Vis (ostrvo)
Vis je ostrvo u Jadranskom moru, na hrvatskom delu Jadrana. Udaljen je 45 km od kontinentalnog kopna.
 Vis | |
  Vis | |
| Geografija | |
|---|---|
| Površina | 89,24 km2 |
| Administracija | |
Površina ostrva iznosi 89,24 km², do ostrvo dolazi komercijalna linija trajekta iz Splita jednom do dvaputa dnevno, a leti ima i vezu s Ankonom u Italiji.
Dužina obale ostrva je 77 km.
Oko ostrva Visa se nalaze brojna manja ostrva.
Istorija uredi
Ostrvo je bilo naseljeno još u praistoriji.
Vis je bio mesto starogrčkog naseljavanja,[1] a iz tog doba potiče i starovekovno naselje Isa (Issa), a potom prelazi pod rimsku upravu.
U ranom srednjem veku pripadao je Neretljanskoj oblasti, a njegovi prvi slovenski stanovnici bili su Srbi Neretljani, koji nisu prihvatili hrišćanstvo[2] kada je to učinila većina Južnih Slovena.
Posle je često mijenjao vladare, odnosno za vladare je imao Mletke, Francuze, pa čak i Engleze (tada se na ostrvu, prvi put u Hrvatskoj, zaigrao i kriket).
Posle pada Napoleona i Mletačke republike, Vis dolazi pod vlast Habzburga. Tada postaje deo carske pokrajine Dalmacije koja je, reorganizacijom Austrijskog carstva u Austrougarsku, pripala austrijskom delu. Tokom revolucionarnih događanja za ujedinjenje Italije su se pojavile aspiracije za pripojenje Italiji. Godine 1866. se dogodila bitka kod Visa između Austrije i Italije, kada je italijanska mornarica poražena od strane flote austrijskog admirala Tegethofa,[3] a Vis ostaje u sastavu buduće Austrougarske.
Raspadom Austrougarske, Vis ulazi u sastav Kraljevine SHS, kasnije Kraljevine Jugoslavije.
"Viška Vinogradarsko-vinarska zadruga" prodavala je (1933) svoja vina u Beogradu. Imala je svoju prodavnicu u beogradskoj Balkanskoj ulici.[4]
U Drugom svetskom ratu, nakon što su saveznici uspeli preuzeti vlast, na njemu je bio smešten saveznički vojni aerodrom (danas pod vinogradima). Josip Broz Tito se sklonio na Vis nakon nemačkih akcija na Drvar (Desant na Drvar ili Sedma ofanziva), a na ostrvu je formirana partizanska eskadrila.
U socijalističkoj Jugoslaviji, Vis je bio ostrvo zatvoreno za strance i bio je veliko vojno utvrđenje.
Pravoslavni Vis uredi
Krajem 1925. godine javio se snažan i masovan pokret među stanovništvom ostrva Visa, za prelazak u pravoslavlje. Tokom velike svečanosti održane 25. januara 1926. godine splitski pravoslavni paroh Urukalo je preveo u pravoslavlje 200 (216) meštana dotadašnjih katolika. To je urađeno na poziv i molbu budućih pravoslavaca, koji su pisali svešteniku u Split. Najviše novih pravoslavaca uzelo je da slavi Sv. Savu, dok su ostali izabrali Sv. Jovana.[5] Ostrvljani su tražili da im pošalje jednog pravoslavnog sveštenika kako bi odslužio prvu pravoslavnu liturgiju. Pop Sergej Urukalo je 23.januara lično prispeo na ostrvo, u društvu sa ruskim pevačkim horom. Doček mu je priredio narod a pozdravili su ga predsednik opštine i školski nadzornik Grčina. Pravoslavna crkva - kapela sa ornatom je improvizovana u sali Društva "Hrvatska zora". Tu je 24. januara 1924. godine pred predsednikom opštine i oko 500 građana održana prva pravoslavna liturgija. Drugo veče je ruski hor izveo duhovni koncert u prostorijama "Težačke sloge". Sutradan u ponedeljak pop Urukalo je na poziv vernika u pratnji šest crkvenih odbornika osvetio vodicu u 61 domu. Pripremalo se još 300 katolika da pređe - vrati se u "pradedovsku veru". Jer to su potomci nekadašnjih Srba doseljenih iz Srbije iz Smedereva, nakon pada Srpske despotovine. Nastao je pokret za gradnju pravoslavnog hrama koji su podržali meštani Visa i sela Luke, Smedereva i Kuti.[6] Pravoslavni pokret je zahvatio i okolna ostrva, najpre Korčulu gde je u to vreme prešlo u pravoslavlje 20 porodica.
Na Visu je 12. novembra 1933. godine osvećena nova pravoslavna crkva od strane episkopa šibenskog dr Irineja Đorđevića, uz asistenciju episkopa mostarskog dr Stankovića. Hram je bio posvećen Sv. Ćirilu i Metodiju, a projektovao ga je beogradski arhitekta Momir Korunović. Paroh viški je tada bio pop Stevan Javor a predsednik crkvene opštine Ivo Ruljančić. Svečanosti je prisustvovalo nekoliko hiljada stanovnika ostrva i gostiju iz Smedereva i Beograda.[7] Ikonostas je trebalo da uradi čuveni slikar Uroš Predić, ali je odustao. Hram su srušile komunističke vlasti i na njegovom mjestu napravile park.[8]
Klima uredi
Klima na ostrvu je sredozemna. Zbog činjenice da je ostrvo dosta udaljeno od ostalih ostrva i kontinentalnog kopna, odnosno dosta je usamljen na pučini, Vis je izložen jačem vetru, nego njegova susedna jadranska ostrva.
Stanovništvo uredi
Većinsko stanovništvo na Visu su Hrvati.
Privreda uredi
U 19. veku je bila solidno razvijena riboprerada i ribarstvo, a postojale su i brojne fabrike u Komiži.
Reference uredi
- ^ "Pravda", Beograd 1939. godine
- ^ De Administrando Imperio Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. decembar 2008) na viki izvorima
- ^ "Vreme", Beograd 1933. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1933. godine
- ^ "Vreme", Beograd 28. januara 1926. godine
- ^ "Vreme", Beograd 29. januar 1926. godine
- ^ "Pravda", Beograd 13. novembar 1933. godine
- ^ Kokotović, Budimir (2023). Pravoslavlje, br.1358, 15. oktobar, Hram Svetih Kirila i Metodija na ostrvu Vis, 1933-1963. Beograd: SPC. str. 20, 21.
