Velika jezera (Afrika)
Velika jezera Afrike čine niz jezera koja se nalaze u Velikoj rasednoj dolini i oko nje. Ovim jezerima pripada i Viktorijino jezero koje je svojom površinom treće najveće jezero na svijetu. Velika jezera čine: Jezero Tanganjika, Viktorijino jezero, Albertovo jezero, Edvardovo jezero, Jezero Kivu, i Jezero Malavi.[1] Zajedno, oni sadrže 31.000 km3 (7400 kubnih milja) vode, što je više od Bajkalskog jezera ili Severnoameričkih Velikih jezera. Ovo ukupno čini oko 25% nezamrznute površinske slatke vode na planeti. Velika rasedna jezera u Africi su drevni dom velikog biodiverziteta, a 10% svetskih vrsta riba živi u ovom regionu. Ponekad se Velikim jezerima smatraju samo Viktorijino, Albertovo i Edvardovo jezero budući da su ona jedina tri jezera iz kojih izvire Beli Nil. Jezero Tanganjika i Kivu teku prema reci Kongo, pa se stoga nalaze u kongoanskom rečnom sastavu.
| Velika jezera Afrike | |
|---|---|
 Velika jezera i istočnoafrička obala viđeni iz svemira. Indijski okean može se videti u desnom delu slike. | |
| Koordinate | 8° J; 35° I / 8° J; 35° I |
| Otoke | Beli Nil, Kongo, Šajer |
| Zemlje basena | Burundi, Demokratska Republika Kongo, Etiopija, Kenija, Malavi, Mozambik, Ruanda, Zambija, Tanzanija, i Uganda |
| Zapremina | 31.000 km3 (7.400 cu mi) km3 |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Priobalne zemlje u regionu afričkih Velikih jezera uključuju Burundi, Demokratsku Republiku Kongo, Etiopiju, Keniju, Malavi, Mozambik, Ruandu, Zambiju, Tanzaniju i Ugandu.[2]
Regija Velikih jezera uredi
Velika jezera takođe označavaju regiju koja obuhvata okolno područje tih jezera. Ona uključuje u celosti države Ruandu, Burundi i Ugandu i delove Demokratske Republike Kongo, Tanzanije, Kenije, Etiopije, Malavija, Mozambika, i Zambije.[2] Pridev interlacustrine („između jezera“) može se odnositi na region,[3] ili preciznije, na nacije ili oblast omeđenu jezerima.[4] Svahili jezik je jezik koji se najčešće govori u regionu afričkih Velikih jezera.[5] Takođe služi kao nacionalni ili službeni jezik pet nacija u regionu: Tanzanije, Kenije, Ugande, Ruande i Demokratske Republike Kongo.
Ova regija je jedna od najgušće naseljenih područja na svetu. Procenjuje se da u regiji Velikih jezera živi 107 miliona ljudi. Zbog vulkanske aktivnosti u prošlosti ovaj je dio Afrike jedno od najboljih područja za poljoprivredu na svetu. Iako se Velika jezera nalaze na ekvatoru ona zbog svoje nadmorske visine imaju umerenu klimu. To je ostavilo regiju izvan obolele zone i omogućilo široko rasprostranjenu upotrebu stoke, posebno goveda i koza. Zbog gustine stanovništva i poljoprivrednih višaka u regiji područje je postalo visokoorganizovano, pa su se stvorile brojne malene države. Najsnažnija od tih monarhija bile su Ruanda, Burundi, Buganda i Bunuoro. Za podsaharsku Afriku je jedinstveno da su tradicionalne granice jednake onima koje su se nalazile između kolonijalnih sila.
Budući da se dugo tragalo za izvorom Nila, regija je dugo vremena bila interes za Evropljane. Prvi Evropljani koji su stigli u regiju u većem broju bili su misionari kao npr. Britanci koji su otkrili Viktorijino jezero, Albertovo jezero i Tanganjiku: Džon Hening Spik, Samjuel Vajt Bejker i Ričard Frensis Barton, a nakon njih i Livingston i Morton Stenli. Oni su imali ograničen uspeh u preobraćivanju lokalnog stanovništva, ali su otvorili regiju za kasniji proces kolonizacije. Povećani kontakt s ostatkom sveta vodio je serijama devastirajućih epidemija koje su jednako pogađale ljude kao i stoku. Stoga se stanovništvo regije dramatično smanjilo, a u nekim područjima i do 60%. Sve do 1950-ih regija nije povratila svoje prethodno stanovništvo.
Nakon sticanja nezavisnosti regija se smatrala da poseduje veliki potencijal, ali je tokom nedavnih godina zapala u građanski rat s nesagledivim nasiljem, koji je regiju ostavio u velikom siromaštvu, a od kojega su jedino Kenija i Tanzanija bile pošteđene. Visoki komesarijat Ujedinjenih nacija za izbeglice je 2022. godine pohvalio Tanzaniju za dosledno dočekivanje i pomoć izbeglicama iz drugih zemalja u regionu.[6]
Klima uredi
Visovi su relativno hladni, sa prosečnim temperaturama u rasponu između 17 °C (63 °F) i 19 °C (66 °F) i obilnim padavinama. Glavni slivovi obuhvataju reke Kongo-Zair, Nil i Zambezi, koji se ulivaju u Atlantski okean, Sredozemno more i Indijski okean.
Šume su dominantne u nizijama Kongo-Zairskog basena, dok su pašnjaci i savane najčešći u južnim i istočnim visoravnima. Prosečne temperature u nizijama su oko 35 °C (95 °F). Oko jezera Turkana klima je topla i veoma suva. Kratku kišnu sezonu u oktobru prati duža od aprila do maja.
Flora i fauna uredi
Jezera Zapadne rasedne doline su slatkovodna i dom su izuzetno velikog broja endemskih vrsta. U jezerima živi više od 1.500 vrsta riba ciklida,[7] kao i druge porodice riba. Jezera su takođe važna staništa za brojne vrste vodozemaca. Nilski krokodili su brojni. Neki od sisara su slonovi, gorile i nilski konji.
Područje jezera Turkana dom je stotinama vrsta ptica koje su endemske za Keniji. Flamingo gazi u plićaku. Istočnoafrički rasedni sistem takođe služi kao put za proletenje ptica selica, donoseći stotine drugih. Ptice su u suštini podržane planktonskim masama u jezeru, koje tamo takođe hrane ribu.
Vegetacija se kreće od prašume do savanskih trava. U nekim jezerima, brzo rastuće invazivne biljke, kao što su vodeni zumbul koji zagušuje površinu i papirus koji začepljuje obale, predstavljaju problem. Vodeni zumbul je do sada uticao samo na jezero Viktorija.
Geologija uredi
Do pre 12 miliona godina, bogate vode ekvatorijalne visoravni tekle su na zapad u sistem reke Kongo ili na istok u Indijski okean. Stvaranje Velike rasedne doline je to promenilo. Rift je oslabljeno mesto u Zemljinoj kori zbog razdvajanja dve tektonske ploče, često praćeno grabenom, ili koritom, u kome se može sakupljati jezerska voda. Ovaj raskol je nastao kada je istočna Afrika, podstaknuta strujama u plaštu, počela da se odvaja od ostatka Afrike, krećući se na severoistok. Slivovi koji su nastali usled geoloških izdizanja ispunjeni su vodom koja je sada tekla na sever.
Viktorijino jezero se zapravo ne nalazi u rasednoj dolini. Ono zauzima depresiju između istočnih i zapadnih raseda, nastalu izdizanjem pukotina na obe strane.
Arheologija uredi
Pre oko dva do tri miliona godina, jezero Turkana je bilo veće, a područje plodnije, što ga je činilo centrom ranih hominida. Ričard Liki je vodio brojna antropološka iskopavanja na tom području, koja su dovela do mnogih važnih otkrića ostataka hominina. Lobanja 1470 stara dva miliona godina pronađena je 1972. Prvobitno se mislilo da je Homo habilis, ali su je neki antropolozi pripisali novoj vrsti, Homo rudolfensis, nazvanoj po jezeru (ranije poznatom kao jezero Rudolf). Godine 1984. otkriven je Turkanski dečak, skoro kompletan skelet dečaka vrste Homo erectus. Tamo je 1999. godine otkrivena lobanja stara 3.500.000 godina, nazvana Kenyanthropus platyops, što znači „čovek ravnog lica iz Kenije“.
Ekonomija uredi
Ribolov — prvenstveno vrsta tilapije, ali i nilskog smuđa — predstavlja glavni način zarade za život. Sa četiri Velika jezera na svojim granicama, Uganda se rangira kao jedan od najvećih svetskih proizvođača slatkovodne ribe. Klima i bogato vulkansko zemljište u visoravnima takođe omogućavaju intenzivnu kultivaciju zemljišta.
Ekonomije država regiona Velikih jezera imaju različite strukture i nalaze se u različitim fazama razvoja. Realna stopa rasta BDP-a kreće se od 1,8 procenata u Burundiju[8] do 4,4 u Demokratskoj Republici Kongo.[9] BDP po glavi stanovnika varira između 600 dolara u DRK[10] i Burundiju i 800 dolara u Ugandi.[11]
Reference uredi
- ^ „~ZAMBIA~”. www.zambiatourism.com. Pristupljeno 2008-03-14.
- ^ a b „International Documentation Network on the Great African Lakes Region”. Princeton University Library. Pristupljeno 22. 11. 2013.
- ^ Shillington, Kevin (2013). Encyclopedia of African History. Routledge. str. 320. ISBN 978-1-135-45669-6. „the fertile corridor of the Great Lakes Region (also called the interlacustrine region)”
- ^ „Interlacustrine”. Merriam-Webster Dictionary. "the region of Africa that is bounded by Lakes Victoria, Kyoga, Albert, Edward, and Tanganyika"
- ^ Shema, Rutagengwa Claude. „Great Lakes Region of Africa – Burundi”. Regional Coordinator Great Lakes Peace Initiative (GLPI). Pristupljeno 22. 11. 2013.
- ^ „In Tanzania, UNHCR’s Grandi urges more backing for solutions as the country continues to host refugees”. UNHCR. 27. 8. 2022. Pristupljeno 23. 11. 2022.
- ^ Turner; Seehausen; Knight; Allender; Robinson (2001). „How many species of cichlid fishes are there in African lakes?”. Molecular Ecology. 10 (3): 793—806. PMID 11298988. S2CID 12925712. doi:10.1046/j.1365-294x.2001.01200.x.
- ^ „GDP growth (annual %) - Burundi | Data”. data.worldbank.org. Pristupljeno 2021-10-23.
- ^ „Figure 1 - Real GDP Growth and Per Capita GDP ($ PPP at current prices)”. dx.doi.org. doi:10.1787/266155225581. Pristupljeno 2021-10-23.
- ^ „GDP per capita (current US$) - Congo, Dem. Rep. | Data”. data.worldbank.org. Pristupljeno 2021-10-23.
- ^ „GDP per capita (current US$) - Uganda | Data”. data.worldbank.org. Pristupljeno 2021-10-23.
Literatura uredi
- Chrétien, Jean-Pierre (2006). The Great Lakes of Africa: Two Thousand Years of History. Prevod: Straus, Scott. New York: Zone Books. ISBN 1-890951-35-8.
- Robert J. Last, Andrew A. Nyblade, Charles A. Langston, Thomas J. Owens: Crustal structure of the East African Plateau from receiver functions and Rayleigh wave phase velocities JOURNAL OF GEOPHYSICAL RESEARCH, VOL. 102, NO. Bll, PAGES 24,469-24,483, NOVEMBER 10, 1997
- „WWF Global 200 Ecoregions – Rift Valley Lakes (182)”. www.worldwildlife.org. Arhivirano iz originala 22. 12. 2004. g. Pristupljeno 16. 3. 2008.
- „What Lies Beneath”. The Economist. 2016-03-12.
- Hynes, H. B. N. „Tudorancea, C. & Taylor W.D. (Eds) Ethiopian Rift Valley Lakes”. www.euronet.nl. Pristupljeno 16. 3. 2008.
- Smith, Anthony (1988). The Great Rift: Africa's Changing Valley
. London: BBC Books. ISBN 978-0-8069-6906-0. - Plisnier P.D.; Chitamwebwa, D.; Mwape, L.; Langenberg, V.; Coenen, E. (1999). „Limnological annual cycle inferred from physical-chemical fluctuations at three stations of Lake Tanganyika”. Hydrobiologia. 407: 45—58. doi:10.1023/A:1003762119873.
- Bos AR; Kapasa, CK; PAM van Zwieten (2006). „Update on the bathymetry of Lake Mweru (Zambia), with notes on water level fluctuations”. African Journal of Aquatic Science. 31 (1): 145—150. doi:10.2989/16085910609503882.
- Prunier, Gérard (2009). Africa's World War: Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-537420-9.
- Des Forges, Alison (1999). Leave None to Tell the Story: Genocide in Rwanda. New York: Human Rights Watch.
- Pottier, Johan (2002). Re-Imagining Rwanda: Conflict, Survival and Disinformation in the Late Twentieth Century. Cambridge: Cambridge University Press.
- Surviving the Slaughter: The Ordeal of a Rwandan Refugee in Zaire. Prevod: Julia Emerson. University of Wisconsin Press. 2004. ISBN 0-299-20494-4. Tekst „Umutesi, Marie Béatrice” ignorisan (pomoć)
- Waters, Tony (2001). Bureaucratizing the Good Samaritan. Boulder: Westview.
- Masako Yonekawa, Akiko Sugiki, ur. (2020). Repatriation, Insecurity, and Peace: A Case Study of Rwandan Refugees (na jeziku: engleski). Springer. ISBN 978-981-15-2850-7.
- „The Rwandan Genocide - Facts & Summary - HISTORY.com”. HISTORY.com. Arhivirano iz originala 25. 3. 2016. g. Pristupljeno 26. 3. 2016.
- „THE USE AND ABUSE OF REFUGEES IN ZAIRE”. web.stanford.edu. Arhivirano iz originala 16. 4. 2016. g. Pristupljeno 26. 3. 2016.
- French, Howard W. (24. 9. 2009). „Kagame's Hidden War in the Congo”. The New York Review of Books. Arhivirano iz originala 6. 4. 2016. g. Pristupljeno 26. 3. 2016.
- „Rwanda Chronology, FRONTLINE, PBS”. www.pbs.org. Arhivirano iz originala 30. 3. 2016. g. Pristupljeno 26. 3. 2016.
