Breznica (župa)

Breznica („Brisinza“) je srednjovjekovna srpska župa, a dobila je ime po rijeci Breznici, koja se uliva u Ćehotinu (dio današnje oblasti opštine Pljevlja, u Crnoj Gori). Nalazila se u predjelu „kolijevke prve srpske države“ (Vlastimirovića iz IX vijeka) između reka Tare, Lima i Drine, za razliku od kasnije Raške, koja je bila nešto istočnije. U srednjovjekovnoj državi Srbiji, župa se nalazila do 1373. godine. Naime, po propasti Carstva, njom su gospodarili srpski oblasni vlastelini, iz ugledne porodice Vojinovića: knez Vojislav Vojinović (vladao do 1363) i veliki župan Nikola Altomanović (vladao do 1373). Nakon poraza Nikole Altomanovića (Vojinovića) u sukobu sa Koalicijom (bosanski ban Tvrtko I, knez Lazar i ugarski kralj Ludvig I) veliki župan je zarobljen i oslijepljen u tvrđavi Užice, a njegove teritorije podijeljene među pobjednicima. Tako je župu Breznicu 1373. godine okupirala banovina Bosna (od 1377. kraljevina, pod Tvrtkom I Kotromanićem). Data je u posjed i na upravu kraljevom velikom vojvodi, Vlatku Vukoviću (godine 1388. vojvoda je porazio Turke, kod Bileće, a sa svojim odredima je, juna 1389. godine, kao pomoć bosanskog kralja knezu Lazaru, učestvovao i u Kosovskom sukobu, protiv turskog sultana Murata I). Nakon smrti vojvode Vlatka (1392/1393) između ostalih posjeda u Kraljevini Bosni, župom su i dalje nastavili da vladaju članovi najmoćnije vlastelinske porodice Kosača: Vlatkov bratanić, Sandalj Hranić Kosača (vladao do 1435) a kasnije i Sandaljev bratanić, Stefan Vukčić Kosača (oko 1404 - 22. maja 1466). Veliki vojvoda (kasnije herceg) Stefan imao je u župi Breznici i svoju „ljetnju rezidenciju“ (tvrđava Kukanj, sa podgrađem). Nakon ubistva poslednjeg bosanskog kralja, Stefana Tomaševića i poraza hercegove vojske u sukobu sa Turcima, na rijeci Breznici, 1463. godine - pod Osmanlije je pala i župa Breznica. Kao i ostali istočni djelovi srednjovjekovnih posjeda Stefana Vukčića Kosače, župa će potpasti pod istorijsku oblast zvanu Stara Hercegovina (po tituli hercega i prezimenu njegovih naslednika, Hercegovića). U ovoj župi su se nalazila naselja: trg Pljevlja i tvrđave, Kukanj i Koznik.

Trg Pljevlja

Pod imenom Pljevlja (od pljevara na manastirskim posjedima) trg se pominje u Dubrovačkom arhivu, 1465. godine. Nije utvrđeno u kom periodu srednjeg vijeka je nastalo ovo neutvrđeno naselje u župi Breznica, kao ni da li je od početka nosilo to ime. Po Jeričeku: sasvim je dokazano da je prvobitno ime ovog trga bilo Breznica (po istoimenoj župi) a da je ime „Plevlja“ preovladalo od kraja XV vijeka. Pri tome upućuje na jednu dubrovačku instrukciju, od 13. septembra 1430. godine, kojom se naređuje poklisarima da sačekaju turskog subašu „in Breznise over a Pripogle“. Ova tvrdnja, iz 1879 . godine, ima dosta pristalica, ali je Mihailo Dinić smatra za nedokazanu (pomen „Breznisa“ ne mora značiti ime naselja, već rijeke ili same župe) smatrajući da se za sada jedino zna za rijeku i župu Breznicu, a ukoliko je naselje Breznica (ili Breznik) u srednjem vijeku i postojalo – ne bi moglo biti identično sa trgom Plevlja. Tim prije, što je Jeriček u svoje vrijeme raspolagao samo sa „najstarijim“ pomenom trga Plevlja, kod Harfa (1496—1499).

Tvrđave

Položaj Kuknja i Koznika

Utveđeni Kukanj, na rijeci Ćehotini (desetak kilometara zapadno od Pljevalja) dobro je poznata „ljetnja rezidencija“ porodice Kosača, koja je u ime bosanskog kralja zagospodarila ovim krajevima nakon 1373 . godine. Mada neispravnog imena, ovo se utvrđenje u XV vijeku navodi u tri slučaja: „Cochangu in Brisiniza castello con lo contato (1444); castrum Gukani (1448); civitate Euchane cum castris et pertinentiis suis (1454)“. I danas je očuvano ime njegovog podgrađa (suburbium) kao lokalitet Podkukanj. Na oko 1200 m/nm, na strmom i stjenovitom brdu iznad Kozičke rijeke (kod sela Kozice, jugoistočno od Pljevalja) nalaze se relativno dobro očuvani ostaci tvrđave Koznik. Nazivan je u narodu i „Jerinin grad“. Godine 1441. pominje se prvi put (u dubrovačkom arhivu) a kao „castrum“ Koznik - u povelji Fridriha III upućenoj Stefanu Vukčiću Kosači, 1448. godine.

Vidi još

Literatura

Ljubiša Dinić:“Zemlje hercega Svetoga Save“ Glas br. 182 (1940) 151-257 i SKZ Beograd, 1978.