Budizam u Tajlandu
Budizam u Tajlandu je uglavnom teravada škole, i čini većinsku religiju sa oko 95% stanovništva.[1]
U Tajlandu su država i sanga potpuno povezane, a monaške obaveze se regulišu državnim zakonima. Tajland nikada nije bio formalno kolonizovan, tako da njegove budističke institucije — monarhija i sanga — imaju neprekinutu vezu sa prošlošću. Najstarije i najveće budističko središte u Tajlandu iz Nakon Patoma datira još iz 6. veka, no postoje tragovi budističke aktivnosti u tom regionu čak i pre toga.[2]
Teravada budizam ima značajan uticaj na celokupni tajski život. Tajland se često navodi kao primer zemlje u kojoj je sprega budizma i politike posebno jaka.[3]
Istorija uredi
Rani kontakti uredi
Najraniji arheološki dokazi o postojanju budizma na teritoriji današnjeg Tajlanda datiraju približno iz 6. veka, a vezani su prevashodno za Nakonpatom (tridesetak milja zapadno od Bangkoka) i Lopburija (oko šezdeset milja severno od Bangkoka). Najstariji i najveći čedi ili stupa, u Tajlandu se nalazi u Nakon Patomu. Arheološki ostaci potiču iz perioda kada je ova oblast činila deo kraljevine naroda Mon sa prestonicom u Tatonu, u donjoj Burmi. Južni Tajland je u to doba činio monsku kraljevinu Dvaravati; budizam zastupljen u ovom kraljevstvu u ranom razdoblju pretežno je bio hinajana škole.[4]
U razdoblju između 8. i 13. veka ovo područje je došlo pod vlast kraljevine Šri Viđaja sa Sumatre (Indonezija), kada je mahajanski oblik budizma bio vodeći.
Tajlandsko kraljevstvo Sukhotai trajalo je od početka 12. veka do 1350. godine.[2] Između 11. i 14. veka veliki deo današnjeg Tajlanda došao je pod vlast Kmera, naroda sa područja današnje Kambodže, čija je religija bila daleko više hinduistička.[4]
Učvršćenje teravade uredi
Može se reći da prava istorija tajske nacije otpočinje sa 14. vekom, kada su Tajci (narod etnički i lingvistički povezan sa Kinezima, koji se iz Junana preselio na jug) osnovali kraljevinu sa prestonicom u Sukhodhaji (ili Sukhothaiji), na oko 200 km severno od današnjeg Bangkoka. Tokom 14. veka dobar glas sinhaleskog budizma (nakon reformi koje je sproveo cejlonski kralj Parakama Bahu I u 12. veku) privukao je sijamske monahe na Cejlon, da bi se potom vratili u Tajland i proširili sinhaleske reforme. U Tajlandu od tog doba preovladava teravadinski oblik budizma.
Oko 1350. godine prestonica je preseljena na jug iz Sukhodhaje u Ajodhaju (ili Ajuthiju), na oko pedeset milja severno od današnjeg Bangkoka.[4] Ovo kraljevstvo su u dva navrata porobljavali Burmanci i ono je trajalo sve do 18. veka. Tokom ovog dugog perioda mnogi kraljevi su postajali zaštitnici sanghe od spoljašnjih neprijatelja i retko su se mešali u unutrašnje monaške stvari.[2]
Kada su Burmanci razorili prestonicu 1767. godine, nova dinastija je utemeljila je novu prestonicu, najpre u Dhonburi, na zapadnoj obali reke Čao Phja, a potom na suprotnoj, istočnoj obali - današnji Bangkok. Tako su dva grada blizanca, Thonburi i Bangkok, postali nacionalna prestonica. Kraljevi sa prestonicom u Bangkoku poznati su pod zajedničkim nazivom Ćakri dinastija i nekoliko od njih sproveli su značajne monaške reforme.[2]
Verska reforma uredi
Četvrti kralj iz ove dinastije, Mongkut, nazvan Rama IV, je bio budistički monah, a stupio je na presto 1851. u četrdeset sedmoj godini; njegova sedamnaestogodišnja vladavina jedna je od najvažnijih u istoriji Tajlanda. Upravo je on udario temelje modernom Tajlandu i inicirao reformatorski pokret unutar budističke sange.
Nezadovoljan načinom života monaha koji su živeli po šumama, insistirao je da se primat da učenosti nad meditacijom ili nad asketskim praksama. On je nadahnuo i vodio pokret poznat kao dhammayuttika, što znači »oni koji slede darmu". Damajutika monasi nosili su svoje ogrtače preko oba ramena i pridržavali se monaških pravila strože nego nereformisani maha nikai (veliki skup) monasi.[2]
Uticaj damajutike na tajski budizam ostao je jak sve do danas, pri čemu uporedo održava dobre odnose i sa glavnom budističkom strujom, maha-nikajom. Obe sekte imaju svoja velika monaška sedišta u Bangkoku: dhamajutika-nikaja ima Vat Bovorniveg, a maha-nikaja Vaj Mahathat; u svakom od njih smeštena je velika obrazovna institucija (Maha-Vidjalaja) za obučavanje monaha. Kralja Mongkuta nasledio je njegov sin Čulalongkorn ili Rama V.
Rama V (1868—1910) je nastavio Mongkutovu politiku promovisanja obrazovanja, te je 1898. poverio monasima nacionalni program obrazovanja. Godine 1902. doneo je prvi od tri zakona o sangi, koji su monahe obavezali da poštuju "tri vrste zakona: zakone zemlje, zakone vinaje i običaje". Ovaj zakon propisao je dužnosti različitim monaškim autoritetima i standardizovao je sanga administraciju.[2] Pored ostalih doprinosa kojima je doprineo snaženju budizma bilo je objavljivanje Tipitake, kanona na paliju, sa tekstom odštampanim tajskim pismom.[4]
Savremeni period uredi
Pošto je apsolutna monarhija zamenjena ustavnom 1932, drugi zakon o sangi iz 1941. bio je korak u pravcu monaške demokratije, dok je treći iz 1961. odražavao autoritarnu politiku premijera Sarit Thanarata, koji je skoncentrisao moć u rukama vrhovnog patrijarha i zamenio različite sanga komitete jedinstvenim savetom staraca koji čine stariji monasi iz dhamajutika i maha nikai škola. U bliskoj je vezi sa odeljenjem za verska pitanja pri Ministarstvu obrazovanja (u kojem sede uglavnom bivši monasi) i višim krugovima oko monarha. Njegovi stavovi su krajnje konzervativni.[2]
Od II svetskog rata pak sve više se prihvataju zapadnjački običaji i merila, uglavnom na području Bangkoka, a u seoskim oblastima u kojima živi većina stanovništva teravadinski budizam još uvek predstavlja temelj verovanja, kulture i ponašanja.[4] Televizija stalno u svojim emisijama naglašava da između budizma i Taji nacije postoji jednakost.[3]
Uprkos kontroli koju tajlandske vlasti imaju nad budističkom sangom, ipak postoje znatne razlike među pojedinim monaškim zajednicama. Na savremeni tajlandski budizam je snažno uticao učitelj i reformista, monah Budadasa, "sluga Budin" (1905—1983), koji je iznova prutumačio glavna budistička učenja kako bi im dao "ovozemaljski naglasak". To je podstaklo misionarstvo i programe razvijanja zajednica, koji se kreću od politički motivisanih pokušaja propagiranja budizma među plemenima na severu do raznih kurseva za monahe kao medicinsko osoblje. Ovo drugo zamisao je dr Pravase Vasija, istaknutog hematologa, koji je uspeo da ubedi neke manastire da posluže i kao stacionar za obolele od side. Ovakvim aktivnostima legitimnost daju i istaknuti monasi kao što su Pra Radavaramuni, Pra Panjananda i Pra Pajom Kalajano, Budadasin učenik, veoma popularan među mladima, koji u propovedima koristi ulični sleng.[2]
Ekstremni desni budizam predstavlja kontoverzni Pra Kitivudo, direktor Ćitapavan koledža kod Bankoka, koji je bio optuživan za mnogo toga, od posedovanja oružja do ilegalnog uvoza automobila.[2] Levičarski monasi moraju vrlo pažljivo da izlažu svoje stavove; obično su povezani sa Sulakom Sivaraksom, društvenim kritičarem i uglednim budističkim naučnikom.[2]
Uprkos tome što ne postoje ženski redovi u Tajlandu, sve je veći broj žena koje su inicirane kao laičke monahinje i žive u zajednicama sličnim manastirima. One se zovu maje či (mae chi), od maje - "majka" i či ili đi što označava askete, a takođe budističke žene koje briju glavu i nose bele ogrtače. Maje či podsećaju na monahinje u različitim religijskim tradicijama, recimo po nošenju posebnog ogrtača, iako ih mnogi monasi potpuno ignorišu.[2]
Literatura uredi
- Ling, Trevor (1998). Rečnik budizma. Beograd: Geopoetika. ISBN 978-86-83053-14-8.
- Jevtić, Miroljub (2002). Religija i politika: uvod u politikologiju religije. Beograd: Institut za političke studije.
- Kembridžova ilustrovana istorija religije. Novi Sad: Stylos. 2006. ISBN 978-86-7473-281-6.
Izvori uredi
- ^ „CIA World Factbook: Thailand”. Central Intelligence Agency. 08. 02. 2007. Arhivirano iz originala 16. 05. 2020. g. Pristupljeno 07. 03. 2007.
- ^ a b v g d đ e ž z i j Kembridžova ilustrovana istorija religije . Stylos. . Novi Sad. 2006. pp. 87–88. ISBN 978-86-7473-281-6.
- ^ a b Jevtić 2002, str. 345-351.
- ^ a b v g d Trevor O. Ling, Rečnik budizma, Geopoetika, Beograd 1998.
