Википедија

Veštačko disanje

Veštačko disanje je postupak uspostavljanja i održavanja disanja nakon akutnog zastoja plućne ventilacije. U uslovima narušene funkcije disanja kiseonik ne dolazi do ćelija što slabi a potom i potpuno obustavlja njihovu funkciju, i dovodi do umiranja ćelija. U takvim uslovima postupkom veštačkog disanja oponaša se prirodno disanje, tj. uvlačenje (inspirijum) i izbacivanje (ekspirijum) vazduha iz pluća, obezbeđuje organizmu obolelog minimalna količina kiseonika u ćelijama, potrebna za njihovo održavanje u životu.

Veštačko disanje
Klasifikacija i spoljašnji resursi
MKB-9-CM93.90 96.7
MeSHD012121
Glavni članak: Kardiopulmonalna reanimacija

Kod bolesnika koji ne mogu da dišu sopstvenim plućima primenjuje se veštačko disanje mehaničkom ventilacija (MV), koja se izvodi uz pomoć sofisticiranih respiratora. Dužini primene veštačko disanje može biti kratkotrajna ili dugotrajna, u zavisnosti od medicinskih indikacija ili stanja pojedinca. Metoda direktne insuflacije koristi se kod akutnih stanja a metoda indirektne ili mehanička ventilacije kod hroničnih stanja kao što su teške infektivne bolesti, neuromišićne bolesti, opstruktivne bolesti pluća ili druga stanja koja ograničavaju fiziološku upotrebu mišića za disanje i/ili disajnih puteva.

Istorija uredi

Prvi podaci o mogućoj primeni ventilacije pluća datiraju iz Biblije (iz starog zaveta), gde je u knjizi Kraljeva (Kings 4:34-35) opisna neka vrsta ventilacija pluća pozitivnim pritiskom u toku oživljavanja, tehnikom usta na usta.[1]  U prikazu stoji kako Prorok Jelisije oživljava dečaka koji je umro, na sledeći način: {{|Stavio je svoja usta na usta njegova i ruke Svoje na ruke njegove i legao preko njega: to je Sedam puta ponovio da dečak ima otvorene oči.}} Opisani događaj datira iz 800 god. pre nove ere, tj. duže od 2.800 godina.

Rimski lekar Galen može se smatrati prvim lekarem koji će opisao veštačku ventilaciju:

Andreas Vezalijus, takođe je opisao veštačku ventilaciju pluća umetanjem bambusa ili trske u traheju životinja.[3]

U šesnaestom veku, Paracelzus (1493—1541) prvi je izvršio asistiranu ventilaciju pluća pozitivnim pritiskom kod ljudi, i smatra se ocem mehaničke ventilacije pluća.[1] On je za ventilaciju pluća koristio meh koji je služio kovačima za održavanje vatre koji je povezao sa jednom cevi (tubusom) u bolesnikovim ustima. Modifikacija ovog Paracelzusovog meha koristila Vse veoma dugo (skoro 300 godina) kao sastavni deo kompleta za reanimaciju širom Evrope.

U 1908. godine Džordž Poa, prvi je praktično prikazao veštačku respiraciju na psima. On je nakon veštački izazvane asfiksije (zagušenja) disajnih puteva, psa uspevao da ih vrati u život reanimacijom.

Godine 1773, engleski lekar Vilijam Hejv (William Hawes, 1736—1808) među prvima je počeo da primenjuje veštačko disanje kako bi oživeo ljude koji su se davili u vodi. Oko godinu dana on je isplaćivao nagradu, iz svog džepa, svakoj osobi koja bi mu donela telo koje je spasili iz vode u razumnom roku nakon utapanja.

Tomas Kogan (Thomas Cogan) bio je još jedan engleski lekar, koji je pokazao interesovanja za primenu veštačkog disanja. utopljenika tokom boravka u Amsterdamu, u kome je 1767. osnovano društvo za očuvanje života davljenika u vodi, kome se pridružio Vilijam Hejv .

U leto 1774. godine Hejv i Kogan doveli su po petnaest prijatelje na sastanak u Katedrali Svetog Pavla u Londonu u kojoj su osnovali Kraljevsko humanitarno društvo za pružanje prve pomoći i reanimaciju.

Postepeno, Kraljevsko humanitarno društvo osnovalo je svoje ogranke u drugim delovima zemlje, uglavnom u lukama i primorskim gradovima, gde je postojao rizik za davljenja. Do kraja 19. veka društvo je imalo 280 ogranaka širom Velike Britanije, koji su imali i aparate za očuvanje života. Kasnije ova udruženja obrazovala su i ekipe za spasavanje nakon gušenja u rudnicima, bunarima, pećima, ili u kanalizaciju, gde je ugljen-monoksid ili ugljen-dioksid ugrožavao funkciju disanja i život, otrovanih.

Prvi aparati za mehaničku ventilaciju napravljeni su 1928. godine.

Toko 40-ih i 50-ih godina 20. veka prvi put je počela primena „gvozdenih pluća“, što je zapravo bio i prvi efektivan vid dugoročne respiratorne potpore, koji se koristio tokom polio epidemije (dečije paralize) koja je vladala i tom periodu. Za udisajni deo disajnog ciklusa mašinom je stvaran vakuum oko bolesnika, koji je bio smešten u metalnu cev (gvozdena pluća), čime se vazduh uvlačio u u njegova pluća. Prekid vakuuma omogućavao je osobi da u toj fazi rada aparata izdahne.[4]

Suter je 1983. godine, postavio indikacije za primenu mehaničke ventilacije i podelio ih na:

  • Mehaničke poremećaje disanja: neuromišićne oboljenja, disfunkcija centralnog nervnog sistema, promene mišićno-koštanog sistema kao i terapijska upotreba mišićnih relaksanata.
  • Poremećaje u razmeni gasova: ARDS, respiratorni distres sindrom dece, bolesti srca i hronične bolesti pluća

Međutim tek poslednjih godina 20. i početkom 21. veka, došlo je do znatnog tehničkog napretka, u konstrukciji aparata za mehaničku ventilaciju. To je doprinelo njihovoj široj upotrebi, proširilo indikacije za njihovu primenu i rezultovalo uspešnijem lečenju, hirurških bolesnika.

Ventilacija pluća - fiziološki značaj uredi

Ventilacija je fiziološki proces kojim se vrši razmena kiseonika (О2) i ugljen-dioksid (SO2) u alveolama pluća. Alveole su mali vazduhom ispunjene kesica na kraju bronhijalnog stabla u plućima, kroz čije zidove iz vazduha u kesicama kiseonik (О2) difunduje u krv, a ugljen-dioksid (SO2), obrnutim putem difunduje iz krvi u alveolu. Ventilacija je konstantan proces održavanja odgovarajuće ravnoteže između razmene ove dve vrste gasova.

Svim ćelijama organizma potreban je kiseonik da bio normalno funkcionisale. U uslovima narušene funkcije disanja kiseonik ne dolazi do ćelija što slabi a potom i potpuno obustavlja njihovu funkciju, što može rezultovati umiranjem ćelija. Moždane ćelije umiru ako su bez kiseonika 3-5 minuta; mišićne ćelije i kožne ćelije se obnavljaju posle jednog sata, ali mogu izgubiti neke od svojih funkcija.

Priprema disajnih puteva uredi

Pre početka veštačko disanje, potrebno je da su gornji disajni putevi (usta, nos, ždrelo, dušnik i krupne dušnice) prolazni, i da postoji mogućnost širenja grudnog koša. Odnosno iz njih treba odstraniti eventualno prisutan strani sadržaj.

Najveći broj registrovanih slučajeva zapušenje disajnog puta stranim telom, koja kod odraslih osoba, može biti delimična i potpuna registrovan je u toku jela. Znaci teške opstrukcije disajnog puta su; gubitak glasa, kašljanje, nemogućnost govora i disanja, cijanoza i/ili gubi svesti.

Ako se radi o zapušenja krupnim ili čvrstim predmetima, njihovo uklanjanje može se izvršiti, što dubljim prodorom u ždrelo, prstima ili štapićem obmotanim maramicom.

Ako su disajni putevi zapušeni tečnostima, oni se mogu osloboditi stranog sadržaja, okretanjem bolesnika potrbuške, kako bi tečnost spontano (oticanjem) napustila disajne puteve.

U slučaju da je bolesnik u besvesti, njegov jezik se mora podići iznad nivoa brada i donja vilica, a glava zabaciti unazad. Okretanjem povređenog potrbuške takođe se jezik može vratiti u fiziološki položaj.

Nakon stvaranja uslova za izvođenje veštačkog disanja u zavisnosti od obučenosti i drugih uslova osoba koja izvodi veštačko disanje mora samostalno doneti odluku koju će metodu primeniti.

Metode veštačkog disanja uredi

Postoji više metoda i načina izvođenja veštačkog disanja, među kojima je najznačajnija metoda insuflacije. a potom metoda uz pomoć ruku.

Metoda insuflacije uredi

Jedna od najzastupljenijih metoda veštačkog disanja je metoda insuflacije - koja se može sprovesti;

  • Metoda direktne insuflacije — koja se sprovodi direktnim ubacivanjem vazduha u pluća bolesnika.
  • Metoda indirektne insuflacije — preko aparata za ubacivanje vazduha u pluća bolesnika.

Uduvavanje vazduha metodom insuflacije sprovodi se ritmično, tako što se svake 2-3 sekunde po jednom uduva vazduh u pluća bolesnika.

Metoda direktne insuflacije uredi

Metoda usta na usta

Metoda insuflacije direktnim ubacivanjem vazduha usta na usta, izvodi se tako što je bolesnik na leđima ili na strani (kada bolesnik leži na desnom boku, sa savijenom desnom nogom i podmetnutom šakom leve ruke pod desni obraz).

Nakon uspostavljenog pravilnog položaja bolesnika lekar ili druga osoba koja ukazuje prvu pomoć uduvava vazduh direktno ili preko sterilne gaze u usta bolesnika. Uduvavanje se sprovodi ritmično, svake 2-3 sekunde po jedno uduvavanje.

Metoda usta na nos

Veštačko disanje usta na nos preporučuje se ako nije moguće insuflirati bolesnika metodom usta na usta kada su usta povređena ili se usta ne mogu otvoriti ili nije moguće adekvatno obuhvatiti bolesnikova usta.

Metoda usta na usta i nos

Ova metoda se primenjuje kod dece. Identična je prethodno opisanim metodama, a razlika je se u tome što osoba koja izvodi veštačko disanje istovremeno, prekriva svojim ustima, usta i nos deteta (zbog male površine lica).

 
Metoda direktne insuflacije (usta na usta)
 
Metoda indirektne insuflacije preko aparata

Metoda insuflacije preko aparata uredi

Metoda insuflacije vazduha u pluća bolesnika, je indirektna metoda veštačkog disanja koja se sprovodi preko aparata. Kod ove metode vazduh se može sprovoditi preko tubusa plasiranog u traheji ili bez njega. Ova metod je efikasnija od direktne metode insuflacije.

Uduvavanje bez tubusa u traheji sprovodi se na terenu, a pomoću tubusa i složenih aparata za insuflaciju u bolničkim ustanovama, gde postoje reanimatolozi ili anesteziolozi.

Za pravilno sprovođenje ventilacije preko Ambu balona bilo kojom metodom neophodno je izabrati adekvatnu veličinu maske, dobro zabaciti glavu bolesniku, čvrsto priljubiti masku uz nos i usta i ostvariti adekvatno uduvavanje vazduha, što se može proceniti po izdizanju grudnog koša. Za odojčad i malu decu koriste se „samonaduvavajući” baloni zapremine 400-500 ml, a za veću decu, adolescente i odrasle zapremine 1.000 ml. Za postizanje bolje oksigenacije pluća, balon se preko creva može povezati sa bocom za kiseonikom (sa protokom od 10-15 L/min kiseonika), što obezbeđuje koncentraciju kiseonika u udahnutom vazduhu od 60-95%).

Uduvavanje aparatom bez tubusa

Uduvavanje vazduha aparatom bez tubusa, obavlja se Ambu balonom, uz pomoć maske za lice od aparata za narkozu, ili aparata i sistema napravljenih za tu namenu.

Uduvavanje aparatom sa tubusom

Uduvavanje vazduha aparatom uz pomoć tubusa u traheji, obavlja se uz pomoć gumenog balona za uduvavanje sa ručnom kompresijom i automatskim aparatima, kao što su pulmonat ili respirator.

 
Aparat za veštačko disanje u vozilu hitne pomoći
 
Aparata za mehaničku ventilaciju

Tokom reanimacije u zdravstvenoj ustanovi, održavanje prohodnosti disajnih puteva se vrši pomoću orofaringealnih i nazofaringealnih ervejeva, ili tzv. kratkih tubusa, čija je uloga potiskivanje korena jezika i oslobađanje disajnih puteva, do definitivne intubacije i stavljanja na mehaničku ventilaciju ili do uspostavljanja spontanog disanja.

Metoda uz pomoć ruku uredi

 
Metode veštačkog disanja uz pomoć ruku

Ova metoda veštačkog disanja primenjuje se kada kod bolesnika postoje obimne povrede usta i lica, jaka krvarenja iz usta i nosa, trovanja ili udisanja bojnih otrova, opekotine lica i disajnih puteva.[5]

Metode veštačkog disanja uz pomoć ruku jako su zamorne za izvođenje, pa je preporučljivo da se smenjuje više osoba, tokom reanimacije.

Način izvođenja

Ugrožena osoba se okrene potrbuške, ruke mu se saviju u laktovima, a šake podmeću ispod čela. Spasilac klečeći okrenut prema glavi bolesnika stavlja dlanove na njegova leđa u nivou plećki. Potom spasilac, ravnomernim pritiskom (bez trzaja i ne suviše jako), koristeći se težinom sopstvenog tela, nastoji istisnuti vazduh iz pluća bolesnika, koji simulira izdisaj (držeći stalno opružene ruke u laktovima, kako bi se manje zamarao) U sledećem aktu spasilac prestaje sa pritiskom, i šake premešta na nadlaktice povređenog, u nivou laktova, i postepeno ih odiže i na taj način širi grudni koš, što dovodi do uvlačenja vazduha u pluća, odnosno simulira udisanja. Laktove bolesnika treba podizati toliko da se ne dođe do odvajanja grudnog koša od podloge.

Navedene radnje treba ponavljati 12 do 15 puta u minuti, tj. brzinom kojom diše spasilac koji izvodi veštačko disanje. Svako ubrzavanje je štetno jer odstupa od normalnog disanja.

Postupak po završenom veštačkom disanju uredi

 
Ukoliko postoje znaci respiratornog distresa, izražene cijanoze ili hipoksemije, bolesnika treba intubirati i staviti na mehaničku ventilaciju.

Posle ponovnog uspostavljanju spontane ventilacije pluća, bolesnik se obavezno smešta na odeljenje intenzivne nege radi pažljivog monitoringa i daljeg lečenja. Cilj intenzivne nege je da se pre svega spreči oštećenje mozga, kao i sekundarne ishemične lezije drugih organa.

Po stabilizovanju stanja, pristupa se dijagnostici kako bi se otkrio osnovni uzrok koji je doveo do prestanka disanja.

Kod bolesnika treba nastaviti davanje kiseonika na masku dok se ne potvrdi adekvatna oksigenacija tkiva. Ukoliko postoje znaci respiratornog distresa, izražene cijanoze ili hipoksemije, bolesnika treba intubirati i staviti na mehaničku ventilaciju. Ukoliko je bolesnik već bio intubiran pre ulaska na odeljenje intenzivne nege, rentgenskim snimkom treba proveriti pravilnu poziciju tubusa.[6]

Komplikacije uredi

Veštačko disanje, kao značajna terapijska mera, koja se ne može izbeći kod kritično obolelih osoba, kada „preuzme” vitalnu funkciju disanja, stvara rizik od komplikacija i nepredviđenih događaja.[7]

Komplikacije veštačke ventilacije pluća mogu se podeliti na:[8]

 
Zapaljenje pluća je jedna od komplikacija veštačkog disanja
Komplikacije u vezi sa obezbeđenjem disajnog puta

Ove komplikacije potiču od veštačkog disajnog puta i mogu da biti uzrokovane intubacijom ili ekstubacijom, odnosno sa tubusom.

Komplikacije koje nastaju kao rezultat odgovora bolesnika na veštačku ventilaciju

Ove komplikacije izazvane su značajnim posledicama nastalim na plućima (npr zapaljenje pluća ili otok pluća).[9][10]

Komplikacije u vezi sa samim aparatom za mehaničku ventilaciju pluća

Komplikacije mehaničke ventilacije, sem na plućima, mogu izazvati značajne posledice i na drugim organima i organskim sistemima, koje kao takve mogu biti značajan faktor koji povećava morbiditet i mortaliteta kritično obolelih osoba koje su na aparatima za veštačko disanje.[11][12]

Učestalost komplikacija uredi

Iz brojnih studija, saznajemo da su komplikacije retke i ne dešavaju se svakom bolesniku, a njihova ozbiljnost i težina koja zavisi i od zdravstvenih radnika, zahteva veliko znanje, iskustvo i odgovornost u njenom sprovođenju.[13]

Izvori uredi

  1. ^ a b MacKenzie I. The history of mechanical ventilation. In: Core Topics in Mechanical Ventilation, ed. Iain Mackenzie. Cambridge University Press; (2008), pp. 388-401
  2. ^ Colice 2006.
  3. ^ Chamberlain D (2003) Never quite there: A tale of resuscitation medicine Clinical Medicine, Journal of the Royal College of Physicians' 3 6:573-577
  4. ^ Baker, A.B. (1971) Artificial respiration, the history of an idea. Med. Hist, 15. str. 336-51
  5. ^ „Artificial Respiration”. Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2007. Arhivirano iz originala 30. 10. 2009. g. Pristupljeno 9. 1. 2020. 
  6. ^ Sirbaugh PE, Pepe PE, Shook JE, Kimball KT, Goldman MJ, Ward MA, Mann DM. A prospective, population-based study of the demographics, epidemiology, management, and outcome of out-of-hospital pediatric cardiopulmonary arrest. Ann Emerg Med. 1999;33: 174–84.
  7. ^ Parker, J.C., Hernandez, L.A., Peevy, K.J. (1993) Mechanisms of ventilator-induced lung injury. Crit Care Med, 21(1): 131-43
  8. ^ Drašković B, Rakić G. Komplikacije mehaničke ventilacije pluća. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 2011;139(9—10):685-692.
  9. ^ Toung T., Saharia P., Permutt S., Zuidema G. D., Cameron J. L.Aspiration pneumonia: beneficial and harmful effects of positive end-expiratory pressure. Surgery821977279283
  10. ^ Rizk N. W., Murray J. F.PEEP and pulmonary edema. Am. J. Med.721982381383
  11. ^ Fidanovski, D., Milev, V., Sajkovski, A., Hristovski, A., Sofijanova, A., Kojić, L., Kimovska, M. (2005) Faktori rizika mortaliteta kod prematurne novorođenčadi sa respiracionim distres sindromom lečenih mehaničkom ventilacijom. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, vol. 133, br. 1-2. str. 29-35
  12. ^ Vulović, T., Stanić, V., Slavković, Z. (2006) Barotrauma pluća. Vojnosanitetski pregled, vol. 63, br. 9. str. 827-830
  13. ^ Drašković, B. (2004) Monitoring mehaničke ventilacije. u: Stevanović P., Jović M., Jekić D. [ur.] Mehanička ventilacija pluća, Beograd: Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, DAS - Anesteziološke sveske II. str. 205-20

Literatura uredi

  • Colice, Gene L. (2006). Historical Perspective on the Development of Mechanical Ventilation. Principles & Practice of Mechanical Ventilation. 2. New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-144767-6. 

Spoljašnje veze uredi


 Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).

Medicina intenzivne nege

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вештачко_дисање&oldid=27441526”