 hektara voćnjaka i vinograda i 115 hektara šume. Na Moravi je posedovao dve vodenice, a manastir godišnje zarađuje 6000 dinara.
Tokom 1938. godine, akademski slikar iz Beograda Nemanja Brkić, oslikao je grobnicu svetog Romana.
U manastirskoj porti nalazi se veliki zvonik (zvonara), podignut 1852. godine, zalaganjem igumana svetoromanske porodice, čuvenog arhimandrita Save Petrovića (1793—1861). Zvonik je visok ok 12 metara i predstavlja jedinstvenu građevinu (sazidana od kamena u tri nivoa), u čitavom pomoravlju. Na zvoniku se nalaze tri zvona, od kojih je jedno poklon kneza Miloša Obrenovića iz 1833. godine. U njemu je u srednjem veku osnovana bolnica za lečenje duševnih bolesnika, koja je radila do kraja Drugog svetskog rata.
Nakon Drugog svetskog rata, manastiru je oduzeta skoro sva imovina. Blagoslovom episkopa niškog gospodina dr Jovana Ilića, 1960. godine manastir je prvo preobražen u ženski, da bi od 4. avgusta 2012. godine, po blagoslovu episkopa niškog gospodina dr Jovana Purića, manastir ponovo bio preobražen u muški.
Uslovi koji su vladali u medicini Srbije pre osnivanja manastirske bolnice
urediU srednjem veku u Srbiji su prvi put osnovane bolnice od strane vladari iz dinastije Nemanjića uz manastire za njihove potrebe ili kao sklonište za obolele od neizlečivih bolesti, među njima i one obolele od duševnih bolesti. Tako je, po ugledu na vizantijske, nastala bolnica u manastiru Hilandaru, kao i prva bolnica na tlu srednjovekovne srpske države u manastiru Studenici početkom 13. veka. U tom periodu Sava Nemanjić je imao važnu i nezaobilaznu ulogu u razvoju medicine u srednjovekovnoj Srbiji.
Pored verske u srednjovekovnoj Srbiji se paralelno razvijala i naučna medicina kao deo evropske medicine, o čemu naročito svedoči Hilandarski medicinski kodeks br. 517, „zbornik spisa naučne medicine napisanih prema učenju salernsko – monpelijske škole“, veoma cenjene u ondašnjoj Evropi.
Manastirska bolnica
urediU manastirskoj porti, na samo nekoliko metara od crkve, nalazi se veliki zvonik, podignut 1852. godine, visok ok 12 metara u tri nivoa i sazidana od pritesanog kamena. U njemu je u prizemnim odajamau srednjem veku osnovana bolnica za lečenje težih duševnih bolesnika, koja je radila do kraja Drugog svetskog rata.
Bolesnici su u ovom lečilištu boravili i do mesec dana (obično 15 do 30 dana), uz strogi post i svakodnevne svštene molitve.
U toj zvonari (kuli) na prizemnom spratu zatvaraju nevoljnike (besne – poludele ljude) koje dovode srodnici u manastir na isceljenje, jer se … grobnica sv. Romana pročula na daleko u narodu da pomaže i leči takve bolesne ljude kojima se um naprasno pomrači. Njima duhovnici obično na zahtev srodnika čitaju svakoga dana molitve u crkvi, po tom naređuju da im se ne daje nikakvo piće, ni masna hrana, nego samo parče suva hleba i vode, pa koji je od bolesnika mnogo nemiran, oni ga zatvaraju u ovu zvonaru … Ovo važi za one bolesne ljude kojima se svest naprasno pomrači.[1]
Da bi posle toga odlazili svojim kućama „ozdravljeni i isceljeni”. Vrata zvonika bila su često daskama popravljana i zatvarana jer su ih oštećivali teški duševni bolesnici, nameravajući da napuste bolnicu i lečenje.
Prema ljudima sa telesnim manama i prema nemoćnima u bolniici se tražilo od monaha da ophođenje bude besprekorno, kao i njihova nega i čuvanje, a za one koji to nisu poštovali bile su predviđene kaznene odredbe.[5] Postavlja se pitanje koji su bolesnici smatrani besnima (oboleli od psihoze, epilepsije, epilepsije i psihoze, ili drugih bolesti)?[6] Za neke od njih se izgleda predviđalo moguće izlečenje, odnosno da će za njih vreme početi da teče kad se budu „oslobodili muke“ (bolesti, besova) te za njih nije važilo zastarevanje zakonskih odredbi lečenja?! Potrebno je naglasiti značaj čudotvornih isceljenja koja kako radi lečenja obolelih, tako radi jačanja vere i duhovnosti srpskog naroda. [7]
Među svetoromanske znamenitosti spada i grobnica ili „Lazaroma” prep. Oca Romana (koja je zapravo odaja u manastirskoj crkvi), sa njene južne strane. U njoj se ne vrše bogosluženja, ali se skoro svakodnevno i danas čitaju molitve Sv. Romanu za mnoge i različite potrebe našeg naroda, prvenstveno za bolesnike koji i danas dolaze iz raznih kareja Srbije, tražeći olakšanje i ozdravljenje od svojih duševnih i telesnih bolesti. A širi prostor manastira je veoma cenjen u Srpskom narodu i jer predstavlja drevni duhovni senatorijum. [8]
Nedaleko od samog manastira, nalazi se izvorište svete vode, vode koja ima celebno dejstvo i pomaže kod ozdravljenja raznih bolesti i slabosti.
Manastir — bolnica u oslobodilačkim borbama
urediManastir Sveti Roman, je kroz svoju skoro hiljadu godina dugu tradiciju sa kaluđerima, kao bolnica imao je važnu ulogu u đuniskom kraju i na području čitave Ribarske Reke, počev od svoje poslednje obnove 1796. godine. Naime zbog stalnog boravka i prolazaka osmanlijske vojske, ovaj kraj bio je skoro potpuno verski oskrnavljen. Porušeni su mnogi hramovi a sveštenici proterani. Tako je 1815. godine pored Svetog Romana, postojao još samo manastir Kožetin,[9] obnovljen 1803. godine.
Na rastojanju od samo 5 km od Deligrada, oko koga su vođene mnoge bitka, u vreme Prvog srpskog ustanka, manastir Sveti Roman, služio je ustanicima i vojsci za svaku vrstu podrške. Kaluđera su primali na zbrinjavanje ranjene ratnike iz deligradskih šančeva, negovali i hranili u manastirskim konacima. Među njima su bile srpski junaci – Jovan Kursula, Petar Dobrnjac i kapetan Vuča Žikić, koji je od posledica ranjavanja u manstiru umro na Uskrs 14. aprila 1807. godine. [10]
U istoriji Drugog srpskog ustanka u ovome kraju ostaće upamćen i svetoromanski arhimandrit Sava Petrović, koji je primao na lečenje ustanike.
U vremena srpsko-turskog rata 1876–77. godine kada je crkvu Svetog Romana udarila je granata sa Đuniskog visa, manastir će ostati zapamćen po boju kod Gornjeg Adrovca, u kome je poginuo ruski plemić, pukovnik dobrovoljac Nikolaj Rajevski, čije je telo odmah preneto u Sveti Roman, gde je opelo održao arhimandrit Atanasije Radovanović, i tamo je sahranjeno. Prvobitni grob je i danas na istom mestu. U njemu je posle balsamovanja, koje je usledilo nekoliko dana posle smrti, ostalo sahranjeno srce pukovnika Rajevskog a telo je preneto u Rusiju. [11]
Tokom ratnih godina 1914–1918, Sveti Roman je bio utočište za preko stotinu dece – ratne siročadi iz beogradskog doma Svete Jelene i ćićevačkog doma, smeštenih u manastirskom konaku odlukom vladike niškog Dositeja, zajedno sa upraviteljicom doma, dve učiteljice i služiteljima. Prve godine rata, decu su u manastiru lečili lekari iz naših i ruskih vojnih misija, a nekoliko puta ih je obišao i lični lekar kralja Petra Prvog. Kada je 1915. godine, pred nastupanjem okupatora, ceo domski personal napustio manastir, sva ova deca, od jedne do 15 godina (pedesetak muškog i pedesetak ženskog pola), ostala su na staranje i čuvanje samo dvojici 25-to godišnjih svetoromanskih jeromonaha, starešini Mihailu Popoviću i ocu Mojseju Brankoviću. Iz prepiske igumana manastira Lepavina, Mihaila Popovića upućene g. Žiki Stankoviću, protojereju-stavroforu u Nišu, godine 1938. godine između ostalog saznajemo:
Kaluđeri su ovu decu hranili, odevali, vaspitavali i podučavali, u potpunosti ih snabdevajući hlebom, odećom i obućom. Četrdesetak dece je dočekalo oslobođenje u manastiru, a potom su vraćena u Beograd, na školovanje i zanate. Zaista, bez apsolutne monaške poslušnosti svome vladici i blagodatne pomoći Svetog Romana, ovako težak hrišćanski i nacionalni krst ne bi mogao izneti ni veći broj ljudi, a kamoli dvojica mladih i staranju nevičnih monaha (za čije vreme je od difterije, šarlaha, tifusa i tuberkuloze umrlo ukupno manje dece nego za prvih godinu dana okupacije, dok su ih lečili lekari, uključujući i kraljevog. [12]
Napomene
uredi- ^ Monasi sinaiti su sledbenici solunskog čudotvorca Grigorija Palame koji su prihvatili njegovo učenje i u Srbiju su došli za vreme Kneza Lazara.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ a b Živić M, Živić M. Isceliteljska moć Svetog Romana. Acta medica Medianae. 45 (4): 41—2. 2006. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć). - ^ Eparhija Niška
- ^ Mesto čudesnih isceljenja („Politika“, 3. oktobar 2010)
- ^ Ilić, Neda; Jović, Nebojša J. Bolnica manastira Sveti Roman (PDF). rastko.rs
- ^ Petrović M. Krmčija svetoga Save o zaštiti obespravljenih i socijalno ugroženih. Beograd: Biblioteka Reprint, I kolo II knjiga. Štamparija Srpske patrijaršije; (1990), str. 15-8.
- ^ Ilić-Tasić S, Mićić V. Zajednička sudbina obolelih od epilepsije i psihoze kroz istoriju psihijatrije. Praxis medica 2001; 29 (1-2): 99-102.
- ^ Ilić-Tasić S. Čudotvorna isceljenja koja je učinio Sveti Sava. Crkvene studije. 5 381–9
- ^ Đurakov H. N. O manastiru Svetog Romana – kratka istorija. Srpski pravoslavni manastir Sveti Roman kod Đunisa. Kruševac: 2009.
- ^ „Istorijat – Crkva Sabora srpskih svetitelja Aleksandrovac Župski Srbija : : : Crkva Sabora srpskih svetitelja Aleksandrovac Župski Srbija” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-10-27.
- ^ Ignjatović M. Zbrinjavanje ranjenika u Prvom srpskom ustanku. Peščanik 2004 (2); 2: 99–109.
- ^ Šemjakin A. Novo o pukovniku Rajevskom (Između dva izdanja Smrti grofa Vronskog). U: Deligrad od ustanka ka nezavisnosti 1806–1876. Beograd: Institut za noviju isto- riju Srbije. (2007). str. 263–72.
- ^ Veselinović MV. Sveti Roman. Niš: Sv. Car Konstantin; (1939)
Spoljašnje veze
uredi
