Velika humka u Batajnici
Velika humka u Batajnici je kurgan u oranicama između Batajnice i Busije, značajno, evidentirano, ali danas zapostavljeno arheološko nalazište, koje je u fizički narušenom stanju.
 Velika humka u Batajnici
|
|
 | |
  |
|
 |
|
| Naziv humke ili grupe: | Velika humka |
|---|---|
| Kodni naziv: | SRE013 |
| Tip: | Tumul, kurgan |
| Lokacija (opština): | |
| Tradicionalni naziv: | Velika humka |
| Poreklo naziva: | Po veličini |
| Istorijski period: | III-I.vek p. n. e.—III.vek |
| Epoha: | |
| Poreklo (kultura): | |
| Dimenzije (približno): | 40×32 m |
| Visina (približno): | 2,5 m |
| Materijal: | Zemlja |
| Stanje: | Uzorana |
| Arheološki istraženo: | Da |
Opis uredi
Uprkos tradicionalnom imenu humka nije bila naročito velikih dimenzija. Osnova je iznosila otprilike 32 do maksimalnih 40 m u promeru. Bila je savršenog kružnog oblika, u samom centru sa postavljenom kotom koja je označavala visinsku tačku od 77,6 m.
Otkrivena je 50-ih godina i arheološki iskopavana 1958-59. godine.[1]
Velika humka u Batajnici je specifična pre svega po tome, da je ona jedini kurgan u neposrednoj blizini savremenog Beograda. Međutim, danas od nje se više ništa ne može videti na licu mesta. Nalazi se na intenzivno obrađivanom području, u neposrednoj blizini sve više šireće Batajnice. Prostor koji su arheolozi 50-ih godina opisali kao "pun humki" zbrisan je oranicama i ažurnim širenjem uređenih Beogradskih naselja koja su u međuvremenu zahvatila skoro polovinu pomenutog prostora. Širenje urbanuma u bližoj i daljoj okolini Beograda naročito je intenzivirano u zadnje dve decenije, kada je bivši prostor pod njivama, barama i ritovima prešao u prostor pod privrednim i prodajnim objektima, sa betonskim pločnicima i asfaltiranim ulicama. Dok se u društvu mnogo govori o sprečavanju divlje gradnje i legalizaciji privatnih objekata, izgleda kao da država gradi bez smisaonog urbanističkog plana ili je sve izmakolo kontroli.
Stanje uredi
Na osnovu ortofoto i satelitskih snimaka Velika humka u Batajnici je fizički postojala do 2002. godine, kada je na njoj još bila vidljiva topografska kota a na njenom mestu nazirala se obrubljena kocka veličine oko 439 m2. Međutim, u savremeno vreme od nje je bio netaknut samo zapadni njen deo, koji se naslanjao na melioracioni kanal. Narednih godina postepeno se umanjivala i nestajala, ali je na njoj još raslo nešto divlje, korovske vegetacije. Sve do 2011. nešto se od tumula još videlo, i nije bila cela površina preoravana. Međutim, septembra 2012. na površini humke je već bilo posejano žito, a marta 2014. humke više nema. Septembra 2015. usev je skinuta, i od humke se zeleni manje od 1/4 ili oko 260 m2 za razliku od njene površine 2260 m2 desetak godina ranije.
 |
 |
Zadnji put se na snimcima vidi nešto značajno u veličini od 500 m2 decembra 2013. No nije isključeno da je humka uništena još znatno ranije, takođe oranjem, i da se u svakom slučaju danas nalazi negde ispod naselja Busija. Skoro je neverovatno da je humku, koja je uz to prosledila važne arheološke nalaze, država dala uništiti. Krajišnicima doseljenim u Bisije verovatno niko nije skrenuo pašnju na to, krenulo se sa intenzivnom obradom do tada neobrađenog delića zemlje, pa su tako ratovi na Balkanu odneli sa sobom još jednu žrtvu, više hiljada godina stari neznani spomenik istorije. Rekli bi, mala cena da se plati, pošto se ipak radi samo o staroj grobnici, a životi današnjih ljudi su ipak važniji.
Ista sudbina zadesila je i humku u blizini, iznad Ugrinovaca, kojoj se 2002. samo nazirao trag u oranicama. Naselje Busije joj je prišlo na 400 metara, da bi danas na njenom mestu bilo samo blago uzvišenje. Materijal ove humke danas je raspršen na 2764 kvadrata, dok je prava dimezija mogla da bude oko 40 sa 38 m.
Arheološki značaj uredi
Velika humka u Batajnici ima svoju arheološku istoriju. Prilikom rekognosciranja terena arheolozi su primetili da se na potezu Batajnica–Vojka niže veći broj starih tumula (kurgana).
Humka je višeslojni lokalitet, u njoj i oko nje su arheolozi pronašli materijane ostatke iz epoha poznog eneolita do ranog srednjeg veka. U sredini humke bila je pepeona urna vučedolskog tipa[2], što je čini naročito značajnom, jer u Evropi nije poznato mnogo grobnica pod tumulima gde je izveden sakralni ritual spaljivanja pokojnika. Uopšte na našim prostorima ovo je jedan od najstarijih primera spaljivanja na mestu sahrane, gde je povrh spališta sa urnom i nagorelim kostima pokojnika još jedan sloj sa životinjskim kostima i keramičkim fragmentima preostalim od žrtvenog obreda.[3] U sloju zemlje iznad nađeni su tragovi kasnije obnovljenog obreda od koga su ostali keramički fragmenti da bi tek onda tumul nanošenjem zemlje definitivno bio formiran. Naravno, prava smisao ovih naknadnih obrednih rituala nad grobovima pokojnika nije poznata, ali se smatra da se ovim želelo doprineti boljem bivstvovanju pokojnika na drugom svetu (kult mrtvih sličan onom koji poznajemo kod starih Egipćana).
Iskopavanja je vršio Arheološki institut Srpske Akademije Nauka i Narodni muzej u Zemunu, a radovima su rukovodili dr Jovan Kovačević i Danica Dimitrijević.[1]
Arheolozi su već ranije bili konstatovali, da na liniji Zemun-Vojka-Banovci postoji niz tumula. Na jednom od njih, već ranije nađen je konjički grob sa šlemom tipa Baldheim, nekoliko germanskih grobova, a sonde koje su postavili arheolozi dale su još nalaza. Sistematičnom iskopavanju Velike humke prišlo se iz pretpostavke da je veća i očuvanija humka mogla imati važniju grobnicu od onih u manjim tumulima. Grobovi su otkrivani veoma plitko, što je navelo na pretpostavku da je humka prvobitno bila viša (do oko 3 m) od zatečenoig stanja (1,5 m). Zemlja za nasipanje tumula uzimana je iz neposredne blizine, gde se i u vreme iskopavanja moglo videti veliko ulegnuće. Ovaj centralni grob iz ranog bronzanog doba nalazio se u zdravoj crnici, dok je sekundarno na ovoj humki bilo sahranjeno 102 kostura iz 11. veka. Uglavnom su to bili grobovi ratnika, konjički grobovi sa kompletnom konjskom opremom i oružljem (uzengije, žvale, luk, strela itd.) tipično za još nehrišćanizovane Mađare od pre vladavine kralja Bele. Druge konstatacije nisu svedene od toga da se radilo o mešanoj mađarsko-slovenskoj nekropoli, sa naseljem koje je ukazivalo na delimičnu infiltraciju nomadskih mađara u slovenska područja, koja su gravitirala ka Taurunumu.[1]
Sudbina uredi
Velika humka u Batajnici je pod istim imenom evidentirana kao nepokretno kulturno dobro, u kategoriji arheološko nalazište, period: srednji vek. Uprkos tome ona se ilegalno (državna zemlja) ili legalno (nerešen status) preorava što je dovelo do toga da "Velika humka" u Batajnici više nije "velika". U ravnici se nešto takvo brzo i lako da uništiti. Dovoljno je da u blizini prođe autoput i krenu radovi ili da humku zahvati proširenje naselja. Bez konkretne zaštite lokaliteta, obeležavanjem tablama, po potrebi ogradnjom, sudbina humki je zapečaćena.
Danas je na mestu tumula samo spljošteno uzvišenje. Meterijal je raspršen na prostoru od 95×51 m unutar oranica.
Vidi još uredi
Izvori uredi
Literatura uredi
- Nikola Tasić (1983): Jugoslovensko Podunavlje od indoevropske seobe do prodora Skita - Posebna izdanja Balkanološkog instituta (Srpska akademija nauka i umetnosti) knj. 17.; Matica srpska, Odeljenje društvenih nauka, Novi Sad – Balkanološki institut SANU, Beograd
- Bogdan Brukner, Borislav Jovanović, Nikola Tasić (1974): Praistorija Vojvodine – Monumenta archaeologica Vol. I (knjiga 3 Monografije Instituta); Institut za izučavanje istorije Vojvodine - Savez Arheoloških Društava Jugoslavije. Novi Sad (English summary/text at pages 425-484)
