Википедија

Bosa nova

Bosa nova je vrsta popularne muzike nastale u Brazilu krajem pedesetih koja je kasnije zahvaljujući američkim (uglavnom džez) muzičarima šezdesetih dostigla međunarodnu popularnost.[1] Odlikuje se laganim samba ritmom, impresionističkim harmonijama, i finim melodijama. Osnovali su je brazilski kompozitor Antonio Karlos Žobim i pevač-gitarista Žoao Žilberto. Pesnik Vinisiuš de Moraeš je napisao stihove mnogih Žobimovih kompozicija. Početkom šezdesetih američki džezeri su se zainteresovali za bosa novu. Saksofonista Sten Gec i gitarista Čarli Bird su prvo 1962. snimili album "Jazz Samba", a godinu kasnije bosa nova je dostigla vrhunac popularnosti sa kolaboracijom Geca, Žobima i Žilberta na albumu "Getz/Gilberto". Pesma sa tog albuma, "The Girl from Ipanema", sa Moraešovim stihovima i vokalom Žilbertove žene Aštrud, je dobila nagradu Gremi, i postala svetski hit. Od tada su mnoge druge Žobimove pesme počeli da izvode razni američki pevači i muzičari, na primer Ela Ficdžerald, Sara Van, i čak i Frenk Sinatra.

Zvanična fotografija bosa nova festivala iz 2016.

Uglavnom se odlikuje „drugačijim ritmom“[nb 1] koji je izmenio harmonije uvođenjem nekonvencionalnih akorda i inovativnom sinkopijom tradicionalne sambe iz jedne ritmičke podele.[3][4] „Bosa nova ritam“ je karakterističan za samba stil, a ne za autonomni žanr.[5][6]

Prema brazilskom novinaru Ruju Kastru, bosa ritam – koji je kreirao bubnjar Milton Banana – bio je „ekstremno pojednostavljenje takta škole sambe“, kao da su svi instrumenti uklonjeni, a samo tamborim sačuvan.[7] U skladu sa ovom tezom, muzičari kao što su Baden Pauel, Roberto Meneskal i Ronaldo Boskoli takođe tvrde da je ovaj ritam vezan za tamborim škole sambe.[8] Jedna od glavnih inovacija bosa nove bio je način da se sintetiše ritam sambe na klasičnoj gitari.[1][6] Prema muzikologu Žilbertu Mendesu, bosa nova je bila jedna od „tri ritmičke faze sambe“, u kojoj je Žoa Gilberto izvukao „bosa ritam“ iz tradicionalne sambe.[5] Prema autoru Valteru Garsiji, sinteza koju je izvela Žilbertova gitara bila je redukcija „batukade“ sambe, stilizacije proizvedene jednim udaračkim instrumenatom: palac je stilizovao surdo; kažiprst, srednji i domali prst su frazirani kao tamborim.[6]

Istorija

uredi

Godine 1959, objavljen je saundtrak za film Crni Orfej, koji je uključivao budući džez standard Manhã de Carnaval, „Jutro karnevala“. Talas bosa nove je prispeo, da obnovi sambu i da doprinese modernizaciji brazilske muzike, kao prekretnica.[9] Stil se pojavio u vreme kada je samba-kansao[nb 2] bio dominantan ritam na brazilskoj muzičkoj sceni.[11][12] Njegovo prvo pojavljivanje bilo je na albumu Canção do Amor Demais, na kojem je pevačica Elizet Kardozo snimila dve kompozicije dua Antonio Karlos Žobima i Vinisus de Moraesa, „Outra Vez” i „Chega de Saudade”, koje je pratila gitara Žoa Žilberta. Bio je to prvi put da je bajinski muzičar predstavio takt svoje gitare koji će postati karakterističan za stil.[1] Prateći Kardosov glas, Žilberto je inovirao način ritma ritma, naglašavajući slaba vremena, kako bi izvršio sintezu takta sambe sa gitarom.[1][13]

Godine 1959, objavljen je bosa album Žoa Žilberta koji je sadržao pesme „Chega de Saudade” i „Bim Bom”.[13] Smatran obeležjem rođenja bosa nove,[1][13] takođe je predstavio Žilbertov inovativni način pevanja sambe, koji je inspirisan Dorivalom Kajimijem.[14][15] Sa LP Šega de Saudađe, objavljenom 1959. godine, Žilberto je konsolidovao bosa novu kao novi stil sviranja sambe.[1][3] Njegov inovativni način sviranja i pevanja sambe, kombinovan sa harmonijama Antonija Karlosa Žobima i stihovima Vinisisa de Moraesa, našao je neposredan odjek među muzičarima koji su tražili nove pristupe sambi u Rio de Žaneiru,[1][16] mnogi od kojih su bili pod uticajem američkog džeza.[17] Godine 1964, Žoa Žilberto i Sten Gec su objavili album „Gec/Žilberto”. Zatim se pojavio umetnički pokret oko Žilberta i drugih profesionalnih umetnika kao što su Žobim, Moraes i Baden Pauel, između ostalih, koji je privukao mlade muzičare amatere iz južne zone Rija – kao što su Karlos Lira, Roberto Meneskal, Ronaldo Boskoli i Nara Leo.[16][18] Horhe Ben je napisao „Mas ke Nada” 1963. godine, a Serđio Mendes & Brazil 66 stekli su bosa rok hit „Mas ke Nada” 1966. godine.[19]

Etimologija

uredi
 
Bosa nova ritam[20]

Izraz bossa nova doslovno znači „novi trend“ ili „novi talas“ na portugalskom.[21] Tačno poreklo termina bossa nova ostalo je nejasno dugi niz decenija, prema nekim autorima. U okviru umetničke kulture plaža kasnih 1950-ih u Rio de Žaneiru, termin bossa se koristio za označavanje bilo kog novog „trenda“ ili „modnog talasa“. U svojoj knjizi Bosa Nova, brazilski pisac Ruj Kastro tvrdi da su muzičari već 1950-ih koristili bosa kao reč koja označava nečiju veštinu da svira ili peva idiosinkratično.[22] Kastro tvrdi da je termin bossa nova možda prvi put korišćen u javnosti za koncert koji je 1957. održala Grupo Universitário Hebraico do Brasil („Grupa Hebrejskog univerziteta u Brazilu“). Autorstvo pojma bossa nova pripisuje se tada mladom novinaru Mojzesu Fuksu, koji je promovisao događaj.[23] Tu grupu čine Silvija Teles, Karlos Lira, Nara Leo, Luiz Eka, Roberto Meneskal i drugi. Fuksov opis, koji u potpunosti podržava većina članova bosa nove, jednostavno je glasio "Hoje. Sylvia Telles e um grupo bossa nova" („Danas. Silvija Teles i grupa bosa nova”), pošto je Silvija Teles bila najpoznatiji muzičar u grupi u to vreme. Godine 1959, Nara Leo je takođe učestvovala u više od jednog embrionalnog prikaza bosa nove. Ovo uključuje prvi Festival samba sesije, koji je vodila studentska unija Papskog katoličkog univerziteta. Ovom sesijom je predsedavao Karlos Diegis (kasnije istaknuti filmski reditelj Sinema Novo), student prava za koga se Leo na kraju udala.[24]

Instrumenti

uredi

Klasična gitara

uredi
 
Žarko Toivonen nastupa 1993.

Bosa nova se najčešće izvodi na klasičnoj gitari sa najlonskim žicama, svira se prstima, a ne trzalicom. Njenom najčistijom formom može se smatrati gitara bez pratnje sa vokalom, koju je stvorio, pionirski razvio i ilustrovao Žoa Žilberto. Čak i u većim, džez aranžmanima za grupe, skoro uvek postoji gitara koja svira osnovni ritam. Žilberto je u osnovi uzeo jedan od nekoliko ritmičkih slojeva iz samba ansambla, posebno tamborima, i primenio ga na ruku trzanja žica. Prema brazilskom muzičaru Paulu Bitenkuru, Žoa Žilberto, poznat po svojoj ekscentričnosti i opsednut idejom da pronađe novi način sviranja gitare, ponekad se zaključavao u kupatilu, gde je mnogo sati zaredom svirao jedan te isti akord.[25]

 
Osnovni ritam bosa nova gitare za C-dur akord. Obratite pažnju na sinkopaciju u ritmu akorda, i šestu i devetu dodanu u C-dur za bogatiji zvuk.

Struktura

uredi

Pojedini drugi instrumenti i vokali takođe su deo strukture bosa nove.

Bosa nova i samba

uredi
 
Osnovni obrazac bosa nove pratnje   Sviraj (pomoć·info)

Bosa nova ima u svojoj srži ritam zasnovan na sambi. Samba kombinuje ritmičke obrasce i osećaj koji potiču iz bivših afričkih robovskih zajednica. Sambin naglasak na drugom taktu prenosi se na bosa novu (do stepena da se često beleži u 2/4 takta). Međutim, za razliku od sambe, bosa nova nema plesne korake koji bi je pratili.[26] Kada se svira na gitari, u jednostavnom jednotaktnom obrascu, palac svira basove na 1 i 2, dok prsti unisono stvaraju akorde na dve osmine tona, a zatim na drugu šesnaestinu note takta dva. Obrasci sa dva takta obično sadrže sinkopiranje u drugom taktu. Sve u svemu, ritam ima osećaj „lepršanja”, a ne osećaj "ljuljanja" džeza. Kako to opisuje kompozitor bosa nove Karlos Lira u svojoj pesmi „Influência do Jazz“, ritam sambe se kreće „s jedne na drugu stranu“, dok se džez kreće „od napred-nazad“. Bosa nova je takođe bila pod uticajem bluza, ali pošto najpoznatijoj bosa novi nedostaje struktura od 12 taktova karakteristična za klasični bluz, kao i konstatacija, ponavljanje i rimovana rezolucija tekstova tipičnih za žanr, srodnost bosa nove sa bluzom često prođe neprimećena.[27]

Vokali

uredi

Osim gitarskog stila, druga inovacija Žoa Žilberta bila je projekcija pevačkog glasa. Pre bosa nove, brazilski pevači su koristili duhovite, skoro operske stilove. Sada, karakteristična nazalna vokalna produkcija bosa nove je posebna odlika kaboklo narodne tradicije severoistočnog Brazila.[28][29]

Napomene

uredi
  1. ^ This "different beat" led, for example, the samba composer Cartola to express himself in one of his musical encounters with the young bossa nova musician Carlos Lyra: "There is a little bit of difficulty for him in the old as well as for me in the modern".[2]
  2. ^ Samba sporijeg tempa koju karakteriše dominacija melodijske linije nad glavnim ritmičkim[10]

Reference

uredi
  1. ^ a b v g d đ e EBC 2018.
  2. ^ Carvalho 1986, str. 39.
  3. ^ a b Ratliff 2019.
  4. ^ Lopes & Simas 2015, str. 46.
  5. ^ a b Lopes & Simas 2015, str. 48.
  6. ^ a b v Garcia 2019.
  7. ^ Castro 2018, str. 9.
  8. ^ Garcia 1999, str. 21.
  9. ^ Silva 2017, str. 34.
  10. ^ Tatit 1996, str. 23.
  11. ^ Severiano 2009, str. 273.
  12. ^ Matos 2015, str. 130.
  13. ^ a b v Castro 2018.
  14. ^ Machado 2011, str. 36.
  15. ^ Caymmi 2001, str. 377.
  16. ^ a b Marcondes 1977, str. 106–107.
  17. ^ Silva 2017, str. 133-137.
  18. ^ Lopes & Simas 2015, str. 46–47.
  19. ^ Azevedo, Zeca. „As 100 Maiores Músicas Brasileiras – "Mas que Nada"”. Rolling Stone Brasil. Spring. Pristupljeno 24. 7. 2021. 
  20. ^ Blatter, Alfred (2007). Revisiting music theory: a guide to the practice. str. 28. ISBN 0-415-97440-2. 
  21. ^ „Definition of Bossa Nova”. Merriam-Webster. Pristupljeno 19. 6. 2017. „"Origin and Etymology: Portuguese, literally, 'new trend'. First Known Use: 1962"” 
  22. ^ Castro, Ruy (transl. by Lysa Salsbury). Bossa Nova: The Story of the Brazilian Music That Seduced the World. 2000. 1st English language edition. A Capella Books, an imprint of Chicago Review Press, Inc. ISBN 1-55652-409-9 First published in Brasil by Companhia das Letras (1990)
  23. ^ Afonso, Carlos Alberto (20. 2. 2010). „BLOG DA TOCA: 000026 - MOYSÉS FUKS na CALÇADA da FAMA de IPANEMA”. BLOG DA TOCA. Pristupljeno 2023-02-10. 
  24. ^ „Coleção Folha 50 Anos de Bossa Nova”. bossanova.folha.com.br. Pristupljeno 2023-02-10. 
  25. ^ Bitencourt, Paulo. „What is Bossa Nova?”. bitencourt.net. Pristupljeno 23. 2. 2015. 
  26. ^ Collin, Mark (2008-06-26). „Step one, pour yourself a drink ...”. The Guardian (na jeziku: engleski). ISSN 0261-3077. Pristupljeno 2023-02-10. 
  27. ^ McCann, Bryan (2007). „Blues and Samba: Another Side of Bossa Nova History”. Luso-Brazilian Review. 44 (2): 21—49. S2CID 145569698. doi:10.1353/lbr.2008.0005. 
  28. ^ "Caboclos refers to the mixed-race population (Indians or Africans 'imported' to the region during the slave era, and Europeans) who generally live along the Amazon's riverbanks." From "Two Cases on Participatory Municipal Planning on natural-resource management in the Brazilian Amazon", by GRET – Groupe de Recherche et d'Échanges Technologiques, France (in English)
  29. ^ „Bossa nova”. Grove Music Online (na jeziku: engleski). doi:10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000003663. 

Literatura

uredi
  • Blatter, Alfred (2007). Revisiting music theory: a guide to the practice. str. 28. ISBN 0-415-97440-2. 
  • Carvalho, Hermínio Bello de (1986). Mudando de Conversa (na jeziku: portugalski) (1ª izd.). São Paulo: Martins Fontes. 
  • Caymmi, Stella (2001). Dorival Caymmi: o mar e o tempo (na jeziku: portugalski) (1ª izd.). São Paulo: Editora 34. 
  • Lopes, Nei; Simas, Luiz Antonio (2015). Dicionário da História Social do Samba (na jeziku: portugalski) (2ª izd.). Rio de Janeiro: Civilização Brasileira. 
  • Machado, Regina Stela Barcelos (2011). A voz na canção popular brasileira: um estudo sobre a Vanguarda Paulista (na jeziku: portugalski) (1ª izd.). São Paulo: Atelie Editorial. 
  • Marcondes, Marcos Antônio, ur. (1977). Enciclopédia da música brasileira - erudita, folclórica e popular (na jeziku: portugalski) (1ª izd.). São Paulo: Art Ed. 
  • Severiano, Jairo (2009). Uma história da música popular brasileira: das origens à modernidade (na jeziku: portugalski). São Paulo: Editora 34. 
  • Tatit, Luiz (1996). O cancionista: composição de canções no Brasil (na jeziku: portugalski). São Paulo: Edusp. 
  • Mammi, Lorenzo (novembar 1992). „João Gilberto e a Utopia Social da Bossa Nova” (PDF). Novos Estudos Cebrap (na jeziku: portugalski). São Paulo (34): 63—70. 
  • Matos, Cláudia Neiva de (2015) [2013]. „Gêneros na canção popular: os casos do samba e do samba-canção”. Artcultura (na jeziku: portugalski). Uberlândia: Federal University of Uberlândia. 15 (27): 121—132. 
  • Silva, Rafael Mariano Camilo da (2017). Desafinado: dissonâncias nos discursos acerca da influência do Jazz na Bossa Nova (Master) (na jeziku: portugalski). Uberlândia: Federal University of Uberlândia. Pristupljeno 2020-08-07. 
  • Castro, Ruy (2018-07-09). „Gravação de 'Chega de Saudade' foi um parto, mas elevou à eternidade som sem nome” (na jeziku: portugalski). Folha de S.Paulo. Pristupljeno 2020-08-07. 
  • Garcia, Walter (1999). Bim Bom: a contradição sem conflitos de João Gilberto (na jeziku: portugalski). São Paulo: Paz e Terra. 
  • Garcia, Walter (2019-07-22). „Batucada do samba cabia na mão de João Gilberto” (na jeziku: portugalski). Folha de S.Paulo. Pristupljeno 2020-09-18. 
  • Ratliff, Ben (6. 7. 2019). „João Gilberto, an Architect of Bossa Nova, Is Dead at 88”. The New York Times (objavljeno 2019-07-06). Pristupljeno 2020-08-07. 
  • „60 anos de Bossa Nova” (na jeziku: portugalski). EBC. 2018. Pristupljeno 2020-09-18. 
  • Castro, Ruy (transl. by Lysa Salsbury). Bossa Nova: The Story of the Brazilian Music That Seduced the World. 2000. 1st English language edition. A Capella Books, an imprint of Chicago Review Press, Inc. ISBN 1-55652-409-9 First published in Brasil by Companhia das Letras. 1990.
  • De Stefano, Gildo, Il popolo del samba, La vicenda e i protagonisti della storia della musica popolare brasiliana, Preface by Chico Buarque de Hollanda, Introduction by Gianni Minà, RAI-ERI, Rome. 2005. ISBN 8839713484.
  • De Stefano, Gildo, Saudade Bossa Nova: musiche, contaminazioni e ritmi del Brasile, Preface by Chico Buarque, Introduction by Gianni Minà, Logisma Editore, Firenze. 2017. ISBN 978-88-97530-88-6.
  • McGowan, Chris and Pessanha, Ricardo. The Brazilian Sound: Samba, Bossa Nova and the Popular Music of Brazil. 1998. 2nd edition. Temple University Press. ISBN 1-56639-545-3.
  • Perrone, Charles A. Masters of Contemporary Brazilian Song: MPB 1965–1985. Austin: University of Texas Press, 1989.
  • Mei, Giancarlo. Canto Latino: Origine, Evoluzione e Protagonisti della Musica Popolare del Brasile. 2004. Stampa Alternativa-Nuovi Equilibri. Preface by Sergio Bardotti; afterword by Milton Nascimento. (in Italian)

Spoljašnje veze

uredi
 
Bosa nova na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Боса_нова&oldid=27922955”