Википедија

Gradska kuća

седиште градске или општине управе

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Gradska kuća (višeznačna odrednica).

Gradska kuća ili gradska većnica (engl. town hall; nem. Rathaus) predstavlja sedište gradske ili opštinske uprave.[1] U njoj obično zaseda i funkcioniše gradsko veće i ostali odseci i zaposleni istog, kao i sam gradonačelnik grada, opštine ili nekog drugog područja. Danas se vrlo često za većnice u mnogim gradovima koriste istorijske velelepne građevine koje su zapravo podizane u druge svrhe. U gradskim kućama se obično nalazi samo manji deo administracije, koja se zapravo smešta u okolnim manje reprezentativnim građevinama.[2]

Gradska kuća u Subotici.

Po konvenciji, do sredine 19. veka, jedna velika otvorena odaja (ili „sala“) činila je sastavni deo zgrade u kojoj se nalazilo veće. Sala se mogla koristiti za sednice veća i druge značajne događaje. Ova velika komora, „varoška većnica“ (i njena kasnija varijanta „gradska većnica“) postala je sinonim za celu zgradu, kao i za upravni organ smešten u njoj. Izrazi „saborske komore“, „opštinska zgrada“ ili varijante mogu se koristiti lokalno umesto „gradska skupština“ ako u zgradi nema tako velike sale.

Sjedinjenim Državama]], završeno 1812. godine.[6]
Gradska većnica, policija i vatrogasna stanica u Saut Palm Biču, Florida, Sjedinjene Američke Države
Gradska većnica Fordviča u Kentu, Engleska iz 16. veka, po svom dizajnu veoma liči na pijacu[7][8][9][10]
Gradska skupština u Sidneju, obeležavanje inauguracije Komonvelta Australije, 1901. godine[11][12][13]
Stara gradska skupština iz 13. veka u Vroclavu, Poljska[14]
Gradska kuća u Alsfeldu u Nemačkoj kao primer gradske kuće od drveta sa prelaska iz gotike u renesansu
Gradska skupština Džordžtauna, Penang, u kojoj su smeštene kancelarije opštinskog veća ostrva Penang u Maleziji[15][16]
Gradska većnica Resife, Brazil.
Gradska skupština Stokholma, gde se svake godine 10. decembra održava Nobelov banket.

Lokalna uprava može nastojati da iskoristi zgradu za promovisanje i poboljšanje kvaliteta života zajednice. U mnogim slučajevima, „gradske kuće” služe ne samo kao zgrade za vladine funkcije, već imaju i objekte za različite građanske i kulturne aktivnosti. To može uključivati umetničke izložbe, scenske nastupe, izložbe i festivale. Moderne gradske kuće ili „građanski centri” često su dizajnirani sa velikom raznolikošću i fleksibilnošću namena na umu. U nekim evropskim zemljama, gradska skupšina je mesto za proglašenje Božićnog mira, kao što su Turku i Porvo u Finskoj[17] i Tartu u Estoniji.[18]

Kao simboli lokalne uprave, gradske i varoške većnice imaju prepoznatljivu arhitekturu, a zgrade mogu imati veliki istorijski značaj – na primer Guldhol, London. Zgrade gradskih većnica mogu služiti i kao kulturne ikone koje simbolizuju njihove gradove.

Nomenklatura uredi

U zemljama Komonvelta, termin „gradska većnica” može se koristiti čak i u gradu. Ovo je čest slučaj u Ujedinjenom Kraljevstvu (primeri su Gradska kuća Mančestera i Gradska kuća Liverpula), Australiji (Gradska kuća Sidneja), Novom Zelandu i drugde.

Ljudi u nekim regionima koriste izraz „gradska skupština“ za označavanje kancelarija veća opštine sa statusom grada. Ovo je slučaj u Severnoj Americi, gde se pravi razlika između gradskih i varoških većnica. Termin se takođe ponekad (ali ređe) koristi kao ime u zemljama Komonvelta: na primer, za gradske kuće Brizbejna u Australiji i Kardifa, Noriča i Bristola u Velikoj Britaniji. Gradska kuća u Dablinu, Irska, je još jedan primer. Gradska kuća u Londonu, otvorena 2002. godine, predstavlja izuzetan slučaj, jer nije sedište konvencionalne opštinske vlasti, već regionalne strateške vlasti.

Oksfordski rečnik engleskog jezika sumira generičke termine:

  • varoška kuća: „Zgrada koja se koristi za administraciju lokalne samouprave, održavanje sudskih sednica, javnih skupova, zabave itd.; (u ranoj upotrebi takođe) velika sala koja se koristi za te svrhe u okviru veće zgrade ili skupa zgrada. ... Po metonimiji: vlast ili uprava grada; gradske vlasti.“[19]
  • gradska kuća: „(naziv) glavne administrativne zgrade ili ureda opštinske vlade. ... Izvorno i uglavnom severnoamerički. Opštinski službenici kolektivno; gradska uprava.”[20]

Administracije saveta okruga u delovima Engleske i Velsa uglavnom rade iz baze u zgradi koja se po analogiji naziva „sreska skupština“. Nasuprot tome, gradovi koji imaju podele sa sopstvenim većima mogu imati opštinske skupštine. Škotska lokalna uprava u većim gradovima deluje iz „gradskih komora“, inače „gradske skupštine“.[21]

Povremeno se koriste i drugi nazivi. Administrativno sedište grada Londona zadržalo je svoj anglosaksonski naziv, Gildhol, što označava mesto gde su se plaćali porezi. U nekoliko engleskih gradova (uključujući Birmingem, Koventri i Notingem) preferirani izraz je „kuća saveta“: ovo je važilo i za Bristol do 2012. godine, kada je zgrada preimenovana u „gradsku većnicu“. U Birmingemu se pravi razlika između zgrade saveta i gradske skupštine, mesta za koncerte i sastanke koji su prethodili tome. U Šefildu, postoji razlika između varoške kuće, sedišta lokalne uprave, i gradske kuće, mesta za koncerte i plesne dvorane. U Lidsu, gradska skupština, izgrađena tokom 1850-ih kao sedište lokalne uprave, sada funkcioniše prvenstveno kao mesto za koncerte, konferencije i venčanja, a mnoge njene opštinske funkcije su se 1933. preselile u novu građansku skupštinu.

Istorija uredi

Velike dvorane zvane bazilike korišćene su u starom Rimu za sprovođenje pravde, kao sastajališta i za trgovinu.

U ranom srednjem veku, velika sala, jedna velika otvorena odaja, bila je glavna, a ponekad i jedina prostorija doma feudalnog gospodara. Tamo je gospodar živeo sa svojom porodicom i pratnjom, jeo, spavao i sprovodio vladavinu i pravdu. Aktivnosti u sali su imale suštinsku ulogu u funkcionisanju feudalnog vlastelinstva, administrativne jedinice društva. Kako su se vlastelinski stanovi razvili u vlastelinske kuće, dvorce i palate, velika sala je ostala suštinska jedinica unutar arhitektonskog kompleksa.

U kasnijem srednjem veku ili ranom modernom periodu, mnogi evropski tržišni gradovi podigli su komunalna pijačna zdanja, koja su se sastojala od pokrivenog prostora koji je funkcionisao kao pijaca na nivou ulice, i jedne ili više prostorija koje se koriste za javne ili građanske svrhe iznad nje. Ove zgrade su često bile preteče namenskih gradskih većnica.

Savremeni koncept gradske kuće razvio se sa usponom lokalne ili regionalne uprave. Gradovi kojima je upravljala grupa izabranih predstavnika, a ne lord ili kneževski vladar, zahtevali su mesto za njihovo sastajanje. Gradska skupština Kelna iz 1135. godine je istaknut primer opštinske autonomije srednjovekovnih gradova.[22][23] Javna palata Republike Sijene i palata Vekio Republike Firence, obe gradske većnice, datiraju iz 1297. odnosno 1299. godine. U svakom slučaju, velika, utvrđena zgrada obuhvata veliku salu za sastanke i brojne administrativne odaje. Obe zgrade imaju veoma visoke kule, imaju drevne satove pomoću kojih građani mogu da regulišu svoje živote i imaju ostave za arhivu. Ove karakteristike su postale standard za gradske kuće širom Evrope. Briselska gradska kuća iz 15. veka, sa svojom kulom od 96 m (315 ft), jedan je od najvećih primera srednjovekovne ere, koja služi kao model za gradske kuće iz 19. veka kao što je Rataus u Beču.

Tokom 19. veka, gradske kuće su često uključivale čitaonice kako bi se građanima pružilo besplatno obrazovanje, a kasnije je postalo uobičajeno da savet osniva i održava javnu biblioteku. Velika komora ili sastajalište, sama „gradska skupština“, postala je mesto za prijeme, bankete, balove i javnu zabavu. Gradske kuće su često bile opremljene velikim orguljama kako bi se olakšali javni recitali.

U 20. veku, gradske kuće su služile javnosti kao mesta za glasanje, preglede, vakcinaciju, pomoć u vreme katastrofe i za postavljanje spiskova ratnih žrtava, kao i za uobičajenije građanske funkcije, svečanosti i zabave. Lokalni saveti su sve više težili da premeste administrativne funkcije u moderne kancelarije. Tamo gde su nove prostorije projektovane i izgrađene za smeštaj lokalnih samouprava, funkcije administrativne kancelarije i gradske gradske većnice su razdvojene.

Jezik uredi

Naročito u Severnoj Americi, „gradska skupština“ se može koristiti kao metonim za opštinsku vladu, ili vladu uopšte, kao u aksiomu „Ne možete se boriti protiv gradske skupštine“.[1] „Varoška kuća“ obično ima manje formalne konotacije (up. Gradski sastanak).

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b „Definition of CITY HALL”. www.merriam-webster.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 13. 7. 2020. 
  2. ^ „Rathaus”. www.aeiou.at. Pristupljeno 13. 7. 2020. 
  3. ^ „City Hall (New York)”. National Historic Landmark summary listing. National Park Service. 10. 9. 2007. Arhivirano iz originala 5. 11. 2013. g. Pristupljeno 8. 3. 2010. 
  4. ^ Shedd, Charles E. Jr. (28. 10. 1959). „National Survey of Historic Sites and Buildings: New York City Hall”. National Park Service. 
  5. ^ "Mr. Bloomberg, Perth Amboy Begs to Differ" Arhivirano septembar 28, 2018 na sajtu Wayback Machine, The New York Times (July 24, 2007). Accessed October 11, 2011
  6. ^ Michael M. Grynbaum (24. 5. 2012). „The Reporters of City Hall Return to Their Old Perch”. The New York Times. Pristupljeno 6. 12. 2013. 
  7. ^ Historic England. „The Town Hall and The Crane House, with the stocks outside the Town Hall (1085670)”. National Heritage List for England. Pristupljeno 8. 9. 2021. 
  8. ^ Archaeologia Cantiana. 112. Kent Archaeological Society. 1994. str. 116. 
  9. ^ „Fordwich: The fascinating story behind the medieval Kent town which is the smallest in Britain”. Kent Live. 20. 9. 2020. Pristupljeno 8. 9. 2021. 
  10. ^ Dyer, June (2019). „Visit to Fordwich Town Hall” (PDF). Dover Society. Pristupljeno 8. 9. 2021. 
  11. ^ „Sydney Town Hall (Place ID 1904)”. Australian Heritage Database. Department of the Environment. 21. 3. 1978. 
  12. ^ „Sydney Town Hall”. New South Wales State Heritage Register. Office of Environment and Heritage. H01452. 
  13. ^ „The site”. Sydney Town Hall: Building history: Discover & learn. City of Sydney. 2016. Pristupljeno 24. 9. 2016. 
  14. ^ „Town Hall”. Pristupljeno 4. 1. 2015. 
  15. ^ Dewi, K. Kasturi. „Preserving City Hall's colonial charm - Community | The Star Online”. Pristupljeno 2017-04-30. 
  16. ^ Langdon, Marcus (2014). A Guide to George Town's Historic Commercial and Civic Precincts. George Town: George Town World Heritage incorporated. 
  17. ^ „Christmas in Porvoo”. City of Porvoo. Arhivirano iz originala 29. 9. 2020. g. Pristupljeno 30. 1. 2021. 
  18. ^ Christmas Peace is Proclaimed, Tartu Postimees.ee, retrieved 17 June 2020
  19. ^ „town hall, n.”. Oxford English Dictionary (3rd izd.). Oxford University Press. septembar 2005.  (Potrebna je pretplata ili članska kartica javne biblioteke UK.)
  20. ^ „City Hall, n.”. Oxford English Dictionary (3rd izd.). Oxford University Press. septembar 2005.  (Potrebna je pretplata ili članska kartica javne biblioteke UK.)
  21. ^ „www.chambersharrap.co.uk”. Chambersharrap.co.uk. Pristupljeno 2012-12-01. 
  22. ^ Most of the city administration has been moved to the so-called Stadthaus (i.e. city house) in Deutz.
  23. ^ Hermann Jakobs: Verfassungstopographische Studien zur Kölner Stadtgeschichte des 10. bis 12. Jahrhunderts, Köln, 1971, p. 49-123

Literatura uredi

  • Cunningham, Colin (1981). Victorian and Edwardian Town Halls . London: Routledge & Kegan Paul. ISBN 071000723X. 
  • Tittler, Robert (1991). Architecture and power: the town hall and the English urban community, c.1500–1640. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-820230-1. Pristupljeno 13. 7. 2020. 
  • Drooker, Arthur (2021). City Hall: Masterpieces of American Civic Architecture. Schiffer Publishing. ISBN 978-0-76-436049-7. 
  • Anglin & Associates (1990). Central Sydney Heritage Study. 
  • Beasley, Margo (1998). Sydney Town Hall, A Social History. 
  • Brooks, Schwager (1988). Central Sydney Heritage Inventory. 
  • Godden Mackay Pty Ltd (1991). Archaeological Report - Old Sydney Burial Ground, Sydney Town Hall, Archaeological Monitoring Excavation. 
  • Lowe, Tony (2003). S140 Application Archaeological Assessment Town Hall Upgrade Phase A. 
  • Otto Cserhalmi & Partners Pty Ltd (2002). Keeping Town Hall Useful - Sydney Town Hall Conservation Management Plan. 
  • Tanner Kibble Denton (TKD) Architects (2015). Lower Town Hall Operable Walls - Statement of Heritage Impact. 
  • Ślusarski, Andrzej; Stefan Arczyński; Krystyna Januszkiewicz (1985). The Wratislavian town hall: a guide book. the History Museum in Wrocław. ISBN 83-905227-4-8. 
  • Urlich-Kornacka, Małgorzata (2008). A guide to Wrocław. Wrocław: Via Nova. ISBN 978-83-60544-59-4. 
  • Harasimowicz, Jan (2006). Encyklopedia Wrocławia, wydanie trzecie. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie. ISBN 83-7384-561-5. 
  • Bukowski, Marcin (1985). Wrocław z lat 1945-1952: Zniszczenia i dzieło odbudowy. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISBN 83-01-05849-8. 

Spoljašnje veze uredi

 
Gradska kuća na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Градска_кућа&oldid=27677026”